Gia tài thực sự của một người là trí nhớ. Ngoài nó ra, chẳng vì lẽ gì khác màanh ta giàu, cũng chẳng vì lẽ gì khác mà anh ta nghèo.— Alexander Smith —CẢNH TRONG PHIM MA TRẬN, HÃNG WARNER BROTHERS,1999:TANK mỉm cười và ngồi xuống trước bàn điều khiển, lục tìm chồng đĩa.Anh chọn một chiếc vàcho vào máy tính. NEO nhìn vào màn hình.NEO: Nhu thuật1? Tôi sẽ học được... Nhu thuật ư?1. Danh từ gọi chung cho nhiều môn phái võ thuật cổ truyền của người Nhật.(BTV)TANK mỉm cười nhấn nút "Load".Cơ thể của NEO vùng vẫy rồi bật lên dù đã bị kéo ghì lại bằng dây trói, mắtanh vẫn nhắm nghiền.Màn hình nhấp nháy loạn xạ, còn tim anh đập liên hồi, adrenalin tăng độtbiến, vàanh cảm giác não mình như muốn nổ tung vì quátải.NEO: Ôi mẹ ơi!TANK mỉm cười.Công nghệ ngày nay chưa thể tải trực tiếp nhu thuật vào não bộ, nhưng đãcó cách chúng ta tiếp thu nhanh hơn. Sức mạnh của nó nằm ở năm nguyên tắcghi nhớ sau đây:• Khiến ký ức trở nên đáng nhớ hơn.• Tối đa hóasự lười biếng.• Đừng xem lại! Hãy tập nhớ lại!• Khoan đã! Khoan đã! Đừng nói cho tôi biết vội!• Tái tạo ký ức.Những quy tắc này sẽ cho phép bạn ghi nhớ nhiều hơn, nhanh hơn. Khi kếthợp với nhau, chúng tạo thành một hệ thống có thể đưa sâu vào tiềm thức nãobộ hàng nghìn từ mới và quy tắc ngữ pháp. Tuyệt vời nhất là hệ thống này có thểtận dụng thời gian rảnh rỗi mỗi ngày của bạn, và liên tục chuyển thành ngoại ngữhữu dụng.NGUYÊN TẮC 1: LÀM CHO KÝ ỨC TRỞ NÊN ĐÁNG NHỚHƠNBất cứ thông tin nào cũng trở nên quan trọng khi nó được kết nối với mộtthông tin khác.—Umberto Eco, Con lắc foucault —Để học cách ghi nhớ, chúng ta cần học về bản chất và vị trí của trí nhớ. Cácnhà khoa học trong những năm 40-50 của thế kỷ XX đã bắt đầu hành trình tìmkiếm trí nhớ ở nơi nghe có vẻ hiển nhiên nhất: Các nơ-ron trong tế bào não củacon người. Họ cắt bỏ các phần khác nhau của não chuột, cố gắng khiến con chuộtquên đường trong mê cung. Nhưng dù bị cắt bỏ phẫn não nào, con chuột cũngkhông quên cái mê cung đó. Vào năm 1950, nhóm nghiên cứu bỏ cuộc, và kếtluận rằng trí nhớ hẳn phải ở một nơi nào khác ngoài bộ não.Các nhà nghiên cứu kế tiếp đã đổi hướng tìm kiếm trí nhớ sang những sợikết nối giữacác nơ-ron, thay vì bên trong chính tế bào não.Mỗi nơ-ron trong hàng trăm tỉ nơ-ron não bộ kết nối với khoảng 7.000 nơ-ron khác tạo thành mạng lưới dày đặc với hơn 150.000 km sợi thần kinh1. Mạnglưới này liên hệ sâu sắc với trí nhớ của chúng ta, khiến các nhà khoa học khôngthể tìm thấy nơi lưu trữ ký ức về mê cung trong não chuột. Ký ức về mê cung củamỗi con chuột đã được trải đều khắp não bộ của nó. Mỗi khi bị cắt bỏ một phầnbộ não, con chuột chỉ bị tổn thương một phần nhỏ trong chuỗi liên kết ký ức đó.Càng loại bỏ nhiều phần của não, con chuột càng mất nhiều thời gian hơn để nhớđúng, nhưng chúng không bao giờ quên hoàn toàn mê cung. Cách duy nhất đểloại bỏ hoàn toàn ký ức làloại bỏ hoàn toàn con chuột.1. Thật quá sức tưởng tượng! Lượng dây này đủ lớn để quấn ba vòng quanhTrái Đất. Các nơ-ron có thể chơi trò "Sáu cấp độ của Kevin Bacon" theo cách điênrồ nhất: Bạn có thể kết nối bất kỳ một nơ-ron nào với một nơ-ron khác dưới sáubước nhảy, và không một nơ-ron nào trong số chúng liên quan đến Kevin Bacon.Quy tắc kết nối ghi nhớ này dựa trên một quy luật đơn giản: Các nơ-ronđược kích hoạt cùng với nhau sẽ kết nối lại với nhau. Đây chính là Quy luật Hebb,giúp giải thích cách ghi nhớ mọi thứ.Hãy xem trải nghiệm đầu tiên của tôi với bánh quy. Tôi mất 10 phút ngồichờ trước lò nướng, tắm mình trong hơi nóng và mùi thơm của bơ, bột mì,đường. Tôi đợi đến khi chúng được lấy ra khỏi lò nướng, và nhìn làn hơi trắngtỏara khi chúng nguội dần. Đến khi hết chịu nổi, chatôi đưacho tôi một cốc sữa,tôi vớ lấy một chiếc bánh quy, và hiểu tại sao quái vật bánh quy trong chươngtrình Phố Vừng (Seame Street) lại phát điên lên vì nó.Mạng lưới nơ-ron dành để ghi nhớ khái niệm "bánh quy" của tôi bao gồmcả ký ức về hình ảnh, hương thơm và mùi vị. Có cả yếu tố âm thanh nữa – âmthanh của từ "bánh quy", âm thanh của tiếng sữa được rót vào cốc. Tôi cũng nhớgương mặt giãn ra của cha mình khi ông cắn chiếc bánh quy ngon tuyệt trần đời.Đó là một cuộc diễu hành của cơ man cảm giác, kết nối chặt chẽ lại với nhautrong một mạng lưới liên kết nơ-ron dày đặc. Những liên kết này cho phép tôi trởvề quá khứ mỗi lần bắt gặp một chiếc bánh quy mới. Đối diện với mùi bơ thơmquen thuộc, mạng lưới nơ-ron cũ lại trỗi dậy, não tôi kích hoạt lại một loạt hìnhảnh,âm thanh, cảm xúc và hương vị, để tôi được sống lại trải nghiệm tuổi thơ.Hãy so sánh với một trải nghiệm khác: Ký ức đang hình thành với từmjöður. Chẳng có gì nhiều để làm một cuộc diễu hành. Bạn không thể phát âmđúng từ này nếu chỉ nhìn vào cách viết, và để chơi ác hơn, tôi sẽ không cho bạnbiết nghĩa. Bạn sẽ bị kẹt khi nhìn vào kết cấu của nó: hai chữ cái ngoại lai bị kẹpgiữa bốn chữ cái quen thuộc. Trừ khi nỗ lực phi thường, bạn mới không quênđược từ mjöður khi chương này kết thúc, thậm chí còn sớm hơn.Các cấp độ xử lý: Bộ lọc của trí nhớThứ tạo nên sự khác biệt giữa từ mjöður lạ lẫm của bạn và từ bánh quyquen thuộc của tôi gọi là cấp độ xử lý. Từ bánh quy của tôi là một thứ đáng nhớ,bởi nó chứa quá nhiều các mối liên kết. Tôi có thể truy cập vào ký ức bánh quytheo hàng nghìn cách khác nhau. Tôi sẽ nhớ bánh quy nếu đọc về nó, nghe thấynó, nhìn thấy nó, ngửi thấy nó hoặc nếm nó. Từ ngữ này đã quen thuộc tới mứckhông quên nổi.Chúng ta cần khiến cho từ mjöður của bạn cũng quen thuộc như vậy, bằngcách tạo thêm bốn loại kết nối mới: kết nối kết cấu, kết nốiâm thanh, kết nối kháiniệm và kết nối cá nhân. Đó là bốn cấp độ xử lý được các nhà tâm lý học xác địnhvào những năm 70 của thế kỷ XX. Họ đã lập một bảng điều tra kỳ lạ với bốndạng câu hỏi, và đưacho các sinh viên:• Kết cấu: Có bao nhiêu chữ cái in hoatrong từ "BEAR"?• Âm thanh: Từ "APPLE" có vần với từ "Snapple" không?• Khái niệm: "TOOL" có phải làtừ đồng nghĩa với "instrument" không?• Kết nối cá nhân: Bạn có thích "PIZZA" không?Sau đó, họ bất ngờ kiểm tra những sinh viên này xem họ còn nhớ được từnào trong số các từ vừathấy. Trí nhớ của những người trảlời chịu ảnh hưởng lớncủa dạng câu hỏi mà họ gặp: ví dụ, số lượng sinh viên nhớ được từ "PIZZA"nhiều gấp sáu lần số nhớ được từ "BEAR". Bí mật của những câu hỏi này nằm ởmột đặc điểm tâm lý thú vị. Để trả lời được câu hỏi đếm số chữ cái in hoa trongtừ "BEAR", bạn không cần phải nghĩ đến con gấu to lớn nhiều lông màu nâulàm gì cả. Bạn chỉ cần kích hoạt cấp độ xử lý thấp nhất − kết cấu. Ngược lại, bạnphải kích hoạt rất nhiều khu vực trên não bộ mới biết có thích "PIZZA" không.Đầu tiên, não tự động phân tích kết cấu từ để xác định xem bạn đang nhìn vào từgì. Cùng lúc đó, bạn sẽ nghe thấy âm thanh từ "PIZZA" vang lên trong đầu khitưởng tượng ra hình ảnh đĩa bánh phủ phô mai nóng, thơm, vàng ruộm. Cuốicùng, bạn sẽ thâm nhập vào hàng nghìn ký ức trong quá khứ để biết mình cóthích ăn "PIZZA" hay không. Trong một phần triệu của một giây, câu hỏi đơngiản − Bạn có thích "PIZZA" không? − có thể cùng lúc kích hoạt cả bốn cấp độxử lý. Chúng được kết nối lại với nhau, tạo thành một ký ức mạnh mẽ mà bạnnhớ được nó dễ hơn đến sáu lần so với từ "BEAR".Bốn cấp độ xử lý này không chỉ là một đặc điểm sinh học ngẫu nhiên, chúngnhư một bộ lọc, ngăn chúng ta bị quá tải thông tin. Chúng ta sống giữa một biểnthông tin, bị vây quanh bởi một lượng thông tin đầu vào nhiều đến chóng mặt,từ ti vi, Internet, sách, giao tiếp với người khác, và các sự kiện trong chính cuộcsống của chúng ta. Não bạn sử dụng các cấp độ xử lý khác nhau này để quyếtđịnh thông tin nào cần giữ, thông tin nào nên bị vứt bỏ. Bạn sẽ không muốnnghĩ đến số chữ cái trong từ "con hổ" khi đang bị hổ rượt, hay không muốn bịbủa vây bởi hàng trăm nghìn ký ức về đàn bò thong dong gặm cỏ trên thảonguyên mỗi lần đi muasữa. Để giúp cho bạn khỏi phát điên, não cố gắng sử dụngcấp độ xử lý thấp nhất, vừa đủ để hoàn thành công việc. Khi mua sữa tại siêu thị,bạn chỉ đơn giản tìm kiếm những từ như sữa sô-cô-la, hoặc thậm chí là sữa hữucơ vị sô-cô-la được làm từ những con bò hạnh phúc, rất tốt cho sức khỏe. Đây làkiểu tìm kiếm bằng cách so khớp mẫu, và não bạn chỉ sử dụng cấp độ xử lý kếtcấu để lướt nhanh qua hàng trăm nghìn nhãn hàng. May mắn là bạn sẽ quên gầnhết các nhãn hàng này khi tìm thấy món bạn cần. Nếu không, thứ kiến thức nhưWikipedia về các nhãn hàng sẽ khiến bạn trở thành gã trai nhạt nhẽo trong cácbuổi tiệc tùng. Trong các tình huống kích thích hơn, như khi đang bị hổ đuổi sátgót, não bạn sẽ có hưng phấn với ký ức đang tạo thành. Nếu chạy thoát, bạn sẽnhớ đến già rằng không nên trèo vào chuồng hổ. Theo đó, các cấp độ xử lý đóngvai trò như bộ lọc trong não bạn, giữ cho bạn sống sót và không quá nhạt nhẽo.Chính bộ lọc này đã khiến cho các ngoại ngữ trở nên khó nhớ. Bộ não chỉđang làm đúng phận sự; làm sao nó biết được bạn muốn nhớ từ mjöður, chứkhông phải từ disodium phosphate (một chất nhũ hóatrong sữasô-cô-la).Làm thế nào để nhớ ngoại ngữ mãi mãi?