CHUYÊN ÄỀ 1 : TRIẾT HỌC PHÆ¯Æ NG ÄÃ"NG 

1. Phân biệt hai lập trÆ°á»ng triết há»c duy vật và duy tâm ( Nguá»"n gá»'c, ná»™i dung, hình thức thể hiện, vai trò, tác dụng ). 

Triết há»c nghiên cứu hà ng loạt vấn Ä'á» chung, nhÆ°ng vấn Ä'á» trung tâm là vấn Ä'á» vá» má»'i quan hệ giữa vật chất và ý thức, giữa tá»"n tại và tÆ° duy hay giữa tá»± nhiên và tinh thần. 

Trong thế giá»›i có vÃ' và n hiện tượng, nhÆ°ng chung quy chúng chỉ phân thà nh hai loại, má»™t là hiện tượng vật chất (tá»"n tại, tá»± nhiên), hai là những hiện tượng tinh thần (ý thức, tÆ° duy). Do Ä'ó, vấn Ä'á» vá» má»'i quan hệ giữa vật chất và ý thức, giữa tá»"n tại và tÆ° duy là vấn Ä'á» cÆ¡ bản của triết há»c. 

Vấn Ä'á» cÆ¡ bản của triết há»c có hai mặt: 

Mặt thứ nhất nhằm xác Ä'ịnh ngÃ'i thứ, tính quyết Ä'ịnh hay phụ thuá»™c trong má»'i quan hệ giữa vật chất và ý thức Ä'ể trả lá»i câu há»i, giữa ý thức hay vật chất cái nà o có trÆ°á»›c, cái nà o có sau và cái nà o quyết Ä'ịnh cái nà o? 

Mặt thứ hai nghiên cứu khả năng nhận thức của con ngÆ°á»i vá» hiện thá»±c khách quan Ä'ể trả lá»i câu há»i, con ngÆ°á»i có hay khÃ'ng có khả năng nhận thức Ä'ược hiện thá»±c hay khÃ'ng? 

Tùy theo cách giải quyết vấn Ä'á» nà y mà các há»c thuyết triết há»c chia thà nh hai lập trÆ°á»ng chính: chủ nghÄ©a duy vật và chủ nghÄ©a duy tâm 

ï¶Nguá»"n gá»'c 

Chủ nghÄ©a duy vật và chủ nghÄ©a duy tâm Ä'á»u có nguá»"n gá»'c xã há»™i và nguá»"n gá»'c nhận thức. 

Nguá»"n gá»'c xã há»™i của chủ nghÄ©a duy vật là lÆ°c lượng xã há»™i, các giai cấp tiến bá»™, cách mạng. Còn nguá»"n gá»'c nhận thức của nó là má»'i liên hệ vá»›i khoa há»c. 

Nguá»"n gá»'c xã há»™i của chủ nghÄ©a duy tâm là má»'i liên hệ của nó vá»›i lÆ°c lượng xã há»™i, các giai cấp phản tiến bá»™. Các lá»±c lượng và giai cấp nà y dung triết há»c duy tâm Ä'ể mê hoặc quần chúng, nhằm củng cá»' Ä'ịa vị thá»'ng trị của mình. Còn nguá»"n gá»'c nhận thức của chủ nghÄ©a duy tâm là sá»± tuyệt Ä'á»'i hóa má»™t mặt của quá trình nhận thức (mặt hình thức), tách nhận thức, ý thức khá»i thế giá»›i vật chất khách quan. 

ï¶Ná»™i dung 

Chủ nghÄ©a duy vật khẳng Ä'ịnh vật chất có trÆ°á»›c, ý thức có sau, vật chất tá»"n tại khách quan, Ä'á»™c lập vá»›i ý thức và quyết Ä'ịnh ý thức. à thức là phản ánh thế giá»›i khách quan và o bá»™ óc con ngÆ°á»i và con ngÆ°á»i có khả năng nhận thức thế giá»›i khách quan. 

Chủ nghÄ©a duy tâm (khách quan và chủ quan) thừa nhận tinh thần, ý thức là cái có trÆ°á»›c, cái quyết Ä'ịnh, vật chất là cái có sau, cái bị quyết Ä'ịnh. Chủ nghÄ©a duy tâm khÃ'ng phủ nhận khả năng nhận thức của con ngÆ°á»i nhÆ°ng há» coi khả năng Ä'ó phụ thuá»™c và o chính bản thân ý thức (cảm giác chủ quan thuần túy) hoặc lá»±c lượng siêu nhiên (ý niệm - ý niệm tuyệt Ä'á»'i, linh há»"n). 

ï¶Hình thức thể hiện 

Chủ nghÄ©a duy vật Ä'ược thể hiện dÆ°á»›i ba hình thức cÆ¡ bản: chủ nghÄ©a duy vật chất phác, chủ nghÄ©a duy vật siêu hình và chủ nghÄ©a duy vật biện chứng. 

Chủ nghÄ©a duy tâm chia thà nh hai phái: chủ nghÄ©a duy tâm chủ quan và chủ nghÄ©a duy tâm khách quan. 

ï¶Vai trò 

Chủ nghÄ©a duy vật và duy tâm có vai trò giải thích hai vấn Ä'á» cÆ¡ bản của triết há»c.  

Chủ nghÄ©a duy vật khÃ'ng chỉ tổng kết, khái quát kinh nghiệm và thà nh tá»±u mà con ngÆ°á»i Ä'ạt Ä'ược mà còn Ä'ịnh hÆ°á»›ng cho hoạt Ä'á»™ng thá»±c tiá»...n của con ngÆ°á»i. Nó giúp ta nắm vững phép biện chứng duy vật, thấu suá»'t những phÆ°Æ¡ng pháp luận Ä'á»"ng thá»i nắm Ä'ược nguá»"n gá»'c ra Ä'á»i, hình thà nh, phát triển qua quá trình Ä'ấu tranh gay gắt vá»›i chủ nghÄ©a duy tâm và các quan Ä'iểm siêu hình Ä'ể khẳng Ä'ịnh Ä'ược vị trí to lá»›n của nó trong nhận thức và cải tạo thế giá»›i.  