Để tạo nên ký ức mạnh mẽ cho một từ như mjöður, bạn cần dùng đến cảbốn cấp độ xử lý. Kết cấu, cấp độ thấp nhất, cho phép bạn nhận diện chữ cái vàxác định xem từ này dài hay ngắn, được viết bằng tiếng Anh, tiếng Nhật hay tiếnggì. Não bạn đang nhận diện kết cấu khi bạn sắp xếp từ odctor thành doctor. Đâylà cấp độ tối quan trọng cho việc đọc, nhưng nó sử dụng quá ít các phần của nãobộ để tạo nên ký ức dài hạn. Gần như không sinh viên nào trong thí nghiệm vềcác cấp độ xử lý nhớ đã từng đếm số chữ cái in hoa trong từ "BEAR". Mjöðurkhó nhớ bởi bạn chưa biết cách xử lý những chữ cái khó nhằn như ö hay ð vàdừng lại ở cấp độ kết cấu.Nhiệm vụ đầu tiên của bạn khi học ngoại ngữ là chạm đến cấp độ xử lý tiếptheo: âm thanh. Âm thanh kết nối với tai và miệng, giúp bạn bật lời. Bạn sẽ bắtđầu học phát âm, nhận biết chữ cái nào thì tạo ra âm thanh nào. Học phát âmtrước sẽ giúp bạn dễ nhớ từ. Các sinh viên trong thí nghiệm nói trên nhớ được từ"APPLE" (vần với "Snapple") dễ gấp đôi so với nhớ từ "BEAR" (có bốn chữ cáiin hoa). Chính âm thanh giúp bạn nhớ bắt chước như vẹt. Hãy lấy tên của ngườimới quen, ví dụ Edward, hoặc lấy một cặp từ, ví dụ "cat-mèo", và đọc nhiều lần,liên tục kích hoạt những phần não giúp kết nối với âm thanh. Từ mjöður củachúng ta đại khái phát âm là "miu-thơ", và càng phát âm chuẩn, bạn càng dễ ghinhớ nó hơn.1 Dần dần, từ mjöður của bạn cũng sẽ dễ nhớ như cái tên Edward.Cấp độ này tốt hơn cấp độ kết cấu, nhưng vẫn chưa đủ tốt cho nhu cầu củachúng ta. Có rất nhiều người không giỏi nhớ tên người mới quen, bởi não bộ lọcnhững cái tên này nhanh chẳng kém tốc độ chúng tacố nạp chúng vào đầu.1. Đoạn trước tôi có nói với bạn là hãy bỏ đi bất cứ cuốn sách nào có thứphiên âm bồi kiểu "bông-dua". Giờ chính tôi lại đang dùng "miu-thơ". Tôi sẽ cònlàm nhiều lần nữa, vì chắc bạn không muốn tôi giải thích quy tắc phát âm chotừng ngôn ngữ. Xin đừng bỏ cuốn sách này nhé!Chúng ta cần tìm cách đi qua bộ lọc này, và sẽ tìm thấy nó ở cấp độ xử lýthứ ba: Cấp độ khái niệm. Các sinh viên trong thí nghiệm nhớ từ "TOOL" (đồngnghĩa với "instrument") dễ gấp đôi so với từ "APPLE" (vần với "Snapple"). Kháiniệm có thể được chia ra thành hai nhóm: trừu tượng và cụ thể. Hãy bắt đầu vớinhóm khái niệm trừu tượng trước. Nếu tôi nói rằng sinh nhật tôi vào tháng Sáu,bạn hẳn sẽ không nhìn thấy ngay hình ảnh bánh kem, bóng bay và quà cáp.Không sao, bạn cũng không cần phải làm thế; và như đã nói, não bộ luôn cố gắnglàm việc ở cấp độ xử lý thấp nhất. Nó giúp chúng ta không phải nghĩ nhiều và bịphân tán bởi vô vàn thông tin vặt vãnh. Dù thế, ngày sinh nhật của tôi vẫn là mộtkhái niệm có ý nghĩa, dù hơi trừu tượng. Điều này khiến nó đáng nhớ hơn âmthanh đơn thuần; và bạn sẽ dễ nhớ sinh nhật của tôi vào tháng Sáu hơn việc từ"sinh nhật" trong tiếng Basque là urtebetetze.Sâu hơn cả các khái niệm trừu tượng là khái niệm cụ thể, có thể cảm nhậnbằng nhiều giác quan. Nếu nói bữa tiệc sinh nhật sắp tới của tôi sẽ bắt đầu bằngmàn bắn súng sơn đã đời, rồi ăn chiếc bánh kem được trang trí bằng bánh quy vàkem lạnh, rồi quậy tưng bừng trong bể bơi đến khi tàn tiệc; bạn có lẽ sẽ nhớ rõtừng chi tiết bữa tiệc hơn ngày sinh nhật tôi. Chúng ta ưu tiên lưu giữ nhữngkhái niệm cụ thể bởi chúng kích thích nhiều phần trong não bộ hơn, chứ khôngphải chúng quan trọng hơn. Thực ra, chi tiết trên về bữa tiệc sinh nhật khôngquan trọng bằng địa điểm, thời gian tổ chức.Vậy làm sao chúng ta có thể khiến một từ ngoại lai, kỳ lạ như mjöður trởnên dễ nhớ hơn? Bản thân từ này không phải vấn đề. Chúng ta dễ dàng ghi nhớtừ ngữ khi kết nối chúng với các trải nghiệm cụ thể, đa cảm giác. Nếu tôi nói mậtkhẩu e-mail của tôi là mjöður, bạn chắc (và tôi hy vọng là) sẽ không nhớ lâu; bởibạn chỉ đang xử lý nó ở cấp độ âm thanh và kết cấu. Nhưng nếu chúng ta đang ởtrong quán bar, và tôi đưa cho bạn một thứ đồ uống đang bốc cháy rừng rực, bêntrong ngâm một con rắn chết và nói: "Cái này − mjöður! Uống đi!," bạn chắc sẽnhớ từ đó như in. Chúng ta dễ dàng gọi tên sự vật; trong hơn 450.000 mục từcủa Webster's Third International Dictionary (Từ điển quốc tế Webster), danhtừ chiếm đại đa số.1 Chỉ đến khi những cái tên đó không được kết nối với kháiniệm cụ thể nào, chúng ta mới khó lòng ghi nhớ. Mục tiêu của chúng ta, và cũnglà một trong các mục tiêu chính của cuốn sách này, là làm cho những từ ngữ xa lạnhư mjöður trở nên cụ thể vàcó ý nghĩa.1. Thế nào là đa số? Không ai biết chính xác. Khi phân tích một đoạn vănthuộc dòng phi giả tưởng (non fiction − có 80% là danh từ), chúng ta gặp rắc rốikhi đếm từ. Từ ngữ hóa ra lại cực kỳ khó đếm hoặc phân loại. Liệu "bear" làdanh từ, động từ, hay cả hai? Chúng ta có nên tách "bear" với "bears" không? Đóquả là một nghệ thuật.Vượt qua các bộ lọc: Sức mạnh của hình ảnh và những kết nối cánhânỞ trên, chúng ta đã đề cập đến một cặp từ song ngữ: cat-mèo. Cách luyệntập thông thường là đọc đi đọc lại hai từ này cho đến khi hình thành một kết nốiâm thanh giữa chúng. Cấp độ này quá thấp để nhớ sâu, và thực ra nó cũng khôngđáp ứng mục tiêu của chúng ta. Khi đọc được từ "cat", bạn không nên nghĩ đếntừ "mèo" màlàthứ này:Chúng ta sẽ thu được kết quả tốt hơn nếu bỏ qua từ ngữ trong tiếng mẹ đẻ,thay vào đó dùng một bức tranh hay một bứcảnh.Ký ức hình ảnh dễ gọi hơn rất nhiều so với từ ngữ, bởi chúng ta luôn tựđộng suy nghĩ ở cấp độ khái niệm mỗi khi nhìn thấy hình ảnh. Các nghiên cứu vềtrí nhớ đã chứng minh ký ức hình ảnh cực kỳ mạnh mẽ. Vào những năm 60 củathế kỷ XX, một nhóm các nhà khoa học đã tiến hành một bài kiểm tra trí nhớkinh hoàng trên các sinh viên: "Bài kiểm tra hai lựa chọn cưỡng ép" (The TwoAlternativeForced-Choice Test). Sinh viên được cho xem 612 bức ảnh quảng cáotrên tạp chí (ắt hẳn khi đang bị trói vào ghế và banh mắt ra), sau đó được yêu cầuchọn lại chúng giữa một bộ ảnh khác. Xác suất chọn đúng các bức ảnh lên đến98,5%. Vẫn chưa thỏa mãn, các nhà khoa học lặp lại thí nghiệm trên với nhiềuhình ảnh hơn, quyết tâm xem các sinh viên sẽ chịu đựng đến đâu với mức bồidưỡng rẻ mạt và đồ ăn miễn phí. Kết quả là dường như không có giới hạn nào.Họ sẵn sàng ngồi trong phòng tối năm ngày, xem khoảng 10.000 bức ảnh liên tụckhông nghỉ. Xác suất chính xác lên đến 83%. Khả năng ghi nhớ bằng hình ảnhcủachúng tarất phi thường; chỉ cần biết tận dụng màthôi.Bởi cái cần ghi nhớ là từ ngữ, không phải hình ảnh, nên chúng ta sẽ kết hợpchúng và sẽ còn hiệu quả hơn nếu chỉ có hình ảnh đơn thuần. Thậm chí cả khihình ảnh chẳng liên quan đến từ ngữ: Bạn có thể nhớ một bức tranh trừu tượngdễ dàng hơn nếu bên cạnh nó có thêm một câu "Táo ngon tuyệt". Khi đối diệnvới một bức tranh khó hiểu và một cụm từ không liên quan, não bạn sẽ cố gắngtìm ra ý nghĩa nào đó, kể cả khi không có ý nghĩa nào cả. Trong quá trình đó, nósẽ tự động chuyển từ ngữ này từ cái thùng rác của đám disodium phosphate sanglãnh địathân thuộc của bánh quy. Và kết quảlà bạn sẽ nhớ.Chúng ta có thể tiến sâu hơn bằng cách dùng cấp độ xử lý cuối cùng, kết nốicá nhân. Khi có kết nối cá nhân, bạn sẽ nhớ khái niệm dễ hơn 50%; và đó cũng làlý do các sinh viên nhớ từ "PIZZA"(Có, chúng tôi có thích "PIZZA!") dễ hơnđến 50% so với từ "TOOL"(Có, chúng đồng nghĩa với "instrument"). Nhưngkhông phải ghi nhớ ở cấp độ khái niệm là không hiệu quả. Nếu kết nối từ "cat"với bức tranh chú mèo dễ thương, bạn sẽ có thể nhớ từ đó dễ hơn nhiều. Nhưngnếu kết nối thêm cat với ký ức về con mèo hồi nhỏ của mình, thì bạn gần nhưkhông thể quên nổi cái từ kia.Làm thế nào áp dụng được điều này trong thực tế? Một từ ngữ xa lạ cũnggiống như tên của một người bạn mới, một chú mèo mới gặp, hay một món đồuống mới. Hãy tìm cách ghi nhớ tên người bạn mới bằng cách sử dụng bốn cấpđộ xử lý.Giả sử tên cậu ta là Edward. Chỉ cần nghĩ đến "Edward" thôi, chúng ta đãchạm đến cấp độ xử lý thứ hai – âm thanh. Nếu muốn đi sâu hơn, tới lãnh địacủa khái niệm, chúng ta sẽ phải tìm kiếm một hình ảnh cụ thể cho cái tênEdward, ví dụ như tên nhân vật chính trong bộ phim Edward Scissorhands(Người tay kéo). Nếu dành một giây để tưởng tượng người bạn mới có đôi taykéo, chúng ta sẽ nhớ tên anh ta rất dễ dàng hơn. Đây chính là bí kíp của nhữngngười tranh giải ghi nhớ chuyên nghiệp và chúng ta sẽ bàn kỹ hơn trong Chương4 và5.Hiệu quả ghi nhớ còn tốt hơn nếu chúng ta tìm thấy một kết nối cá nhânvới cái tên đó. Có thể bạn đã từng xem phim Edward Scissorhands ở rạp, có thểanh trai bạn tên là Edward. Khi liên tưởng người bạn mới của mình với nhữnghình ảnh-Edward và ký ức cá nhân- Edward, bạn đang kích hoạt mạng lưới rộnglớn hơn trong não mình. Lần tiếp theo khi gặp Edward, tất cả những hình ảnh vàký ức này sẽ ùa về, và bạn sẽ khó lòng quên được tên anh ta.Quá trình suy nghĩ này cần đôi chút sáng tạo, nhưng bạn có thể học nhanhchóng và dễ dàng. Với một từ ngữ cụ thể như cat, bạn có thể tìm một hình ảnĐường cong trên cho thấy chúng ta quên nhanh đến đâu, và phần còn lạisau khi quên. Phần bên phải của đường cong cho ta chút khích lệ: Sau nhiềunăm, Ebbinghaus vẫn có thể học lại những từ ngữ ngớ ngẩn cũ nhanh hơnnhững từ ngớ ngẩn hoàn toàn mới. Dấu vết của những điều đã học, dẫu ít ỏinhưng sẽ ở lại với ông mãi mãi. Không may, phần bên trái của đường cong lại làmột thảm họa: Các ký ức chảy ào ạt ra khỏi đầu chúng ta như nước tràn qua mắtlưới. Lưới vẫn ướt, nhưng nếu cố giữ lại một thứ quan trọng – như số điện thoại,tên người vừa gặp, hay từ mới – chắc chắn chúng ta chỉ nhớ được khoảng 30%vào ngày hôm sau.Chúng ta có thể làm tốt hơn bằng cách nào? Bản năng mách bảo chúng talàm việc chăm chỉ hơn, để vượt qua những bài kiểm tra và sự vụ ngoài đời. Khigặp người bạn mới có tên Edward, chúng ta thường ghi nhớ bằng cách nhắc đinhắc lại tên anh ấy. Nếu nhất thiết phải nhớ bằng được – Edward là sếp mới củabạn chẳng hạn – bằng cách nhắc đi nhắc lại, chúng ta sẽ phát bệnh mất. Nếuchăm chỉ hơn, chúng tasẽ khá nhớ tên anh ấy... trong khoảng vài tuần.MỘT MÁY ĐÁNH NHỊP, BỐN NĂM, SÁU TRIỆU LẦN LẶP LẠINghiên cứu năm 1885 của Hermann Ebbinghaus được coi là "cuộc điều traxuất sắc nhất trong lịch sử tâm lý học thí nghiệm". Ông đã ngồi một mình trongphòng với chiếc máy đếm nhịp tích, tích, lặp đi lặp lại hơn sáu triệu lần danh sáchdài những âm tiết vô nghĩa, tự khiến bản thân "kiệt sức, đau đầu và đủ các triệuchứng khác" để đo tốc độ ghi nhớ và tốc độ quên thực sự. Đó là nghiên cứu với dữliệu thực đầu tiên về bộ não con người, và hẳn nhờ nó mà ông trở nên vô cùng nổitiếng.Học theo kiểu "tụng niệm" như thế không giúp cải thiện trí nhớ dài hạnmột chút nào. Liệu bạn còn nhớ số kiến thức đã cố công nhồi nhét vào đầu đểlàm bài kiểm tra hôm trước? Liệu bạn còn nhớ điều gì về buổi kiểm tra đó? Nếuthực sự muốn học ngoại ngữ, chúng ta sẽ muốn nhớ nó hàng tháng, hàng năm,thậm chí hàng chục năm. Nếu không thể chăm chỉ hơn, chúng ta vươn tới mụctiêu này bằng cách làm càng ít càng tốt.NHỮNG ĐIỂM CẦN NHỚ• Học bằng cách "nhai đi nhai lại" rất nhàm chán, và nó không có tác dụngvới trí nhớ dài hạn.• Thay vào đó, hãy chọn con đường lười biếng: Học một khái niệm cho tớikhi bạn có thể thốt nhiên bật ra nó. Xét cho cùng, "lười biếng" chỉ là một cáchnói khác của "hiệu quả".NGUYÊN TẮC 3: ĐỪNG XEM LẠI! HÃY TẬP NHỚ LẠI!Ở trường, chúng ta được học về mọi thứ, sau đó làm bài kiểm tra. Trong cuộcsống, chúng ta làm bài kiểm tra trước rồi mới học về mọi thứ.— Admon IsraelGiả sử, tôi hứa cho bạn 20 đô-la với mỗi từ bạn nhớ được trong danh sáchtừ mới tiếng Tây Ban Nha. Bài kiểm tra sẽ tới trong một tuần, và bạn có hai lựachọn: (1) Cầm danh sách từ trong tay và cố học thuộc trong 10 phút, hoặc (2) Họctừ trong 5 phút rồi lấy một tờ giấy trắng và cây bút chì. Nếu chọn phương án thứhai, bạn sẽ phải viết ra bất cứ từ nào nhớ được, rồi đưalại tờ giấy đó cho tôi.Đây là kết quả ở một thí nghiệm tương tự. Trong đó, các sinh viên tham giahoặc là đọc một đoạn văn hai lần, hoặc là đọc nó một lần rồi viết xuống những gìhọ còn nhớ. Sau đó, họ tham gia làm một bài kiểm tra sau 5 phút, hai ngày, hoặcmột tuần sau đó. Hãy để ý, cách học hai (hay nhiều) lần có thể giúp ghi nhớ tốttrong một vài phút, nhưng lại phản tác dụng trong thời gian dài. Kỳ lạ là cách họcvới một tờ giấy trắng sẽ giúp bạn nhớ được rất nhiều so với việc có thêm thời gianhọc. Bạn sẽ nhớ nhiều hơn đến 35% sau một tuần.[1][1]. Các nghiên cứu bổ sung cho thấy: tỷ lệ lợi ích giữa tự kiểm tra lại với tựđọc lại lên đến 5:1, tức là 5 phút tự kiểm tra lại giúp ghi nhớ tốt tương đương 25phút đọc đi đọc lại một thứ gì đó.Hãy thử điều này: Sau khi đọc qua danh sách từ mới tiếng Tây Ban Nhamột lần, bạn có thể:A. Thêm 5 phút để đọc đi đọc lại danh sách từ.B. Lấy một tờ giấy trắng và tự kiểm tra bằng cách ghi ra xem mình nhớ đượcbao nhiêu.C. Lấy ba tờ giấy trắng và tự kiểm tra ba lần liên tiếp. Đây là kết quả ghi nhớcuối cùng sau đó một tuần:Thật điên rồ! Vì sao việc làm một bài kiểm tra y hệt nhau ba lần liền lại cótác dụng tích cực tới vậy? Thực ra điều này vẫn tuân theo các quy tắc của hiểubiết thông thường. Khi học bằng cách xem đi xem lại nhiều lần, bạn đang tậpđọc, không phải tập nhớ. Nếu muốn có ghi nhớ tốt hơn, bạn nên tập nhớ lại. Tờgiấy trắng của chúng ta cũng có thể được thay thế bằng một tập thẻ học, một bàikiểm tra trắc nghiệm nhiều đáp án, hoặc chỉ đơn giản là việc cố nhớ lại. Đây chínhlà dạng luyện tập hiệu quả. Nó cải thiện khả năng nhớ lại bằng cách tận dụng khảnăng tuyệt vời nhất của bộ não – sự đan cài giữa ký ức vàcảm xúc.Sâu bên trong não bộ có một "con hải mã" và một "quả hạnh nhân" cùngsánh đôi trong một điệu nhảy hóa học, giúp chúng ta quyết định thứ gì quantrọng và thứ gì đáng để quên. Bộ phận có hình giống con hải mã được gọi là hồihải mã, đóng vai trò như một bảng phân phối tín hiệu điện trong não bộ, kết nốicác vùng cách xa nhau trong bộ não và tạo nên một tấm bản đồ liên kết giữa cácvùng. Bạn sẽ truy cập vào tấm bản đồ này mỗi khi cần nhớ lại một ký ức nào đógần đây.1 Các nơ-ron được liên kết để tạo nên ký ức đó sẽ cùng được kích hoạt trởlại, và bạn sẽ sống lại trải nghiệm quá khứ của mình. Qua nhiều năm nhiềutháng, những nơ-ron được liên kết này sẽ bớt phụ thuộc dần vào tấm bản đồ củahồi hải mã, vàsống tự do kiểu Bohemian ở những ngoại biên xa xôi của não bộ.1. Lưu ý là tôi chỉ đang nói đến ký ức về thông tin và sự kiện. Các loại ký ứckhác – về thói quen, kỹ năng, v.v.. – có vẻ nằm ở đâu đó. Người bị tổn thương hồihải mã sẽ mất khả năng hình thành ký ức mới về thông tin và sự kiện, nhưng vẫncó thể học hoặc phát triển các kỹ năng (như vẽ tranh), ngay cả khi không nhớ là đãtừng học nó.TRƯỜNG HỢP KỲ LẠ CỦA H.M.Vai trò của hồi hải mã trong việc ghi nhớ thông tin chỉ mới được phát hiệngần đây, trong một ca bệnh nổi tiếng bậc nhất của ngành tâm lý học thần kinh —trường hợp của Henry Molaison. Năm 1953, các bác sĩ đã cắt hồi hải mã của ôngđể chữa trị bệnh động kinh. Molaison khỏi bệnh nhưng phải chịu di chứng mất trínhớ nặng nề. Ông có thể nhớ những ký ức cũ bởi bản đồ của chúng đã được trảiđều khắp bộ não. Nhưng vì mất hồi hải mã, ông đồng thời mất đi khả năng hìnhthành ký ức mới. Câu chuyện của ông trở thành nguồn cảm hứng cho đạo diễnChristopher Nolan dựng Memento, bộ phim về một người đàn ông mất trí nhớ đitìm kẻ sát hại vợ mình.Người bạn nhảy của hồi hải mã, hạch hạnh nhân, chỉ cho hồi hải mã biếtnên giữ hoặc bỏ đi thứ gì. Nó làm điều này bằng cách phiên dịch cảm xúc thànhcác tín hiệu hóa học, khiến tuyến thượng thận gửi đi những dòng hoóc-môn tăngcường trí nhớ với cường độ khác nhau, tùy thuộc vào hoàn cảnh. Nếu bị kíchthích cảm xúc mạnh – "Nhìn kìa, một con hổ! Á, tay tôi!" – thì hạch hạnh nhânsẽ khuếch đại ký ức đó. Nếu không – "Nhìn cái bút chì kìa. Ôi, tôi đói!" – thì nósẽ không làm gì cả. Điều này cho chúng ta nỗi sợ hiển nhiên với loài hổ, và sự thờơ hiển nhiên với việc coi bút chì là đồ ăn.