Các há»c thuyết duy tâm của chủ nghÄ©a duy tâm thÆ°á»ng Ä'ược tÃ'n giáo sá»­ dụng là m cÆ¡ sở lý luận, luận chứng cho quan Ä'iểm của mình; các giai cấp thá»'ng trị và những lá»±c lượng xã há»™i phản Ä'á»™ng sá»­ dụng chủ nghÄ©a duy tâm là m ná»n tảng lý luận cho những quan Ä'iểm chính trị-xã há»™i của mình. Ngoà i ra chủ nghÄ©a duy tâm còn có vai trò há»- trợ và bổ sung các hạn chế của chủ nghÄ©a duy vật và giúp cho chủ nghÄ©a duy vật hoà n thiện hÆ¡n. 

ï¶Tác dụng 

Chủ nghÄ©a duy vật Ä'ã lấy Ä'ược giá»›i tá»± nhiên Ä'ể giải thích giá»›i tá»± nhiên, góp phần khÃ'ng nhá» và o việc chá»'ng lại thế giá»›i quan duy tâm và tÃ'n giáo, Ä'iển hình là thá»i kỳ chuyển tiếp từ Ä'êm trÆ°á»ng trung cổ sang thá»i phục hÆ°ng. Ngoà i ra nó khÃ'ng chỉ phản ánh hiện thá»±c Ä'úng nhÆ° chính bản thân nó tá»"n tại mà còn là má»™t cÃ'ng cụ hữu hiệu giúp những lá»±c lượng tiến bá»™ trong xã há»™i cải tạo hiện thá»±c ấy. Lịch sá»­ tÆ° tưởng và thá»±c tiá»...n cho thấy chỉ khi nà o Ä'ứng trên quan Ä'iểm duy vật, chúng ta má»›i có thể nhận thức Ä'ược các sá»± vật, má»™t cách khoa há»c, bản chất và giải quyết các má»'i quan hệ má»™t cách Ä'úng Ä'ắn, má»›i có thể cải tạo tá»± nhiên biến Ä'ổi xã há»™i theo hÆ°á»›ng phát triển. Ngược lại các quan Ä'iểm duy tâm duy ý chí siêu hình sẽ dẫn Ä'ến sai lầm, khuyết Ä'iểm gây tổn thất cho quá trình phát triển của xã há»™i. 

Chủ nghÄ©a duy tâm giúp cho xã há»™i giữ gìn Ä'ược các nét văn hóa tín ngưỡng, bản sắc dân tá»™c, các truyá»n thá»'ng Ä'ạo Ä'ức, lá»... nghÄ©a trong các má»'i quan hệ giữa gia Ä'ình, bạn bè trong má»-i dân tá»™c khác nhau.

2. Triết há»c trong các khoa há»c 

Triết há»c là bá»™ mÃ'n chung nhất, nghiên cứu vá» các sá»± vật và hiện tượng của tá»± nhiên và xã há»™i, nhằm tìm ra các quy luật của các Ä'á»'i tượng nghiên cứu. Mục Ä'ích của triết há»c là giải quyết các vấn Ä'á» cÆ¡ bản của bản thể luận và nhận thức luận. 

ï¶Triết há»c trong khoa há»c tá»± nhiên: 

- Quan hệ giữa triết há»c vá»›i khoa há»c tá»± nhiên trải qua quá trình lịch sá»­ lâu dà i. 

+ Thá»i cổ Ä'ại, trình Ä'á»™ nhận thức Ä'ang ở xuất phát Ä'iểm, tri thức khoa há»c tản mạn, sÆ¡ khai nên triết há»c là dạng lý luận duy nhất, bao trùm, giải quyết tất cả các vấn Ä'á». 

ïƒ â€œMÃ'n khoa há»c Ä'ặc biệt Ä'ứng trên tất cả các mÃ'n khoa há»c khác†

+ Hiện nay, cách mạng khoa há»c và cÃ'ng nghệ phát triển nhÆ° vÅ© bão những khái niệm, phạm trù, tÆ° tưởng, phÆ°Æ¡ng pháp nghiên cứu má»›i khÃ'ng ngừng ra Ä'á»i. Phong thái tÆ° duy khoa há»c và nhận thức khoa há»c phát triển. Các nhà khoa há»c có thể trở thà nh những triết gia, chứ khÃ'ng phải ngược lại. à tưởng “triết há»c- khoa há»c của các khoa há»c†chỉ biểu thị truyá»n thá»'ng khÃ'ng biểu thị thá»±c chất vấn Ä'á» nữa 

Những thà nh tá»±u khoa há»c tá»± nhiên hiện Ä'ại trong thế ká»· XX nhÆ° Thuyết tÆ°Æ¡ng Ä'á»'i hẹp của Albert Einstein (1905), thuyết tÆ°Æ¡ng Ä'á»'i rá»™ng (1916), thuyết lượng tá»­ của Planck (1900)…tạo nên cuá»™c tranh luận vá» sá»± nhận thức của con ngÆ°á»i Ä'á»'i vá»›i thế giá»›i. Các nhà khoa há»c tá»± nhiên phải tìm Ä'ến vá»›i má»™t thế giá»›i quan triết há»c Ä'úng Ä'ắn Ä'ể từ Ä'ó lý giải những vấn Ä'á» cụ thể trong lý thuyết khoa há»c của mình. 

Những thà nh tá»±u khoa há»c tá»± nhiên Ä'ã chứng minh Ä'ược tính chất biện chứng của các quá trình diá»...n ra trong tá»± nhiên. Chính sá»± phát triển của khoa há»c tá»± nhiên, những thà nh tá»±u má»›i nhất Ä'ã khiến cho phÆ°Æ¡ng pháp tÆ° duy siêu hình cần phải Ä'ược thay thế. 

Phép biện chứng chính là cÆ¡ sở phÆ°Æ¡ng pháp luận Ä'á»'i vá»›i khoa há»c tá»± nhiên, giúp các nhà khoa há»c khắc phục những hạn chế trong khi tiếp cận vá»›i các vấn Ä'á» lý luận chung. 