Đồng hành với trung khu tưởng thưởng nằm cạnh đó, hạch hạnh nhân tạonên cơ chế kỳ diệu đằng sau phép màu với tờ giấy trắng. Cảm xúc của chúng tahành động theo phản xạ. Chúng phản ứng vô thức với môi trường xung quanh.Dù vận đủ mưu lừa não phấn khích học danh sách từ mới tiếng Tây Ban Nha,não cũng không bao giờ dính bẫy. Trừ khi bạn nổi da gà khi nhớ el dentista nghĩalà "nha sĩ", nếu không, hạch hạnh nhân sẽ từ chối kiến tạo ký ức mới. El dentistachỉ đơn giản là không đáng sợ bằng el tigre (con hổ). Bạn có thể thử tiêm trực tiếpamphetamine1 vào hạch hạnh nhân, sẽ có tác dụng đấy nhưng lợi bất cập hại.1. Một loại chất kích thích làm tăng sự tỉnh táo và tập trung, đồng thời làmgiảm mệt mỏi và thèm ăn. (BTV)Nhưng tờ giấy trắng của chúng ta lại thay đổi mọi thứ. Vào thời điểm bắtđầu chấm điểm "màn trình diễn", não bộ sẽ nhận ra rằng nó nên làm việc tử tếhơn. Kết quả là, khi nhớ ra bất cứ ký ức nào, bạn sẽ được thưởng một liều chấthóa học giúp tăng cường trí nhớ. Khi những ký ức này được kích hoạt trở lại,hạch hạnh nhân gọi ra các hoóc-môn, hồi hải mã vạch ra bản đồ mạng lưới thầnkinh tham gia vào ký ức này, và các nơ-ron bắt đầu kết nối chặt chẽ lại với nhautheo đúng bản đồ. Phần thưởng mà trung khu tưởng thưởng tiết vào hồi hải mãlà chất dopamine2, nó kích thích các ký ức đó phát triển thành ký ức dài hạn. Tờgiấy trắng đã tạo nên một bữa tiệc đầy "chất kích thích" trong não bộ. Kiểu họctụng niệm buồn chán sao cạnh tranh nổi với cách học này!2. Hoóc-môn tạo cảm giác dễ chịu và niềm vui, đồng thời giúp nâng cao tinhthần và sự tập trung. (BTV)NHỮNG ĐIỂM CẦN NHỚ• Cố gắng nhớ lại điều gì đó để khởi động điệu nhảy hóa học phức tạp trongnão sẽ kích thích việc lưu giữ ký ức dài hạn.• Để tối đa hóa hiệu quả ôn tập, hãy dành nhiều thời gian để tập nhớ lại, chứkhông phải tập đọc lại.• Bạn có thể đạt được mục tiêu này bằng cách làm thẻ học kiểm tra khả năngghi nhớ từ vựng, quy tắc phát âm, hay cấu trúc ngữ pháp. Khi kết hợp với hìnhảnh minh họa và kết nối cá nhân, những tấm thẻ này sẽ hình thành nền tảng chomột hệ thống ghi nhớ mạnh mẽ.NGUYÊN TẮC 4: KHOAN ĐÃ! KHOAN ĐÃ! ĐỪNG NÓI CHOTÔI BIẾT VỘI!Những gì khó nhớ, cũng sẽ khó quên.— Arnold SchwarzeneggerỞ trường học hay công sở, chúng ta đôi khi bị buộc phải ghi nhớ thật chínhxác điều gì đó, nhưng chẳng mấy khi được chỉ dẫn rõ ràng. Thực ra, không có thứgì gọi là "ghi nhớ chính xác tuyệt đối" cả. Chúng ta có thể suy nghĩ, nhắc lại, nhớlại và tưởng tượng, nhưng không được sinh ra để ghi nhớ chính xác. Não bộ củachúng ta được thiết kế với cơ chế tự động nhận diện và lưu giữ những gì quantrọng. Khi bị con hổ từng yêu quý trong vườn bách thú rượt đuổi, bạn sẽ khôngnghĩ miên man: "Mình phải nhớ đến già: hổ rất xấu! Đừng có quên! Chúng rấtxấu!" Bạn đơn giản chỉ vắt chân lên mà chạy, việc ghi nhớ cứ để não lo. Thứ gầnnhất với "ghi nhớ chính xác" là luyện tập nhớ lại (ví dụ: "Gã đó tên là gì nhỉ?").Nó sẽ trông rasao?Hãy thử cố nhớ lại những từ ngoại ngữ xuất hiện trong cuốn sách này từđầu đến giờ. Bạn chắc sẽ lập tức nhớ ra một số từ – có thể ở ngay vài trang trước:el tigre, el dentista. Nếu cố gắng hơn nữa, bạn sẽ dễ dàng nhớ thêm một vài từ –có thể là từ cat ở đâu đó rất gần. Cuối cùng, lẩn sâu trong một ngõ ngách hết sứcmờ mịt của não bộ, một vài từ sẽ chần chừ mãi mới xuất hiện.1 Nếu theo dõi khảnăng ghi nhớ những từ này, bạn sẽ thấy bất ngờ. Bằng giờ này tuần sau, rất có thểbạn đã quên sạch những từ mà hiện tại bạn nhớ nhất – từ bạn nhớ ra ngay lậptức. 20% khả năng, bạn sẽ nhớ được những từ cần một lúc để xuất hiện.1. Tôi đã dùng urtebetetze (sinh nhật), tankdeckel (nắp bình xăng), Das istmir völlig Wurst (Tôi cóc cần quan tâm!), economía (kinh tế), bonjour (xinchào/chúc một ngày tốt lành), tschüss (tạm biệt!), và hallo (xin chào). Mjöður làmột từ trong tiếng Iceland, có nghĩa là "rượu mật ong". Nó không phải là thứ đồuống bốc cháy rừng rực, nhưng bạn vẫn có thể cho xác một con rắn vào, nếu muốn.Nhưng những từ bạn phải khó khăn lắm mới nhớ ra sẽ khắc sâu trong ýthức của bạn. 75% khả năng bạn sẽ nhớ ra chúng trong tương lai. Và với nhữngtừ bạn phải chật vật hồi lâu với cảm giác như chúng ở ngay đầu lưỡi mà khôngbật thành lời được, thì khả năng ghi nhớ còn tăng gấp đôi.Có chuyện gì đang xảy ra vậy? Hãy thử nhìn vào ví dụ mạnh nhất, vào cái từcứ nằm ở đầu lưỡi bạn mãi mà bạn mới bật ra được. Nó chính là một ký ức chưahoàn chỉnh. Bạn có quyền truy cập vào một phần ký ức đó, nhưng chưa thể thấytoàn bộ bức tranh. Bạn nhớ mang máng nó bắt đầu bằng chữ s, có nghĩa là mộtbài thơ hay bài độc thoại gì đó, đọc na ná từ solipsist hoặc solitaire, nhưng phảimột lúc sau mới nhớ ratừ đó làsoliloquy (đoạn độc thoại).Thông thường, chúng ta sẽ nhớ ra thông tin chính xác. Từ của chúng tachính xác bắt đầu bằng chữ cái s. Não bộ lao vào tìm kiếm điên cuồng, thậm chícó chút tuyệt vọng, để tìm ra mảnh ký ức còn thiếu, liên tục đưa ra các từ có chữ svà bỏ qua khi chúng không khớp với thứ đang tìm. Hạch hạnh nhân coi nhữngcuộc tìm kiếm này là chuyện sống còn, bạn tưởng như nếu không nhớ ra diễnviên đóng vai nhà trị liệu tâm lý cho Matt Damon trong phim Good WillHunting thì mình sẽ nhảy ra ngoài cửa sổ tức thì.1 Bạn thở phào nhẹ nhõm saukhi tìm được từ của mình. Vàtừ đó sẽ hằn sâu mãi mãi trong trí nhớ.1. Đó là Robin Williams.Làm thế nào lợi dụng được cơ chế này? Mà thực ra là chúng ta có muốn làmthế không? Lừacho não bộ lao vào một cuộc tìm kiếm điên cuồng nghe có vẻ mệtmỏi. Bạn sẽ kiệt quệ nếu một làm việc này liên tục 100 lần. May mắn là chúng takhông cần phải đánh đổi sự mệt mỏi mới để ghi nhớ mà chỉ cần tạo hứng thúthôi. Chúng ta sẽ ngán đến tận cổ nếu chỉ liên tục tự vấn bản thân có còn nhớ tênngười bạn Edward không. Nó quá dễ, quá nhàm chán, vàít hiệu quả. Nếu đợi lâuhơn – cho đến lúc gần như sắp quên – thì việc nhớ tên người bạn Edward sẽ trởthành một thử thách hấp dẫn. Chúng ta đang muốn nhắm tới thời điểm khi màmột chút khó khăn trở thành lượng gia vị vừa đủ khiến cuộc chơi hấp dẫn. Nếucó thể nhớ ra nó, chúng ta đã thu được gấp đôi lợi ích từ khoảng thời gian bỏ ravàtrải nghiệm thêm hàng hàng cảm giác thú vị.NHỮNG ĐIỂM CẦN NHỚ• Bài kiểm tra trí nhớ đạt hiệu quả cao nhất khi có tính thử thách. Bạn cànggần với việc quên hẳn một từ, nó sẽ càng khắc sâu hơn vào trong tâm trí cho đếnkhi bạn nhớ ra.• Nếu có thể liên tục kiểm tra trí nhớ của mình trước khi kịp quên, bạn sẽtăng được gấp đôi hiệu quảcủa mỗi bài kiểm tra.NGUYÊN TẮC 5: TÁI TẠO KÝ ỨCSự khác biệt giữa ký ức giả và ký ức thật cũng giống như ở đá quý: Đồ giảthường trông thật nhất, lóng lánh nhất.— Salvador DalíCó lần tôi thức giấc với một bản nhạc ngân vang trong đầu. Tôi mơ mìnhđang ngồi soạn nhạc, và lúc tỉnh dậy, giai điệu của nó hãy còn văng vẳng. Tôi tựhào chạy tới chỗ anh trai. "Nghe này!" Tôi ngâm nga vài giai điệu đầu. "Tuyệtkhông? Em sáng tác trong khi ngủ đấy!" "Nhầm rồi nhóc!" Anh trai tôi trả lời."Đó là nhạc nền bộ phim Superman,anh em mình vừa mới xem tuần trước."Như đã nói ở trên, ký ức chính là một mạng lưới các kết nối: Các nơ-ronriêng biệt được kích hoạt cùng với nhau, kết nối lại với nhau, và sẽ có xu hướngcùng được kích hoạt trở lại trong tương lai. Tôi nhớ ra nhạc nền phim Supermancùng lúc khi mơ mình ngồi sáng tác nhạc. Não tôi, theo phản xạ, kết nối hai thứnày lại với nhau thành một ký ức mới rất có sức thuyết phục – một ký ức giả –khiến tôi tự làm bẽ mặt mình trước anh trai. Chuyện này xảy đến với tất cả chúngta, và nó là kết quảcủacách chúng talưu giữ ký ức.Trong một nghiên cứu về ký ức tiến hành năm 2011, các nhà nghiên cứu đãcho hai nhóm sinh viên xem một đoạn quảng cáo rất sống động về một nhãnhàng bắp rang bơ giả có tên Orville Redenbacher's Gourmet Fresh. Sau đó, họcảm ơn nhóm thứ nhất và tiễn họ ra về. Đối với nhóm thứ hai, họ cho nếm thửmột mẫu bắp rang bơ mới ra lò. Một tuần sau, họ hỏi ấn tượng của hai nhóm đó.Đây chính là lúc mọi thứ trở nên kỳ quặc: cả hai nhóm cùng nhớ rất rõ đã đượcăn thử bắp rang bơ vào ngày hôm đó, cho dù có một nhóm chưa hề làm thế. Họđều nghĩ món bắp rang bơ này ngon tuyệt hảo.Khi nhớ lại, chúng ta không chỉ truy cập lại vào các ký ức mà còn tái tạochúng. Khi xem quảng cáo bắp rang bơ, những sinh viên này nhớ đến nhữngbuổi xem phim với mùi hương của bắp và bơ mới ra lò, vị giòn tan trong miệng,vị mằn mặn của muối bám trên môi. Giữa lúc đang sống lại những trải nghiệmđó, họ trông thấy hình ảnh những người khác đang ăn bắp rang bơ thương hiệuOrville Redenbacher's Gourmet Fresh, và ký ức của họ thay đổi. Mạng lưới nơ-ron từ những buổi xem phim và ăn bắp rang bơ trong quá khứ được kích hoạtkhi họ nhìn thấy logo của hãng bắp rang bơ kia. Bởi vì các nơ-ron nào được kíchhoạt cùng với nhau sẽ kết nối lại với nhau, não của họ ghi lại những kết nối nàynhư thể chúng đãluôn ở đó, là một phần của ký ức ngay từ đầu.Các ký ức riêng lẻ thật ra là "hợp thể" của tất cả trải nghiệm mỗi khi nhớ lại.Khi tôi nhắc bạn nhớ lại từ cat, bạn có lẽ sẽ nhớ đến hình ảnh con mèo bé xíu ởđầu chương. Nhưng khi hình ảnh đó chạy loanh quanh trong đầu, bạn sẽ khôngthể lưu nó trở lại hệt như cũ. Lúc này, bạn đã là một người khác, với nhữngthông tin khác ở trong não bộ và một phần khác của cuốn sách này ở trước mặtbạn. Có lẽ bạn đã thay đổi căn phòng, trạng thái cảm xúc, hoặc giờ bạn đang cómột con mèo thật trong lòng. Lần này, bạn đã có một bộ nơ-ron hoàn toàn mớiliên quan đến trải nghiệm với từ cat. Kết quả là ký ức mới về từ cat sẽ gắn các kếtnối nơ-ron bạn có ở hiện tại với các kết nối quá khứ vừa được kích hoạt lại. Chỉtrong hành động cố nhớ lại đó, ký ức về từ cat đãtăng gấp đôi về dung lượng.Quátrình tái tạo ký ức này chính là động cơ đằng sau của việc hình thành kýức dài hạn. Mỗi hành động nhớ lại của bạn đã gắn thêm vào ký ức cũ một phầnhiện tại. Phần gắn thêm này mang lại cho ký ức những kết nối mới: hình ảnhmới, cảm xúc mới, âm thanh mới, và từ liên quan đến nó, khiến ký ức này càngthêm dễ nhớ. Một khi tái tạo những ký ức này nhiều lần, chúng sẽ vĩnh viễnkhông bị lãng quên.Sự trợ giúp của phản hồi Tất nhiên, bạn cần phải nhớ một ký ức nào đótrước khi bạn tái tạo nó. Bạn sẽ nhớ nằm lòng câu slogan "American Express:Don't leave home without it" (American Express: Đừng rời nó khi rời nhà) bởiAmerican Express đã chi hàng triệu đô-la cho câu quảng cáo khiến bạn khắc cốtghi tâm. Mỗi lần xem một quảng cáo mới của American Express, các hình ảnh vàâm thanh mới lại được viết thêm ký ức về câu slogan kia. Bạn sẽ nhanh chóngquên đi câu slogan giữa mỗi đợt quảng cáo nếu họ bỏ đi những diễn viên nổitiếng và những video ấn tượng. Nếu vậy, quá trình tái tạo quan trọng sẽ khôngdiễn ra. "Don't leave home without it" cũng sẽ trở thành một mẩu quảng cáohạng ba, thay vì một trong những chiến dịch quảng cáo thành công nhất tronglịch sử. Bằng việc tập luyện nhớ lại, chúng ta đang nhắm tới việc liên tục tái tạocác ký ức. Chúng ta tạo ra một ký ức cho từ cat, và bổ sung thêm ký ức đó quamỗi lần luyện nhớ lại, cho đến khi nó không thể quên nổi như câu slogan kia.Nhưng chuyện gì sẽ xảy ra khi chúng ta không thể nhớ nổi? Chắc chắnchúng ta sẽ không thể nhớ nổi tất cả những gì đã học, đặc biệt là khi chúng ta cốchờ đợi càng lâu càng tốt giữa hai lần luyện tập nhớ lại. Rất có thể tới một ngày,khi chúng ta cố nhớ từ cat và không nghĩ ra được gì hết. Chúng ta đã quên nó, vàtrong tình huống này, nó sẽ tiếp tục bị lãng quên. Cũng giống như với những từvô nghĩa của Ebbinghaus, chúng ta sẽ tốn ít thời gian hơn để học lại chúng,nhưng chẳng thu được lợi ích gì từ việc luyện tập nhớ lại. Chúng ta cần tìm cáchkhôi phục lại các ký ức đã quên, vàsẽ tìm thấy nó ở phản hồi tức khắc."Phản hồi" là một khái niệm đơn giản nhưng hiệu quả đáng kinh ngạc. Nếugặp phải thẻ học có từ cat và không nhớ nổi nó là gì, chúng ta chỉ cần lật mặt sautấm thẻ và thấy hình ảnh một con mèo. Chúng ta vừa cho bản thân một phản hồitức khắc, và sẽ xảy ra hai trường hợp. Nếu ký ức về từ cat đã biến mất hoàn toàn,chúng ta phải quay lại từ đầu. Chúng ta sẽ tạo nên một trải nghiệm mới vào đúngthời điểm bế tắc và phải nhìn vào câu trả lời. Tuy không tốt bằng việc nhớ ra trảinghiệm ban đầu, nhưng điều này cũng rất hiệu quả. Não của chúng ta đã đượcchuẩn bị và sẵn sàng tạo ký ức mới. Khi tìm kiếm hình ảnh và kết nối có liên quanđến cat, chúng ta tạo nên một mạng lưới liên kết nơ-ron rộng lớn. Chúng ta cóthể nhớ ra cat là một loài động vật, nhưng không thể nhớ chính xác là loài nào.Nếu gặp hình ảnh con mèo khi các liên kết này đang kích hoạt, mạng lưới đãhoàn chỉnh của chúng ta sẽ tự động bừng lên, trung khu tưởng thưởng trong nãobộ được kích hoạt, đồng thời chúng ta sẽ có một ký ức mới, sâu sắc và đáng nhớđể tiếp tục bổ sung vào.Một khả năng khác là chúng ta vẫn còn có thể thâm nhập vào ký ức cũ vềcat. Ký ức này sẽ bừng tỉnh − "Tuyệt vời!" − ngay tại thời điểm chúng ta nhìnthấy hình ảnh con mèo. Ký ức cũ sống dậy, kết nối với trải nghiệm mới, và đượctái tạo lại. Chỉ nhờ hành động đơn giản là phản hồi tức khắc, chúng ta đã có lạikhả năng tái tạo ký ức. Phản hồi cho phép chúng ta hồi sinh những ký ức bị lãngquên, vàtối đa hóa hiệu quảcủa mỗi lần tập luyện ghi nhớ.NHỮNG ĐIỂM CẦN NHỚ• Mỗi lần bạn nhớ thành công, bạn sống lại vàtái tạo được trải nghiệm trongquá khứ, bổ sung vào ký ức cũ những mảnh nhỏ hiện tại, tạo thành một ký ứcmới với nhiều liên kết hơn.• Bạn sẽ tận dụng tối ưu thời gian lúc tập nhớ lại nếu có trải nghiệm ban đầusâu sắc. Bạn có thể làm được điều này bằng cách kết nối âm thanh, hình ảnh vàkết nối cá nhân vào mỗi từ mình học.• Khi đãthực sự lãng quên, hãy sử dụng phản hồi tức khắc để kéo lại ký ức.QUAN TRỌNG NHẤT LÀ XÁC ĐỊNH ĐÚNG THỜI ĐIỂM: DẤUCHẤM HẾT CHO SỰ LÃNG QUÊNHãy quan sát kỹ từng giây, bởi xác định đúng thời điểm luôn là yếu tố tiênquyết.— HesiodLàm thế nào để kết hợp năm nguyên tắc này lại với nhau? Chúng ta muốnký ức ban đầu càng sâu sắc và càng tác động đến nhiều giác quan càng tốt; (1:Khiến các ký ức sâu sắc hơn). Chúng ta muốn học càng ít càng tốt; (2: Tối đa hóasự lười biếng), vàluyện tập nhớ lại càng nhiều càng tốt; (3: Đừng xem lại. Hãy tậpnhớ lại). Chúng ta muốn những lần luyện tập nhớ lại có tính thách thức, nhưngcũng không quá khó; (4: Khoan đã! Khoan đã! Đừng nói cho tôi biết vội!). Cuốicùng, khi luyện tập, chúng ta muốn gần như quên hết các trải nghiệm ban đầu.Khi thực sự lỡ quên toàn bộ, chúng ta sẽ muốn có phản hồi tức khắc, để đưachúng tatrở lại đúng tiến độ; (5: Tái tạo ký ức).Nếu có thể dự đoán chính xác thời gian ghi nhớ mỗi thứ, chúng ta sẽ có thểtạo phép màu với tâm trí. Khi đó, chúng ta sẽ có thể cài báo động mỗi khi bỏquên chìa khóa xe trên bàn, và cuộc sống sẽ là một thế giới tuyệt diệu không có sựquên lãng. Không may là các ký ức của chúng ta quá ư lộn xộn. Chúng tạo ra cáckết nối không thể đoán định với mọi thứ chúng ta trải nghiệm hoặc nghĩ đến.Chúng làm rơi rụng những mảnh quá khứ và tự gắn thêm những mảnh hiện tại.Bất kể sự đề cập nào đến cái xe, chìa khóa, hoặc thậm chí chỉ là một từ vần với"chìa khóa" cũng có thể củng cố hoặc làm thui chột các ký ức có liên quan đếnchiếc chìa khóa của chúng ta. Tôi không thể đếm xuể những lần ghi nhớ đượcmột từ gì đó, chỉ để có một từ mới, nghe có vẻ giông giống từ cũ xuất hiện vào vàitháng sau và phá tan tất cả. Chúng ta không thể dự đoán chính xác khi nào sẽquên một ký ức cụ thể, đơn lẻ.Tuy nhiên, chúng ta có thể dự đoán "hạn sử dụng" của một nhóm ký ức.Hãy cho một nhóm sinh viên học những thông tin vặt vãnh nhưng ít phổ biến,kiểu "Ai là người đã sáng tạo ra môn đánh golf trên tuyết?"[1] Sau đó, để họ tậpluyện nhớ lại một lần, và kiểm tra lại sau sáu tháng. Tùy thuộc vào thời điểm củalần luyện tập nhớ lại, bạn sẽ có các kết quả khác nhau:[1]. Đó là Rudyard Kipling, người đã không thể chờ nổi đến mùa xuân đểđược chơi lại môn thể thao yêu thích. Trong khi viết cuốn sách The Jungle Book(Câu chuyện rừng xanh) ở vùng nông thôn Vermont, ông đã sơn đỏ các quả bónggolf, xếp những chiếc lon thiếc trên nền tuyết, và chơi say sưa.Với các sinh viên đang cố nhớ một thứ gì đó trong sáu tháng, việc luyện tậpnhớ lại ngay sau khi học xong (thứ đem lại kết quả ghi nhớ là 27%) là không tệchút nào. Nhưng khi khoảng cách tăng thành 28 ngày – 4 tuần – số điểm của cácsinh viên tăng gấp đôi. Quy luật này xảy ra ở rất nhiều nghiên cứu, mặc dùkhoảng cách lý tưởng nhất giữa học và ôn tập phụ thuộc vào ngày làm bài kiểmtra. Có một sự cân bằng phức tạp giữalợi thế của việc gần như quên và bất lợi củaviệc thực sự lãng quên, và nó chia đường cong lãng quên thành hai nửa:11. Con số kỳ diệu ở đây là khoảng thời gian bằng 10-20% từ lúc học đến lúclàm bài kiểm tra. Tức là, nếu sau một năm mới có bài kiểm tra, thì lý tưởng nhấtlà ôn tập 56 ngày một lần. Cứ như thể bộ não của chúng ta biết rằng thứ gì gặpmột lần một tuần sẽ trở nên quan trọng trong 5-10 tuần tới, nhưng thứ gì gặp mộtnăm một lần sẽ trở nên quan trọng trong 5-10 năm tới.Chỉ một lần luyện tập nhớ lại duy nhất đó đã làm thay đổi tương quan giữagần như quên hết và ghi nhớ tương đối nhiều. Đây là câu hỏi cuối cùng: Nếu ônluyện ngay sau khi học là tốt thì đợi thêm một thời gian còn tốt hơn, nếu ônluyện một lần là tốt thì nhiều lần còn tốt hơn nữa, vậy sẽ ra sao