•Ví dụ triết há»c trong toán há»c 

Nếu triết há»c nghiên cứu vá» sá»± vận Ä'á»™ng và phát triển của sá»± vật và hiện tượng thì toán há»c nghiên cứu vá» những Ä'á»'i tượng và các tính chất bất biến của nó. Äiá»u Ä'ó cho thấy rằng toán há»c và triết há»c có má»'i liên hệ chặt chẽ vá»›i nhau. 

“Vật chất dùng Ä'ể chỉ thá»±c tại khách quan Ä'ược Ä'em lại cho con ngÆ°á»i trong cảm giác, Ä'ược cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh và tá»"n tại khÃ'ng lệ thuá»™c và o cảm giácâ€. Các Ä'á»'i tượng toán há»c Ä'á»u có Ä'ặc Ä'iểm nhÆ° vậy. Thế giá»›i toán há»c nhÆ° thể má»™t thế giá»›i vật chất thu nhá» mà trong có các Ä'á»'i tượng toán há»c nhÆ° thể vật chất, còn các tính chất trong toán há»c nhÆ° thể các hiện tượng. Nếu triết há»c nghiên cứu vá» sá»± vận Ä'á»™ng và phát triển của sá»± vật và hiện tượng thì toán há»c nghiên cứu vá» những Ä'á»'i tượng và các tính chất bất biến của nó. Äiá»u Ä'ó cho thấy rằng toán há»c và triết há»c có má»'i liên hệ chặt chẽ vá»›i nhau. Cụ thể nhÆ° sau: 

-Toán há»c là má»™t thế giá»›i vật chất 

Theo chủ nghÄ©a duy vật, vật chất có trÆ°á»›c, ý thức có sau, vật chất quyết Ä'ịnh ý thức. Äiá»u nà y cÅ©ng giá»'ng nhÆ° trong toán há»c, tất cả các Ä'á»'i tượng toán há»c Ä'á»u có trÆ°á»›c và tá»"n tại khách quan, khÃ'ng phụ thuá»™c và o cảm giác con ngÆ°á»i. Tất cả các Ä'á»'i tượng toán há»c Ä'á»u có trÆ°á»›c những ngÆ°á»i khám phá ra nó. Chẳng hạn, hà m sá»'-Ä'á»" thị, tập sá»', phÆ°Æ¡ng trình, hình lập phÆ°Æ¡ng…. tất cả Ä'ã vá»'n Ä'á»u có trong thá»±c tiá»...n. Thật vậy, ta có: 

+ Hà m sá»' â€" Ä'á»" thị: tất cả má»'i liên hệ trong thá»±c tiá»...n có liên quan tÆ°Æ¡ng ứng má»™t má»™t Ä'á»u là má»'i liên hệ của “hà m†(nói theo nghÄ©a hẹp là “hà m sá»'â€). Ví dụ: má»-i căn nhà thì có má»™t Ä'ịa chỉ, má»-i ngÆ°á»i có má»™t sá»' chứng minh nhân dân, má»-i Ä'Æ°á»ng truyá»n internet có má»™t Ä'ịa chỉ IP… Sá»± biến Ä'ổi tăng giảm của giá và ng, sá»± thay Ä'ổi vá» nhiệt Ä'á»™, thá»i tiết, … Ä'ó là Ä'á»" thị. 

Trong triết há»c, phÆ°Æ¡ng pháp luận biện chứng là xem xét sá»± vật, hiện tượng trong sá»± rà ng buá»™c lẫn nhau giữa chúng, trong sá»± vận Ä'á»™ng và phát triển khÃ'ng ngừng của chúng. Tất cả các chứng minh toán há»c Ä'á»u là phÆ°Æ¡ng pháp luận biện chứng. Khi chứng minh, Ä'Æ°Æ¡ng nhiên các sá»± vật (ở Ä'ây là các Ä'á»'i tượng toán há»c) Ä'ược nhà toán há»c dá»±a trên sá»± rà ng buá»™c giữa chúng, và trong sá»± vận Ä'á»™ng khÃ'ng ngừng. Ví dụ: khi chứng minh má»™t bất Ä'ẳng thức thì các sá»' a, b, c trong chứng minh Ä'ó hoặc là cùng thuá»™c R, hoặc là cùng sá»' dÆ°Æ¡ng … sá»± rà ng buá»™c Ä'ó cÅ©ng có thể là những Ä'iá»u kiện kèm theo trong bất Ä'ẳng thức. Liên quan Ä'ến việc chứng minh tính chất nghiệm phÆ°Æ¡ng trình bậc ba là sá»± vận Ä'á»™ng (phát triển) cho má»™t tập hợp sá»' má»›i Ä'ó là tập sá»' phức. 

- Tất cả các Ä'á»'i tượng trong toán há»c Ä'á»u có má»'i quan hệ biện chứng. Ví dụ: 

+ Phép toán “1+1=2â€: trong phép cá»™ng nói trên thì 3 sá»' 1, 1, 2 có quan hệ biện chứng vá»›i nhau. Nói rá»™ng hÆ¡n tất cả các cÃ'ng thức trong toán há»c Ä'á»u thể hiện má»'i quan hệ biện chứng. 

+ “Hai góc Ä'á»'i Ä'ỉnh thì bằng nhauâ€: má»'i quan hệ biện chứng giữa 2 góc Ä'á»'i Ä'ỉnh. Tất cả các Ä'ịnh lý, tính chất Ä'á»u thể hiện má»'i quan hệ biện chứng trong Ä'ó. 

ï¶Triết há»c trong khoa há»c xã há»™i  

Triết há»c trong khoa há»c xã há»™i nghiên cứu vá» những vấn Ä'á» quan tâm trong hà nh vi xã há»™i mà thÆ°á»ng là hà nh vi của con ngÆ°á»i. Triết há»c trong khoa há»c xã há»™i Ä'á» cập Ä'ến rất nhiá»u vấn Ä'á» từ cá nhân con ngÆ°á»i có ý nghÄ©a gì cho Ä'ên tính hợp pháp của luật lệ, từ khế Æ°á»›c xã há»™i cho Ä'ến các tiêu chí của má»™t cuá»™c cách mạng, từ chức năng của những hà nh Ä'á»™ng thÆ°á»ng ngà y cho Ä'ến tính hiệu quả của mÃ'n khoa há»c vá» văn hóa, từ những thay Ä'ổi trong phân bá»' nhân khẩu của con ngÆ°á»i cho Ä'ến trật tá»± xã há»™i nhÆ° trong cách tổ chức tập thể của má»™t tổ ong. Triết há»c trong khoa há»c xã há»™i nghiên cứu bản chất của khoa há»c xã há»™i hiểu theo nghÄ©a chung hay hiểu cụ thể hẹp hÆ¡n là bá»™ mÃ'n xã há»™i há»c, và nghiên cứu má»'i quan hệ giữa các mÃ'n khoa há»c xã há»™i nà y vá»›i nhau và vá»›i cả khoa há»c tá»± nhiên. 