nếu đợi thêm mộtthời gian rồi mới ôn luyện đều đặn nhiều lần?Chúng ta đã tìm ra dấu chấm hết cho sự lãng quên. Bạn học một từ mới vàongày hôm nay và cất nó đi một thời gian. Khi nó quay trở lại, bạn cố nhớ lại, rồicất nó đi, cứ thế cho đến khi không thể nào quên được. Trong khi đợi các từ đãhọc quay trở lại, bạn có thể học các từ mới và tiếp tục gửi chúng tớ i tương lai, khigặp lại chúng lần nữa bạn sẽ đẩy chúng vào trí nhớ dài hạn của mình. Ít nhất chođến khi chưa có công nghệ tải nhu thuật vào não bộ, đây vẫn là cách tối ưu để ghinhớ mãi mãi một lượng thông tin lớn.Tìm kiếm khoảng thời gian chờ đợi lý tưởng nhấtBạn sẽ muốn nhớ được càng nhiều càng tốt vào lúc này, sau này, và vào rấtlâu sau này. Để chọn được đúng tần suất luyện tập nhớ lại phù hợp, bạn cần cânbằng giữa hiệu quả và mức độ thoải mái của bản thân. Thông thường, chắc bạnsẽ không phải học chỉ vì một bài kiểm tra vào một ngày, vậy nên sẽ không cókhoảng thời gian chờ đợi lý tưởng cố định. Để hình thành ký ức cực kỳ dài hạn,bạn sẽ có được kết quả tốt nhất khi đợi hàng năm trời giữa các lần ôn tập. Nhưngđiều đó sẽ không giúp ích cho trí nhớ ngắn hạn chút nào. Hơn thế nữa, nhữnglần luyện tập của bạn cực kỳ dễ gây nản lòng. Sau một quãng thời gian chờ đợi rấtdài, bạn sẽ quên đi phần lớn mọi thứ. Mặt khác, nếu ôn luyện quá thường xuyên,bạn sẽ ghi nhớ gần như tất cả mọi thứ, nhưng những từ cũ thường xuyên quaytrở lại sẽ chôn vùi bạn mỗi ngày.Mối dây liên kết giữa hai mục tiêu này – nhớ được ngay lúc này và nhớ đượcnhiều năm sau này – bắt đầu từ những điều nho nhỏ và lớn dần lên. Bạn sẽ bắtđầu với những mức chờ đợi nhỏ (hai đến bốn ngày) giữa những lần ôn tập. Mỗilần nhớ thành công một điều gì đó, bạn sẽ tăng mức chờ đợi lên (ví dụ, chín ngày,ba tuần, hai tháng, sáu tháng, v.v..), chẳng mấy chốc sẽ chạm đến mốc chờ đợihàng năm trời.Việc này giúp cho các lần luyện tập đủ thách thức để liên tục đưa thông tinvào trí nhớ dài hạn.Nếu trót quên mất một từ, bạn phải quay lại từ đầu với những khoảng chờngắn, và tiếp tục phát triển dần những khoảng chờ dài cho đến khi từ đó trởthành ký ức vĩnh viễn. Quy luật này giúp bạn luôn làm việc với những ký ức yếuớt nhất, trong khi vẫn duy trì và củng cố những ký ức mạnh nhất. Bởi các từ đãđược nhớ tốt sẽ lùi xa vào tương lai và xuất hiện trở lại trong những lần ôn tậpsau này, việc luyện tập thường xuyên sẽ tạo nên một thế cân bằng giữa cũ và mới.Bạn sẽ dành một lượng thời gian cố định hằng ngày để học từ mới, nhớ lại các từđã học từ tuần trước, và thỉnh thoảng gặp lại những người bạn cũ là các từ đã họctừ tháng trước hoặc năm trước. Bằng cách này, bạn sẽ dành phần lớn thời gianliên tục nhớ lại những từ đã gần như quên, và xây dựng nền tảng tốt cho việc bồiđắp từ mới.Việc xác định đúng thời gian như thế gọi là nhắc lại cách quãng, và nó cựckỳ hiệu quả. Trong khoảng bốn tháng, với 30 phút luyện tập mỗi ngày, bạn cóthể học và nhớ được 3.600 thẻ học với độ chính xác từ 90 đến 95%. Những tấmthẻ học này có thể dạy bạn về bảng chữ cái, từ vựng, ngữ pháp và thậm chí cả quytắc phát âm. Chúng giúp bạn không bị nhàm chán, bởi luôn đầy thách thức.Nhắc lại cách quãng là món quà trời phú cho những tác vụ mệt mỏi của trí nhớnhư học ngoại ngữ. Đáng tiếc là nó không được dạy ở trường, khi mà tôi có quánhiều thứ để nhớ.Về cơ bản, hệ thống nhắc lại cách quãng là một danh sách nhắc việc có thểtự động thay đổi dựa vào kết quả sau mỗi lần ôn tập. Nếu bạn có thể nhớ pollonghĩa là "con gà" sau khoảng thời gian chờ đợi hai tháng, thì hệ thống nhắc lạicách quãng sẽ tự động đợi từ bốn đến sáu tháng sau mới cho từ pollo trở lại danhsách từ cần học. Nếu hai tuần liền, bạn không thể nhớ chính xác ropa là "quầnáo", thì hệ thống nhắc lại cách quãng sẽ tự động cho nó vào danh sách thườngxuyên hơn, chừng nào bạn nhớ được vĩnh viễn mới thôi.Tất cả những điều này trông sẽ thế nào khi áp dụng vào thực tế? Hệ thốngnhắc lại cách quãng có hai loại: trên giấy và trên máy tính. Phiên bản máy tính cóthể tự động sắp xếp lịch học giúp bạn. Mỗi lần bạn truy cập vào máy tính, nó sẽtự động dạy bạn 20-30 thẻ học mới, và kiểm tra trí nhớ của bạn với hàng trămtấm thẻ bạn sắp sửa quên. Công việc của bạn là cho hệ thống nhắc lại cách quãngbiết bạn có còn nhớ hay không, và công việc của hệ thống nhắc lại cách quãng làxây dựng danh sách từ cần học hằng ngày dựa trên những gì bạn cung cấp. Danhsách đặc biệt này được thiết kế nhằm tối đa hóa hiệu quả ghi nhớ, đồng thời tiếtkiệm thời gian học của bạn.Phiên bản hệ thống nhắc lại cách quãng trên giấy cũng làm được điều tươngtự, bằng việc sử dụng hộp phân loại thẻ nhiều ngăn, lịch học chi tiết và hướngdẫn đơn giản. Về cơ bản nó là một trò boardgame giống như Cờ tỷ phú. Trò chơinày có bảy cấp độ, mỗi cấp độ tương ứng với một ngăn đã được dán nhãn (ví dụ:cấp độ 1, cấp độ 2, v.v..) Mỗi tấm thẻ đều được bắt đầu ở cấp độ 1, và tiến dần lêncác cấp độ sau mỗi lần bạn nhớ ra thành công. Nếu bạn quên, tấm thẻ sẽ tự độnglùi về cấp độ 1. Một khi đã vượt qua cấp độ 7, tấm thẻ đã chiếm được một vị trítrong trí nhớ dài hạn của bạn rồi.Mỗi lần chơi với phiên bản giấy, bạn sẽ tham khảo lịch học của mình đểchọn các cấp độ tương ứng cần học (ví dụ: ngày 9 tháng 12, ôn lại các cấp độ 4, 2và 1). Đây là danh sách nhắc việc hằng ngày, và nó sẽ thay đổi phù hợp với kết quảghi nhớ của bạn, những tấm thẻ bạn nhớ được "lên cấp", còn tấm thẻ quên thì"hạ cấp". Bằng tuân thủ luật chơi (xem Phụ lục 3 ở cuối cuốn sách này), bạn thựcchất đã tạo ra được một phần mềm máy tính thô sơ, chạy trên giấy. Phần mềmnày cũng hiệu quả và thú vị như phiên bản trên máy tính vậy, và nó còn giúp bạnhài lòng theo kiểu "tôi đã tự làm hết tất cả đống này đấy". Ở cuối chương này,chúng ta sẽ so sánh kỹ hơn phiên bản hệ thống nhắc lại cách quãng trên giấy vàtrên máy tính, do vậy bạn chưacần phải quyết định nên chọn cái nào ngay.Tự làm một bộ thẻ họcĐây không phải là phần mềm học ngoại ngữ "Rosetta Stone". Bạn khôngthể chỉ tải về một bộ thẻ học để nạp vào hệ thống nhắc lại cách quãng của mìnhvà học được ngoại ngữ một cách thần kỳ đâu. Tại sao? Vì các tấm thẻ học có tácdụng tuyệt vời để nhắc bạn nhớ về trải nghiệm ban đầu, nhưng chúng không giỏitạo nên các ký ức mới. Nếu bạn đọc tấm thẻ cat của ai đó khác, bạn sẽ không tựđộng nghĩ đến con mèo thời thơ ấu hay hình ảnh chú mèo trong bộ phim Shrek:Puss in Boots (Shrek: Chú mèo đi hia) xuất hiện trên Google Hình ảnh. Ở đâykhông có bộ phim, âm thanh, hay câu chuyện nào cả. Trong hoàn cảnh này, bạnrất khó hình thành một ký ức sâu sắc, đa cảm giác trong khi còn đang bận tranhthủ học trên đường đi làm. Đây không phải là lỗi của hệ thống nhắc lại cáchquãng mà nằm ở bản chất củatrò chơi ngôn ngữ.SỨC MẠNH CỦA QUÁ TRÌNH SÁNG TẠOBạn đã bao giờ ôn tập bằng cách tự tóm tắt lại vở ghi chép của mình chưa?Cách học đó khá hiệu quả phải không? Khi bạn tạo ra một thứ gì đó, nó trở thànhmột phần của bạn. Nếu chỉ đơn giản sao chép lại tập vở ghi của ai đó, bạn sẽkhông thu được nhiều lợi ích đến thế. Khi bạn cố ghi nhớ sản phẩm của ngườikhác, bạn đang chiến đấu với vài lớp bộ lọc trong não bộ, mà bạn đang thấp cơhơn. Dù cho tấm thẻ "cat = [hình ảnh một con mèo]" dễ nhớ hơn nhiều so với catmèo,thì nó vẫn chưa đủ kích thích để giúp bạn lưu giữ ký ức vĩnh viễn; bởi một aiđó khác đã chọn nó, không phải bạn. Ngược lại, khi cat là một con mèo do chínhbạn chọn, thì nó sẽ cho phép bạn lách qua những lớp bộ lọc trong não mình. Kếtquả là bạn sẽ dễ dàng nhớ mọi thứ hơn rất nhiều.Một trong những lý do khiến các phần mềm học ngoại ngữ thường khônghiệu quả là vì không ai có thể cho bạn một ngôn ngữ; bạn phải tự mình thu lấynó. Bạn đang tái kết cấu lại chính não bộ của mình. Để thành công, bạn cần phảitham gia tích cực. Mỗi một từ trong ngoại ngữ bạn chọn phải trở thành từ củabạn, mỗi quy tắc ngữ pháp trở thành quy tắc ngữ pháp của bạn. Những phầnmềm như Rosetta Stone có thể cung cấp trải nghiệm đầu tiên tương đối tốt chonhững từ như "ball" (quả bóng) hay "elephant" (con voi), nhưng dần dần bạncũng sẽ phải đối mặt với những từ như "economic situation" (tình hình kinh tế).Những từ ngữ trừu tượng như thế này cần đến kết nối phức tạp, mang tính cánhân, nếu bạn muốn dùng chúng thuần thục. Bạn sẽ phải tự mình tạo nên cáckết nối đó, bởi không ai khác có thể cho bạn biết cái "situación económica" (tìnhhình kinh tế) hiện đang ảnh hưởng thế nào tới chính bạn.Bạn đồng thời cũng cần ghi nhớ được các kết nối đã tạo ra, kể cả khi đangbận rộn học tiếp từ mới. Đây là một mớ bòng bong công việc cần làm một lúc, dođó bạn nên kiếm những công cụ tối ưu. Cho đến khi có công nghệ cắm USB vàosau gáy chúng ta, thì vũ khí hiệu quả nhất để chống lại sự lãng quên vẫn là hệthống nhắc lại cách quãng. Và vì cần những trải nghiệm sâu sắc, đáng nhớ để sửdụng hệ thống này hiệu quả nhất, chúng ta nên có được trải nghiệm đó ngaytrong quátrình làm thẻ học.Quá trình làm những tấm thẻ học là một trong những cách học ngoại ngữthú vị và thư giãn nhất. Vững tâm khi biết mọi chi tiết rồi sẽ trở thành ký ức vĩnhviễn, bạn trở thành kiến trúc sư của chính tâm trí mình. Bạn nghĩ đến giống chónào khi nghĩ đến từ "dog"? Bạn sẽ chọn ví dụ nào để gợi nhớ đến quy tắc chiađộng từ? Những từ ngữ nào có ích nhất, đáng học nhất với bạn?Việc đưa ra những quyết định này tạo thành một phần rất thú vị của quátrình học và, hơn hết, tốn rất ít thời gian. Sau khi đã quen với cách dùng hệ thốngnhắc lại cách quãng, bạn có thể tạo thêm thẻ học mới trong chỉ vài giây. Với cácdanh từ, bạn có thể chỉ cần gõ một lần, tìm hình ảnh về nó trên Google Hìnhảnh, và sao chép (hoặc vẽ lại nó) vào thẻ học của mình. Tất cả những điều này tốnkhông đến 15 giây. Hình ảnh cho các khái niệm phức tạp hơn dĩ nhiên sẽ tốnnhiều thời gian tìm kiếm hơn – một quá trình mà tự bản thân nó sẽ cho bạnnhững kết nối cần để biến một từ thành củariêng bạn.Tôi thật lòng ước có thể bán thẻ học của mình. Nếu tính hữu dụng của nóchuyển được sang cho người khác, tôi đã có thể kiếm được bộn tiền và giúp đượcbao người. Nhưng tôi lại đăng chúng miễn phí trên trang web cá nhân, với lời ghichú là không ai ngoài tôi từng sử dụng chúng thành công. Trong số vài ngànngười từng tải xuống, chưa ai phản bác lại lời khẳng định đó của tôi, do vậy tôi cóthể tự tin nói rằng bộ thẻ học của riêng tôi vô dụng với bất kỳ ai khác ngoài tôi.Nếu vẫn muốn dùng, bạn nên cân nhắc cảnh báo này nhé.Cảm giác nản lòng và số phận chiếc điện thoại thông minhHãy thử hình dung nhanh xem điều gì sẽ xảy ra khi một ai đó (dĩ nhiênkhông phải bạn) dùng thẻ học của tôi. Đến một lúc nào đấy, anh ta sẽ gặp phảitấm thẻ dog, và thấy hình ảnh một chú cún con giống Golden Retriever. Tôi đãcó trải nghiệm 15 giây khi tìm kiếm hình ảnh này trên Internet, thấy rất nhiều chúchó khác nhau với đủ các giống, độ tuổi, và cuối cùng tôi đã chọn chú cún giốngGolden Retriever này. Trong vài giây tìm kiếm ngắn ngủi đó, tôi đã học được từnày có nghĩa là gì và chọn được một lời nhắc dễ thương cho trải nghiệm học tậpcủa mình. Tuy nhiên, người khác sẽ phải trả lời một loạt các câu hỏi mà không cómanh mối để tìm lời đáp. Liệu từ này có phải nhắc đến một giống chó cụ thể nàođó không? Một độ tuổi cụ thể nào đó? Một màu lông cụ thể nào đó? Khi dùngmột bộ thẻ không được tùy chỉnh bởi chính cá nhân mình, khoảnh khắc lúngtúng này của bạn cũng sẽ được ghi lại cùng với ký ức, và ý nghĩa của từ này sẽ trởnên mù mờ.Bản thân sự không chắc chắn không phải là điều quá xấu; rất nhiều sựkhông chắc chắn thường xuyên xuất hiện khi bạn học một ngoại ngữ ở nướcngoài. Vấn đề với sự không chắc chắn khi học bằng thẻ học là cản trở việc luyệntập nhớ lại hằng ngày, tiêu tốn thêm thời gian và khiến bạn dễ quên hơn (đồngnghĩa là tiếp tục tốn thêm thời gian). Trải nghiệm đầu tiên mà bạn nhớ với mỗilần ôn tập sẽ trở thành: "Cái này có nghĩa là gì? Mình không có thời gian cho cáicủa nợ này!" Một thứ dễ dàng dẫn đến sự nản lòng.Điểm vừa nói ở trên đặc biệt nguy hiểm. Khi việc ôn tập hằng ngày khiếnbạn nản lòng, bạn sẽ càng lúc càng khó ngồi xuống và thực hiện nó. Có thể bạnvẫn sẽ ép bản thân làm được trong vài tuần, nhưng sẽ cần nhiều hơn vài tuần đểthấy được kết quả. Điều này trở thành một vòng lặp lại nguy hiểm, bởi cảm giácnản lòng ngăn khả năng ghi nhớ của bạn, thứ đến lượt nó lại làm tăng thêm cảmgiác nản lòng khi tấm thẻ đó xuất hiện trước mặt bạn thường xuyên hơn, dần dầngây ức chế đến mức bạn muốn quăng luôn chiếc điện thoại thông minh ra ngoàicửasổ.Tất cả những điều này là không cần thiết. Quá trình học một từ mới tốn rấtít thời gian, và nên đầu tư vừa mức. Nếu bạn chỉ dành một vài giây để nhắc mìnhnhớ lại ý nghĩa của một từ, từ đó sẽ được ghi lại mãi mãi trong trí nhớ bạn. Điểmnày được Damien Elmes, người sáng tạo ra phần mềm nhắc lại cách quãng ưathích nhất của tôi - Anki, tóm tắt rất gọn gàng: "Tự tạo ra bộ thẻ của riêng bạn làcách hiệu quả nhất để học một môn phức tạp. Những môn như ngoại ngữ haykhoa học không thể chỉ được hiểu bằng cách ghi nhớ thông tin – chúng cần có lờigiải thích và ngữ cảnh cụ thể để học hiệu quả nhất. Hơn thế nữa, tự mình nhậpvào các thông tin này sẽ buộc bạn phải quyết định đâu là điểm cần nhớ để dễ hiểuhơn." Thêm nữa, tự làm thẻ học rất vui. Bạn dành thời gian cho chính mình, đểhọc, khám phá vàsáng tạo ra một thứ gì đó.Một khi đã làm được điều này, việc ôn luyện hằng ngày sẽ trở nên thú vị,bởi phần lớn thời gian bạn sẽ dành để nói với chính mình "Thật không thể tinđược mình vẫn còn nhớ cái từ đó! Mình quá siêu!" Nó là liều tăng lực cho sự tựtin của bạn mỗi ngày, vô tình giúp bạn học ngoại ngữ, và là thói quen dễ tạo ra,dễ duy trì. Chính thói quen đã tạo nên sự khác biệt giữa thoải mái tán chuyệnbằng tiếng Pháp với cô hầu bàn Paris và ngại ngùng hỏi xin menu bằng tiếng mẹđẻ.NHỮNG ĐIỂM CẦN NHỚ• Hệ thống nhắc lại cách quãng chính là thẻ học được bơm thuốc tăng lực.Chúng "sạc" siêu tốc cho quá trình ghi nhớ, bằng cách tự động giám sát quá trìnhhọc của bạn hằng ngày, và sử dụng những thông tin đó để thiết kế ra danh sách từcần học mỗi ngày, được tùy chỉnh riêng cho cá nhân bạn, chứa cả những từ mớicần học và những từ cũ để ôn lại.HÃY LÀM ĐIỀU NÀY NGAY: HỌC CÁCH DÙNG MỘT HỆTHỐNG NHẮC LẠI CÁCH QUÃNGChúng ta đã tìm ra cách đánh bại sự quên lãng. Bây giờ, phải xác địnhnhững thứ cần nhớ. Trong bốn chương tiếp theo, tôi sẽ cho bạn thấy chính xácnhững gì cần phải học vàlàm thế nào để học chúng.Chúng ta sẽ bắt đầu với âm và bảng chữ cái trong ngoại ngữ của bạn. Điềunày sẽ cho bạn thấy cấu trúc cần để nhớ từ mới một cách dễ dàng. Để thực hiệnđiều này, tôi sẽ chỉ cho bạn các công cụ cũ và mới để nhanh chóng thiết lập lại tai,và sử dụng hệ thống nhắc lại cách quãng để ghi nhớ nhanh chóng những từ ví dụcho mỗi sự kết hợp chữ cái quan trọng (ví dụ, "gn" như trong gnocchi). Rồi bạnsẽ sớm nắm vững cácâm trong ngoại ngữ.Sau khi được trang bị bằng các âm, bạn có thể bắt đầu giải quyết từ vựng.Tôi sẽ chỉ cho bạn danh sách 625 danh từ cụ thể, động từ và tính từ được dùngthường xuyên nhất. Những từ này dễ hình dung, và do đó cũng dễ nhớ. Chúngta sẽ đưa chúng vào hệ thống nhắc lại cách quãng bằng cách kết hợp hình ảnh, kếtnối cá nhân và âm thanh. Đổi lại, hệ thống nhắc lại cách quãng sẽ nhanh chóngđưa chúng vào trí nhớ dài hạn của bạn. Trong quá trình này, bạn sẽ xây dựngđược một nền tảng để hình thành các phần còn lại của ngữ pháp vàtừ vựng.Cuối cùng, tôi sẽ cho bạn thấy làm thế nào sử dụng Google Hình ảnh để tìmkiếm những câu chuyện minh họa cho mỗi từ và mỗi khái niệm ngữ pháp. Bạn sẽsử dụng những câu chuyện này để làm ra những thẻ học dễ nhớ, hiệu quả cho hệthống nhắc lại cách quãng của mình. Chẳng mấy chốc, ngữ pháp của bạn sẽ trởthành một phản xạ, và bạn không cần phải lo lắng nữa. Mỗi từ mới sẽ củng cốthêm cho phản xạ ngữ pháp đó, và mỗi mảnh ngữ pháp mới sẽ củng cố thêm cáctừ mới của bạn. Ngoại ngữ của bạn sẽ tự đưa nó đến trình độ lưu loát, và bạncũng sẽ luôn đồng hành cùng với nó.Trước khi bắt đầu, bạn cần phải đưa ra quyết định. Có hai loại hệ thốngnhắc lại cách quãng chính: trên giấy và trên máy tính. Hãy chọn hệ thống phùhợp và học cách sử dụng nó. Sau đó, hãy nhìn vào thời gian biểu hằng ngày và xácđịnh xem bạn có bao nhiêu thời gian. Chúng ta sẽ sử dụng thông tin đó để tạo rathói quen học ngôn ngữ.Chọn một hệ thống nhắc lại cách quãng cho bạn Hệ thống nhắc lại cáchquãng phổ biến nhất là loại dùng trên máy tính, và phiên bản ưa thích nhất củatôi là Anki. Ra mắt lần đầu năm 2008, Anki là phần mềm miễn phí, dễ dùng, vàhỗ trợ cho mọi hệ điều hành, cả máy tính lẫn điện thoại thông minh.1 Nó tựđộng đồng bộ dữ liệu giữa các thiết bị chung một tài khoản, do đó bạn có thể họctrên máy tính ở nhà, học bằng điện thoại thông minh trên đường đến chỗ làm,hơn hết nó cho phép bạn chèn hình ảnh và các tệp âm thanh. Bạn cho nó biết sốthẻ học mới