-Ví dụ trong y há»c, cụ thể là ÄÃ'ng y, triết há»c PhÆ°Æ¡ng ÄÃ'ng Ä'ã Ä'ược ứng dụng rất nhiá»u trong ÄÃ'ng y 

Há»c thuyết ngÅ© hà nh là há»c thuyết âm dÆ°Æ¡ng Ä'ược liên hệ má»™t cách cụ thể hÆ¡n trong việc quan sát, quy nạp sá»± liên quan của các sá»± vật. 

Trong y há»c ngÆ°á»i xÆ°a vận dụng ngÅ© hà nh Ä'ể phân tích sá»± tÆ°Æ¡ng quan trong các hoạt sinh lý. Ngoà i ra còn dùng Ä'ể tìm tác dụng của thuá»'c Ä'ể áp dụng và o việc bà o chế. 

NgÆ°á»i xÆ°a cho rằng trong thiên nhiên có năm loại vật chất chính Ä'ó là :Kim (kim loại), Má»™c (gá»-), Thuá»· (nÆ°á»›c), Hoả (lá»­a), Thổ (Ä'ất). 

Má»i hiện tượng trong tá»± nhiên Ä'ược xếp theo năm loại vật chất trên gá»i là ngÅ© hà nh. 

Ãể xác Ä'ịnh vị trí của má»™t bệnh lý sinh ra từ tạng phủ nà o, mà tìm cách Ä'iá»u trị cho thích hợp, ngÆ°á»i xÆ°a qui Ä'ịnh có thể do má»™t trong năm vị trí sau Ä'ây : 

Chính tà : do bản thân tạng ấy có bệnh 

HÆ° tà : do tạng trÆ°á»›c khÃ'ng sinh Ä'ược nó 

Thá»±c tà : do tạng sau nó Ä'Æ°a Ä'ến 

Vi tà : do tạng khắc nó quá mạnh 

Tặc tà : do nó khÃ'ng khắc Ä'ược tạng khác. 

Trong Ä'iá»u kiện bất thÆ°á»ng vá» bệnh lý, có nhiá»u tạng phủ quá mạnh hay quá yếu sẽ xảy ra hiện tượng khắc quá mạnh (tÆ°Æ¡ng thừa) hay chá»'ng lại cái khắc mình (tÆ°Æ¡ng vÅ©) ÃÃ'ng y dùng qui luật tÆ°Æ¡ng thừa hay hay tÆ°Æ¡ng vÅ© Ä'ể giải thích má»™t sá»' cÆ¡ chế sinh bệnh và áp dụng Ä'iá»u trị.

3. Triết há»c trong khoa há»c kinh tế 

Triết há»c là hệ thá»'ng tri thức lý luận chung nhất của con ngÆ°á»i vá» thế giá»›i; vá» vị trí, vai trò của con ngÆ°á»i trong thế giá»›i ấy.  

Triết há»c ra Ä'á»i do hoạt Ä'á»™ng nhận thức của con ngÆ°á»i phục vụ nhu cầu sá»'ng; song, vá»›i tÆ° cách là hệ thá»'ng tri thức lý luận chung nhất, triết há»c chỉ có thể xuất hiện trong những Ä'iá»u kiện nhất Ä'ịnh sau Ä'ây:  

Con ngÆ°á»i Ä'ã phải có má»™t vá»'n hiểu biết nhất Ä'ịnh và Ä'ạt Ä'ến khả năng rút ra Ä'ược cái chung trong muÃ'n và n những sá»± kiện, hiện tượng riêng lẻ.  

Xã há»™i Ä'ã phát triển Ä'ến thá»i kỳ hình thà nh tầng lá»›p lao Ä'á»™ng trí óc. Há» Ä'ã nghiên cứu, hệ thá»'ng hóa các quan Ä'iểm, quan niệm rá»i rạc lại thà nh há»c thuyết, thà nh lý luận và triết há»c ra Ä'á»i.  

Tất cả những Ä'iá»u trên cho thấy: Triết há»c ra Ä'á»i từ thá»±c tiá»...n, do nhu cầu của thá»±c tiá»...n; nó có nguá»"n gá»'c nhận thức và nguá»"n gá»'c xã há»™i. 

Triết há»c giữ vai trò cung cấp Thế giá»›i quan, PhÆ°Æ¡ng pháp luận cho các ngà nh khoa há»c khác. Ngược lại, các ngà nh khoa há»c khác cung cấp lại thà nh tá»±u nghiên cứu của mình cho triết há»c, từ Ä'ó lại góp phần hoà n thiện Thế giá»›i quan và PhÆ°Æ¡ng pháp luận của triết há»c. 

Thế giá»›i quan là toà n bá»™ những quan niệm của con ngÆ°á»i vá» thế giá»›i, vá» bản thân con ngÆ°á»i, vá» cuá»™c sá»'ng và vị trí của con ngÆ°á»i trong thế giá»›i Ä'ó. 

PhÆ°Æ¡ng pháp luận là hệ thá»'ng các quan Ä'iểm, nguyên tắc chỉ Ä'ạo việc tìm tá»i, xây dá»±ng, lá»±a chá»n và vận dụng các phÆ°Æ¡ng pháp trong hoạt Ä'á»™ng nhận thức và thá»±c tiá»...n. 

Kinh tế há»c là má»™t nhánh của khoa há»c xã há»™i nghiên cứu sản xuất, phân phá»'i, tiêu dùng các hà ng hóa và dịch vụ. Nó xuất phát từ yêu cầu thá»a mãn nhu cầu vÃ' hạn của con ngÆ°á»i trong Ä'iá»u kiện nguá»"n tà i nguyên hữu hạn. Các lý thuyết kinh tế Ä'ược xây dá»±ng từ các phạm trù của kinh tế nhÆ°: giá trị, lao Ä'á»™ng, trao Ä'ổi, tiá»n tệ, tÆ° bản v.v. Trong Ä'ó các phạm trù của kinh tế Ä'óng vai trò nhÆ° những cÃ'ng cụ nhận thức riêng biệt. Các quá trình kinh tế Ä'ược xem là cÆ¡ bản và là Ä'á»'i tượng nghiên cứu của khoa há»c kinh tế là sản xuất, phân phá»'i, trao Ä'ổi và tiêu thụ hà ng hóa. 

Các nhà khoa há»c Ä'ã có cách tiếp cận kinh tế há»c vá»›i Thế giá»›i quan và PhÆ°Æ¡ng pháp luận khác nhau: 

- Coi Ä'ó là hệ thá»'ng LLSX và QHSX. Trong Ä'ó lý thuyết khÃ'ng chỉ nghiên cứu các biểu hiện bên ngoà i của các quá trình kinh tế, mà còn liên hệ chúng vá»›i bản chất xã há»™i trong các giai Ä'oạn lịch sá»­ nhất Ä'ịnh. Cách tiếp cận nà y là Ä'ịnh hÆ°á»›ng của kinh tế chính trị và Ä'ặc biệt Ä'á»'i vá»›i há»c thuyết kinh tế chính trị Marx-Lenin. Chính nhá» chủ nghÄ©a duy vật biện chứng Ä'ã giúp hình thà nh nên thuyết giá trị thặng dÆ°, thuyết tích lÅ©y và chuyển Ä'á»™ng tÆ° bản, chỉ ra cÆ¡ chế vận Ä'á»™ng và mâu thuẫn trong xã há»™i tÆ° sản. 

- Xem xét quan hệ nhu cầu - tà i nguyên vá»›i nhận Ä'ịnh rằng nhu cầu là vÃ' hạn, còn tà i nguyên là hữu hạn. Trên cÆ¡ sở Ä'ó lý thuyết kinh tế hÆ°á»›ng Ä'ến việc tìm ra hiệu quả kinh tế thÃ'ng qua lá»±a chá»n hợp lý các yếu tá»' hay tổ hợp các yếu tá»' sản xuất. Cách tiếp cận nà y là cÆ¡ sở nghiên cứu của Kinh tế há»c hiện Ä'ại. Nó Ä'ịnh hÆ°á»›ng cho nghiên cứu vấn Ä'á» phân phá»'i các nguá»"n tà i nguyên khan hiếm. Quá trình phân phá»'i trÆ°á»›c hết Ä'á»'i mặt vá»›i vấn Ä'á» con ngÆ°á»i: "Ai Ä'ược sá»­ dụng gì?", sau Ä'ó là vấn Ä'á» thá»i gian: "Sá»­ dụng trong hiện tại hay trong tÆ°Æ¡ng lai?" TrÆ°á»ng phái kinh tế há»c cổ Ä'iển cho rằng thị trÆ°á»ng là nÆ¡i có thể Ä'Æ°a ra má»™t cách tá»'i Æ°u nhất quyết Ä'ịnh ai, tà i nguyên nà o và khi nà o sá»­ dụng; trong khi trÆ°á»ng phái kinh tế tập trung cho rằng nhà nÆ°á»›c hoà n toà n có thể quyết Ä'ịnh thay thị trÆ°á»ng phân phá»'i tà i nguyên thÃ'ng qua các cÃ'ng cụ quan sát và kế hoạch hóa. Kể từ John Maynard Keynes, kinh tế há»c hiện Ä'ại Ä'ược dung hòa giữa vai trò của thị trÆ°á»ng và sá»± can thiệp của nhà nÆ°á»›c. 

- Xem hệ thá»'ng xã há»™i là tập hợp các quan hệ kinh tế-xã há»™i mà mục Ä'ích của hệ thá»'ng Ä'ó là tăng trưởng kinh tế bá»n vững và thịnh vượng xã há»™i thÃ'ng qua sá»­ dụng hiệu quả tà i nguyên và cách Ä'iá»u hòa hợp lý của nhà nÆ°á»›c. Cách tiếp cận nà y tạo cÆ¡ sở nghiên cứu cho kinh tế há»c Ä'ịnh chế.

4. Triết há»c Phật giáo trong xã há»™i hiện nay 

Xã há»™i hÃ'm nay Ä'ang trải qua những biến Ä'ổi lá»›n trên các lÄ©nh vá»±c kinh tế, thÆ°Æ¡ng mại, quan hệ quá»'c tế v.v... vá»›i bao hệ tÆ° tưởng cùng những ngá»™ nhận Ä'áng tiếc. Sá»± tiến bá»™ của khoa há»c Ä'ã mang lại những thà nh tá»±u Ä'áng kể, con ngÆ°á»i Ä'ang thích thú trong Ä'á»i sá»'ng vật chất xa hoa và Ä'ang tá»± khẳng Ä'ịnh quyá»n lá»±c bằng vÅ© khí của chính mình. Hà ng loạt các thiết bị dẫn Ä'ến chết chóc và hủy diệt khủng khiếp Ä'ang Ä'ược sản xuất, loà i ngÆ°á»i vẫn còn sá»'ng trong sợ hãi, ngá» vá»±c, trong những trạng thái căng thẳng do chính mình tạo ra, Ä'Ã'i khi há» lại thách thức, chá»'ng Ä'á»'i nhau nhÆ° hoang thú trong rừng sâu.  