bạn muốn học mỗi ngày, và nó sẽ lo phần còn lại. Trong khoảng 30phút mỗi ngày, bạn có thể học 30 tấm thẻ mới, và duy trì tất cả những tấm thẻ cũ.Bạn có thể tăng mức độ đó hoặc giảm xuống tùy vào thời gian biểu cá nhân.1. Anki là phần mềm miễn phí nhưng trừ ứng dụng OFFLINE trên iPhonehoặc iPad, bạn sẽ phải trả một chút phí. Nếu bạn có kết nối Internet ổn định trêniPhone hoặc iPad thì ứng dụng này không cần thiết (dù tôi vẫn khuyến khích bạnnên cài nó). Với các thiết bị chạy Android, ứng dụng này hoàn toàn miễn phí.Nếu thích làm việc với đồ thủ công hơn, bạn có thể tự tạo ra hệ thống nhắclại cách quãng với thẻ học bằng giấy. Được đặt theo tên của một nhà báo khoahọc người Áo vào những năm 70 của thế kỷ XX, hộp Leitner là cách thông minhđể sử dụng thẻ học với một số thanh ngăn và một tờ lịch. Trong phiên bản gốc,chiếc hộp được chia làm bốn ngăn. Bạn ôn tập ngăn 1 mỗi ngày, ngăn 2 hai ngàymột lần, ngăn 3 ba ngày một lần, và cứ thế. Khi bạn nhớ thành công một tấm thẻ– ví dụ cat = [hình ảnh một con mèo dễ thương] – tấm thẻ đó được chuyển lênngăn tiếp theo. Nếu bạn quên tấm thẻ đó, nó sẽ được chuyển lại về ngăn 1. Bất cứtừ nào đến được ngăn cuối cùng đều chiếm một vị trí trong trí nhớ dài hạn củabạn. Hệ thống gốc này dùng một khoảng chờ đợi ít hơn mức ta cần(một/hai/ba/bốn ngày thay vì hằng tuần/tháng), nhưng chúng ta có thể sửa nóbằng cách thêm vào vài ngăn nữa và thay đổi lịch làm việc một chút. Bạn sẽ tìmthấy hướng dẫn cụ thể và một lịch học phù hợp cho bộ hộp Leitner trong Phụlục 3, cùng với đường dẫn tải phần mềm Anki.Bạn đang nghi ngờ việc sử dụng hộp Leitner? Khi dùng thẻ học bằng giấy,bạn sẽ hưởng lợi từ trải nghiệm tự làm đồ thủ công. Đây là một trải nghiệm họctập tuyệt vời, khiến tấm thẻ của bạn dễ nhớ hơn rất nhiều, nhưng bạn sẽ mất đitrải nghiệm này khi chuyển sang học trên máy tính. Dù vậy, phiên bản hệ thốngnhắc lại cách quãng trên máy tính vẫn có một số lợi thế nhất định so với phiênbản giấy, do đó bạn đừng quyết định vội.Thứ nhất, bạn không thể khiến thẻ học bằng giấy phát raâm thanh. Bạn cầnhọc phát âm trước khi học từ vựng, và việc học phát âm sẽ dễ dàng hơn rất nhiềunếu những tấm thẻ học của bạn biết nói. Nếu bạn dùng thẻ học bằng giấy, bạn sẽcần bỏ thời gian để nghe rõ phát âm của một từ, và sẽ phải sử dụng thành thạobảng ký hiệu phiên âm . Thứ này không tốn nhiều thời gian, khá tốn công, và giờthì bạn đừng nói rằng tôi đã không cảnh báo trước nhé.Thứ hai, việc lấy hình ảnh từ Google Hình ảnh chèn vào thẻ học trên máytính cực kỳ dễ, và hình ảnh là cách hiệu quả nhất để nhớ một lượng lớn thôngtin. Kể cả khi sử dụng thẻ học bằng giấy và là một họa sĩ siêu tồi, bạn vẫn nên vẽhình minh họa cho mỗi từ gặp phải. Trí nhớ hình ảnh của bạn là công cụ tuyệtvời, và chừng nào bạn còn phân biệt được con chó hình que với con mèo hìnhque, thì bạn vẫn thu được hiệu quả.Thứ ba, quá trình tìm kiếm hình ảnh cho thẻ học trên máy tính cũng là mộttrong những trải nghiệm học tập vô cùng đáng nhớ. Một lần nữa, phải nhấnmạnh rằng não của bạn hút hình ảnh như bọt biển hút nước. Chỉ một vài giâylướt qua chừng 20 bức ảnh về các giống chó cũng đủ tạo nên một ký ức mạnhmẽ, lâu dài. Kể cả khi đang sử dụng thẻ học bằng giấy, bạn cũng đừng bỏ qua cơhội học các từ ngữ qua Google Hình ảnh. Chúng ta sẽ bàn đến phần này kỹ hơntrong Chương 4.Cuối cùng, với nhiều từ, bạn sẽ phải làm hai thẻ học: Một thẻ để hiểu (bear=?), và một thẻ để diễn giải (con thú to, nhiều lông, thích ăn mật ong=?) Tạo rahai tấm thẻ giống nhau trên máy tính rất dễ, nhưng để sao chép chúng bằng taycó thể sẽ hơi nhàm chán. Nếu nó quá chán, hãy bỏ vài tấm thẻ diễn giải đi. Bạn cóthể đã đủ trải nghiệm với từ đó qua quátrình làm thẻ thủ công rồi. Và nếu từ nàykhó nhớ, bạn có thể làm thêm thẻ diễn giải sau đó.Hãy tới Phụ lục 3 và chọn hình thức ghi nhớ ưa thích của bạn. Nếu chọnhộp Leitner, bạn cần mua vài món (cọ, giấy, bút) và một cuốn lịch. Nếu chọnAnki, hãy tải nó về, cài đặt và làm theo video hướng dẫn của tôi cho đến khi bạnhiểu cách sử dụng.Cam kết thời gian và thói quen học ngoại ngữHãy dành vài phút lên kế hoạch cho thói quen học ngoại ngữ đang hìnhthành. Bạn sẽ có hai cam kết thời gian để tùy chỉnh: thời gian dành để làm thẻhọc, và thời gian ôn luyện thẻ học. Việc ôn luyện nên được làm đều đặn, lý tưởngnhất là một khung cố định đều đặn mỗi ngày. Nếu có thể kết nối thời gian ônluyện với một hoạt động thường xuyên (như: bữa sáng, thời gian di chuyển bằngtàu xe), bạn sẽ dễ dàng thiết lập thói quen học ngoại ngữ mới.Ôn tập hằng ngày là tốt nhất, và bất cứ thói quen ôn tập nào cũng sẽ thíchnghi tự nhiên với thời gian biểu của bạn. Chẳng hạn, nếu bỏ qua ngày cuối tuầnthì bạn sẽ phải ôn tập nhiều hơn vào thứ Hai.Hãy bắt đầu với một lượng thẻ học nhỏ (15 đến 30 thẻ) mỗi ngày, bạn có thểđiều chỉnh nếu thấy cường độ đó khiến bạn phát điên. Như đã nói ở trên, mỗingày bạn có thể học 30 thẻ học mới và dành 30 phút để củng cố thẻ cũ. Nếu cóquá nhiều số lượng thẻ mới, chúng sẽ quay trở lại, dù bạn có thời gian cho chúnghay không. Trong cuộc hành trình chinh phục tiếng Nga, tôi đã dành một mùahè học 60 thẻ mới mỗi ngày (khoảng một giờ mỗi ngày). Sau mùa hè đó, khi tôidành ít thời gian hơn hẳn, những tấm thẻ đó xuất hiện trở lại suốt hàng thángtrời trong những lần ôn tập hằng ngày. Tôi dần dần vượt qua, nhưng nếu đã bắtđầu với tiếng Nga theo cách như vậy, hẳn tôi đã phải khóc thét và bỏ chạy. Hãyhọc thẻ mới ở mức độ hợp lý, vừasức.Hãy nhớ rằng chúng ta đang nói đến việc học 30 thẻ mới mỗi ngày, thay vì30 từ mới. Trong các chương tiếp theo, tôi sẽ giới thiệu cho bạn biết làm thế nàođể chia nhỏ các âm thanh, từ vựng và ngữ pháp thành những mẩu nhỏ nhất, vừavặn để dễ nhớ nhất. Bạn sẽ nhớ mỗi mẩu một cách riêng biệt. Kết quả là với mộtsố từ sẽ cần đến một vài thẻ. Nghe có vẻ như thêm việc phải làm ("Tôi sẽ phải họcbốn thẻ riêng biệt chỉ để ghi nhớ một từ tiếng Trung ư?"), nhưng thực sự, nógiúp cho cuộc sống của bạn trở nên dễ dàng hơn rất nhiều. Hệ thống nhắc lạicách quãng cho bạn khả năng lưu giữ mọi thứ mà bạn quẳng vào. Chừng nàobạn còn ôn tập lại các thẻ học mỗi ngày, thì không có giới hạn nào cho số lượngthông tin bạn có thể đưa vào đầu, và chừng nào những tấm thẻ của bạn còn đơngiản và dễ nhớ, bạn sẽ còn nhớ nhanh chóng và dễ dàng hơn.Còn một sự cam kết thời gian nữa – thời gian làm thẻ học – vốn thấtthường hơn nhiều so với việc ôn tập. Tôi thường làm thẻ mỗi tháng một lần,ngồi trước máy tính hàng giờ và làm hàng trăm thẻ một lúc trong một ngày cuốituần. Tôi như bị bỏ bùa khi say mê làm điều gì đó. Có thể bạn sẽ thích cách nàođó điều độ hơn chăng. Bạn sẽ thấy đó là một cách hay để tiêu tốn một buổi chiềuChủ nhật dài dằng dặc, và nếu thời gian biểu của bạn đòi hỏi một thứ gì đóthường xuyên hơn, vậy thì 20 phút mỗi ngày có lẽ là đủ.Khi bạn lỡ mất một ngày không học (và thỉnh thoảng bạn sẽ có những ngày"lỡ" như thế), đó vẫn chưa phải là tận thế. Khó khăn duy nhất là đống thẻ họccủa bạn đã chất cao như núi cho dù bạn có muốn hay không. Hãy nhớ, hệ thốngnhắc lại cách quãng chỉ là một danh sách nhắc việc màu mè hơn thôi. Nếu hệthống của bạn cho rằng bạn đang quên mất từ pollo, vậy thì thẻ có chứa từ đó sẽrơi vào danh sách từ cần học hôm nay ngay cả khi bạn đang thư giãn ở Hawaii.Khi trở về từ kỳ nghỉ, bạn sẽ có một danh sách dài đợi sẵn. Lúc này, bạn nên hoàntất việc ôn tập thẻ. Chúng sẽ đền đáp thỏa đáng cho thời gian bạn bỏ ra, và giúpbạn trở lại với nhịp độ ban đầu. Hãy tạm ngưng việc thêm thẻ mới, và dành mộtvài ngày ôn lại hết thẻ cũ đang "đáo hạn", cho đến khi bạn trở lại với nhịp độ họcbình thường.Một khi đã tìm ra khoảng thời gian thuận tiện để ôn tập, nhịp độ hằng ngàycủa bạn sẽ tự biến thành một thói quen. Những thói quen này dễ dàng hìnhthành vì cùng một lý do lý giải tại sao các hệ thống nhắc lại cách quãng lại hiệuquả đến thế. Tất cả các hoóc-môn giúp ghi nhớ thông tin thường khiến bạn thấyvui hơn. Bạn sẽ thấy mình tự động chộp lấy thẻ học mỗi khi bắt đầu ngồi xuốngghế tàu điện ngầm hằng ngày. Hãy kiếm cho mình vài bộ thẻ học để có thể bắtđầu ngay bây giờ.Với những người đã ở trình độ trung cấpBạn cũng sẽ phụ thuộc vào hệ thống nhắc lại cách quãng nhiều như nhữngngười mới bắt đầu vậy. Hãy chọn hệ thống nào bạn thích và bắt đầu làm quenvới cách nó hoạt động. Sau đó, hãy nhìn vào thời gian biểu của bạn và xác địnhxem việc học ngoại ngữ sẽ được đặt vào đâu.