Thuở xÆ°a Äức Phật Ä'ã từng nói: “Mong rằng con tim ta lắng nghe tiếng thổn thức sầu bi nhÆ° Ä'óa sen mở rá»™ng lòng Ä'ón nhận ánh bình minh rá»±c rỡ. Chá»› Ä'ể cho ánh mặt trá»i chói chang là m khÃ' Ä'i những giá»t nÆ°á»›c mắt khổ lụy trÆ°á»›c khi ta lau chúng trên Ä'Ã'i mắt của ngÆ°á»i sầu Ä'au. Hãy Ä'ể cho má»-i giá»t nÆ°á»›c mắt nóng bá»ng của thế nhân rÆ¡i trên tim ta và Ä'á»ng lại ở Ä'ó, Ä'ừng lau chúng cho Ä'ến khi nà o khổ Ä'au ấy tá»± Ä'oạn diệtâ€. 

Sức mạnh của con ngÆ°á»i vá»'n nằm trong lòng từ bi. Khi ngÆ°á»i ta chÆ°a từ bá» sá»± tà n bạo thì há» khÃ'ng thể nà o nhận chân Ä'ược má»™t sá»± thật mà chính Äức Phật luÃ'n ca ngợi Ä'ó là sân hận phải Ä'ược chinh phục bằng tinh thần bất bạo Ä'á»™ng. Nếu loà i ngÆ°á»i khÃ'ng tuân thủ lá»i giáo huấn nà y trong Ä'á»i sá»'ng chính trị và xã há»™i thì tá»™i lá»-i sẽ khÃ'ng bị tận diệt, ngá»n lá»­a hoà i nghi giữa các quá»'c gia sẽ khÃ'ng bị lụi tà n. Những tá»™i ác khủng khiếp tại các nhà tù, cÅ©ng nhÆ° những nét cau mà y sợ sệt trong các doanh trại quân Ä'á»™i sẽ là m cho cuá»™c sá»'ng căng thẳng thêm, rá»"i Ä'au khổ vẫn lan trà n bất tận. Do vậy, giá» Ä'ây chính là lúc thích hợp nhất mà con ngÆ°á»i phải nÆ°Æ¡ng tá»±a nÆ¡i Äức Phật â€" NgÆ°á»i Ä'ang tìm Ä'ến những kẻ Ä'iên rá»" muá»'n tìm kiếm thà nh cÃ'ng bằng con Ä'Æ°á»ng bạo lá»±c Ä'ể khuyên há» nên dùng lòng từ Ä'ể chinh phục thù hận. Vá»›i ngá»n Ä'èn tình thÆ°Æ¡ng trên tay, Äức Phật khuyên má»i ngÆ°á»i hãy tá»± mình Ä'ến vá»›i chánh pháp Ä'ể thấy Ä'ược sá»± thật của kiếp nhân sinh. Ngà i dạy rằng: “Các con Ä'ừng nên sợ hãi, Ä'ừng nÆ°Æ¡ng tá»±a và o quyá»n lá»±c của ngÆ°á»i khác, hãy dùng ngá»n Ä'èn chánh pháp của NhÆ° Lai Ä'ể chiếu sáng tâm thức của chính mình, Ä'ể trá»±c nhận chính mình và Ä'ể thà nh tá»±u chánh tri kiếnâ€. Äức Thế TÃ'n cÅ©ng Ä'ã từng dạy: “Có má»™t con Ä'Æ°á»ng Ä'Æ°a Ä'ến hòa bình, hận thù khÃ'ng thể diệt hận thù, chỉ có tình thÆ°Æ¡ng, lòng từ bi má»›i nhiếp phục Ä'ược hận thù. Äây là quan Ä'iểm vá» ná»n hòa bình trên vÅ© trụ của NhÆ° Lai. Những ai thÆ°Æ¡ng tưởng Ä'ến NhÆ° Lai thì hãy thể hiện tình thÆ°Æ¡ng Ä'ó bằng cách thÆ°Æ¡ng yêu tất cả chúng sinh. Má»i ngÆ°á»i Ä'á»u yêu chuá»™ng tá»± do và cÃ'ng lý, Ä'ừng nên xâm phạm Ä'ến quyá»n tá»± do của ngÆ°á»i khácâ€. 

Trong Phật giáo: tÃ'n giáo, triết há»c, Ä'ạo Ä'ức há»c, tâm lý há»c và xã há»™i há»c Ä'ược thể hiện nhÆ° má»™t hệ thá»'ng tÆ° tưởng tổng hợp nhất có liên hệ trá»±c tiếp Ä'ến những khát vá»ng của xã há»™i hÃ'm nay. Tóm lại, Ä'ạo Phật là má»™t hệ thá»'ng minh triết có thể áp dụng và o má»i lÄ©nh vá»±c trong Ä'á»i sá»'ng xã há»™i. Má»™t trong những mục tiêu của Phật giáo là giúp Ä'ỡ con ngÆ°á»i thÃ'ng qua việc phát rtiển sá»± tỉnh thức ná»™i tại và những ná»- lá»±c hà nh trì cao cả của má»-i cá nhân Ä'ể trá»±c nhận và phát triển tiá»m năng kỳ diệu nhất của má»-i ngÆ°á»i. Mục tiêu nà y khÃ'ng há» tạo nên má»™t tÆ°Æ¡ng phản nà o Ä'á»'i vá»›i mục tiêu của ná»n giáo dục hiện Ä'ại. Mục tiêu của ná»n giáo dục hiện Ä'ại là phát triển các năng khiếu, năng lá»±c, sở trÆ°á»ng của má»-i ngÆ°á»i thÃ'ng qua việc cung cấp tri thức và những kinh nghiệm hữu ích cho há»c sinh. Trong khi các nhà giáo dục và tâm lý chÆ° thể giải thích tại sao con ngÆ°á»i có những năng khiếu và khả năng riêng biệt thì Phật giáo Ä'ã Ä'Æ°a ra lá»i giải thích thÃ'ng tuệ rằng: những yếu tá»' riêng biệt Ä'ó chính là kết quả của những nghiệp nhân trong Ä'á»i trÆ°á»›c. Äức Phật Ä'ã xác chứng rằng duyên khởi là giáo lý ná»n tảng trong giáo pháp của Ngà i: “Khi cái nà y sinh thì cái kia sinh; khi cái nà y diệt thì cái kia diệtâ€. 

KINH TẾ HỌC VAÌ€ PHẬT GIÃO 

Khi sá»± phát triển kinh tế Ä'ược quan tâm Ä'úng mức thì Phật giáo là má»™t yếu tá»' quan trá»ng há»- trợ cho sá»± phát triển Ä'ó. NgÆ°á»i Phật tá»­ phải nhận ra má»™t sá»± thật là nếu ná»n kinh tế khÃ'ng phát triển Ä'úng mức Ä'ể Ä'áp ứng các nhu cầu xã há»™i thì xã há»™i chúng ta sẽ bị trì trệ và lạc hậu. Äể tránh sá»± tụt hậu nà y, chúng ta phải xây dá»±ng má»™t ná»n kinh tế vững mạnh và phá»"n thịnh giá»'ng nhÆ° các quá»'c gia văn minh trên thế giá»›i. Chúng ta khÃ'ng thể nà o quên Ä'ược phÆ°Æ¡ng thức kiến tạo má»™t ná»n kinh tế vững mạnh trong cuá»™c sá»'ng hiện tại Ä'ược trình bà y trong các kinh Ä'iển Phật giáo Ä'ặc biệt là bá»'n yếu tá»' liên hệ Ä'ến ná»n kinh tế quá»'c ná»™i trong kinh Vyaggapajja. Bá»'n yếu tá»' liên hệ Ä'ến sá»± tăng trưởng kinh tế mà Äức Phật Ä'ã Ä'Æ°a ra là : (1) Tạo ra của cải vật chất nhá» sá»± kiên trì há»c tập và siêng năng lao Ä'á»™ng; (2) Giữ gìn tá»'t những tà i sản hợp pháp; (3) Hợp tác, là m ăn vá»›i những ngÆ°á»i Ä'úng Ä'ắn và (4) khéo quân bình giữ thu nhập và chi tiêu. 

Bên cạnh việc Ä'Æ°a ra phÆ°Æ¡ng thức xây dá»±ng má»™t ná»n kinh tế vững mạnh nhÆ° trên, Äức Phật cÅ©ng dạy rằng những ai muá»'n Ä'ạt Ä'ược sá»± thà nh cÃ'ng vá» kinh tế trong Ä'á»i mình thì tuyệt Ä'á»'i phải tránh xa những tác nhân nguy hiểm Ä'Æ°a Ä'ến sá»± suy tà n, diệt vong Ä'ó là sá»± tham Ä'ắm dục lạc, rượu chè, cá» bạc và kết bạn vá»›i kẻ xấu. Khi mÃ' hình kinh tế vững mạnh do Ngà i Ä'Æ°a ra Ä'ược áp dụng thì xã há»™i ổn Ä'ịnh, con ngÆ°á»i có mức sá»'ng cao hÆ¡n, lúc Ä'ó mức Ä'á»™ tá»™i ác và tệ nạn xã há»™i sẽ giảm xuá»'ng nhanh chóng. Vấn Ä'á» nà y Ä'ược thể hiện trong kinh Cứu La Äà n Äầu (Kutadanta): Äức Phật há»i Bà la mÃ'n Kutadanta vá» phÆ°Æ¡ng pháp tế lá»... và Ngà i khuyên Ã'ng ta nên quan tâm Ä'ến sá»± phát triển kinh tế trong là ng của mình thay vì việc sát sinh tế lá»... Ä'ể Ä'á»'i phó vá»›i các tệ nạn Ä'ang diá»...n ra trong xã há»™i nhÆ°: tá»™i ác, tá»™i phạm, trá»™m cÆ°á»›p v.v... Äức Phật cÅ©ng cho rằng hình thức tra tấn hay mức án tá»­ hình khÃ'ng hẳn là phÆ°Æ¡ng pháp hữu hiệu Ä'ể ngăn chặn tá»™i ác. Bằng cách giúp Ä'ỡ việc phát triển kinh tế thì mức Ä'á»™ tá»™i ác chắc chắn sẽ giảm xuá»'ng bởi vì khi ná»n kinh tế phát triển, sản phẩm Ä'ược tạo ra nhiá»u, tạo cÃ'ng ăn việc là m, Ä'á»i sá»'ng Ä'ược cải thiện và lúc Ä'ó các tệ nạn xã há»™i sẽ tá»± biến mất. Khi Ä'ược giảng dạy nhÆ° thế, Bà la mÃ'n Kutadanta liá»n từ bá» việc sát sinh Ä'ể cúng tế, chăm lo việc phát triển kinh tế của là ng mình và mức Ä'á»™ng tá»™i ác trong là ng Ä'ã giảm xuá»'ng nhanh chóng. 

THá»°C TRẠNG XÃ HỘI 

Vá» cÆ¡ bản, Ä'á»i sá»'ng của ngÆ°á»i Phật tá»­ bắt Ä'ầu từ việc thá»±c hiện các bổn phận Ä'ạo Ä'ức và Ä'ây cÅ©ng là má»™t yêu cầu thiết thá»±c trong xã há»™i hiện tại. Äá»i sá»'ng Ä'ạo hạnh Ä'ược thể hiện ngay trong xã há»™i thá»±c tế xã há»™i. Chẳng hạn nhÆ° những giá»›i căn bản nhÆ° năm giá»›i là những nhân tá»' tích cá»±c Ä'ể thà nh tá»±u năm Ä'ức. Má»™t ví dụ khác là việc ứng dụng trí tuệ Phật pháp và o thá»±c tiá»...n xã há»™i Ä'ược thể hiện trong kinh Thiện Sanh, kinh nà y tán thán Thiện Sanh, con trai của má»™t gia chủ. Trong kinh nà y Äức Phật Ä'ã giải thích chi tiết sáu bổn phận mang tính gia Ä'ình và xã há»™i mà má»™t ngÆ°á»i cÃ'ng dân phải tuân thủ Ä'ể từ Ä'ó má»-i ngÆ°á»i biết tÃ'n trá»ng cá tính của ngÆ°á»i khác, xây dá»±ng những má»'i quan hệ an lạc và ná»"ng ấm trong cá»™ng Ä'á»"ng xã há»™i phức tạp, xây dá»±ng má»™t xã há»™i mà ở Ä'ó cha mẹ và con cái, thầy và trò, chá»"ng và vợ, chủ và tá»›, bạn bè Ä'á»"ng mÃ'n cùng tÃ'n kính lẫn nhau, cùng sá»'ng trong hòa thuận, gắn bó, thÆ°Æ¡ng yêu giúp Ä'ỡ lẫn nhau, và cuá»'i cùng Äức Phật cÅ©ng dạy vá» những trách nhiệm tÆ°Æ¡ng quan giữa những ngÆ°á»i cÆ° sÄ© và các vị Tá»· kheo. 

Nhận xét vá» kinh Thiện Sanh, má»™t quyển kinh dạy vá» Ä'ạo Ä'ức luân lý xã há»™i, Giáo sÆ° Rhys Davids tá» ra rất thán phục và Ä'ánh giá cao kinh nà y, và Ã'ng xem Ä'ây là má»™t quyển kinh chuẩn má»±c thể hiện sá»± Ä'óng góp và o giá trị xã há»™i và tinh thần bình Ä'ẳng của Phật giáo trong xã há»™i ngà y nay. 

PHẬT GIÃO CÃ" THỂ GIẢI QUYẾT CÃC VẤN ÄỀ KHÃ" KHÄ‚N TRONG XÃ HỘI NGÀY NAY 

Qua bức thÃ'ng Ä'iệp của Äức Phật, chúng ta thấy rằng Ä'iá»u thiết yếu hiện nay là phải có má»™t cách nhìn Ä'úng Ä'ắn vá» các vấn Ä'á» cá nhân, xã há»™i và quá»'c tế. Sá»± tiến bá»™ của khoa há»c Ä'ã mang lại nhiá»u lợi ích cho nhân loại, nhÆ°ng trong sá»± tiến bá»™ ấy vẫn còn thiếu vắng má»™t cái gì Ä'ó, Ä'Ã'i khi sá»± tiến bá»™ ấy cÅ©ng dẫn Ä'ến những hiểm há»a khÃ'n lÆ°á»ng. Có má»™t yếu tá»' tinh thần có thể khÃ'i phục lại những sức mạnh mà những khám phá khoa há»c khÃ'ng thể tìm ra. Yếu tá»' tinh thần hay con Ä'Æ°á»ng tâm linh ấy Ä'ã Ä'ược Jawaharlal Nehru, vị thủ tÆ°á»›ng Ä'ầu tiên của Ấn Äá»™, Ä'á» cập nhÆ° sau: “từ xung Ä'á»™t và chiến tranh ngÆ°á»i ta khÃ'ng thể tìm ra má»™t con Ä'Æ°á»ng má»›i Ä'ể cứu Ä'á»™ nhân loại ngoại trừ con Ä'Æ°á»ng mà ngà y xÆ°a má»™t bậc Ä'ạo sÆ° vÄ© Ä'ại nhất Ä'ã chỉ ra cho thế giá»›i. Vị Ä'ạo sÆ° ấy chính là Äức Phật Gotamaâ€. 

ThÃ'ng thÆ°á»ng chúng ta biểu hiện lòng yêu mến Ä'á»'i vá»›i các bằng hữu của mình nhÆ°ng khuynh hÆ°á»›ng chính trị xã há»™i thÆ°á»ng tạo nên những má»'i nghi ngá», sân hận giữ con ngÆ°á»i vá»›i nhau. Theo khuynh hÆ°á»›ng Ä'ó chúng ta thÆ°á»ng xem Ä'á»"ng nghiệp là kẻ thù và sẵn sà ng kết án cái mà chúng ta cho là Ä'iá»u xấu của ngÆ°á»i Ä'ó. Vá»›i sá»± phát triển cÃ'ng nghệ và sá»± gia tăng tà i sản quá»'c gia, con ngÆ°á»i dần dần quên Ä'i tính cÆ°Æ¡ng trá»±c và lại cá»' giữ lại những nghi ngá» xấu xa Ä'á»'i vá»›i Ä'á»"ng nghiệp của mình trong cuá»™c sá»'ng hiện tại. NgÆ°á»i ta khó có thể nhận ra má»'i quan hệ khắn khít giữa mình và Ä'á»"ng nghiệp. Và chúng ta có thể tìm ra lá»i giải Ä'áp cho vấn Ä'á» nà y trong hệ thá»'ng nhân thể luận của Phật giáo. 

Phật giáo luÃ'n ná»- lá»±c xây dá»±ng những má»'i quan hệ của nhân loại bằng cách khÆ¡i nguá»"n những giá trị luân lý Ä'ạo Ä'ức cao Ä'ẹp của loà i ngÆ°á»i. Phật giáo giúp chúng ta khám phá ra bản chất Ä'ặc trÆ°ng của thế giá»›i là vÃ' thÆ°á»ng, vÃ' ngã và khổ Ä'au. Má»™t khi con ngÆ°á»i chÆ°a nhận thức Ä'úng Ä'ắn ba nguyên lý nà y của thế giá»›i thì há» vẫn còn khao khát vá» má»™t Ä'á»i sá»'ng vÄ©nh cá»­u ảo tưởng tách biệt bởi bản chất của sá»± vật. Khát vá»ng mÃ'ng muá»™i Ä'ó khÃ'ng những tạo nên khổ Ä'au cho ngÆ°á»i ấy mà còn khiến ngÆ°á»i khác cÅ©ng bị Ä'au khổ theo. Là m sao khổ Ä'au của nhân loại có thể tan biến? Là m sao có thể mang lại ná»n hòa bình và niá»m hạnh phúc trÆ°á»ng cữu cho xã há»™i hÃ'm nay? Những câu há»i muÃ'n thuở nà y chính là những thao thức của Phật giáo. Phật giáo Ä'ã Ä'Æ°a ra lá»i giải Ä'áp thá»a Ä'áng cho những vấn Ä'á» nà y qua tám vạn bá»'n ngà n pháp mÃ'n Ä'ược giảng dạy trong các kinh Ä'iển, các pháp thoại, các thi kệ. Chúng ta có thể biết rằng trong 84.000 pháp mÃ'n Ä'ó thì phần lá»›n do Äức Phật giảng dạy và má»™t phần nhá» còn lại do các Ä'ệ tá»­ kiệt xuất của Ngà i Ä'Æ°a ra. 

Trong thế giá»›i tá»'i tăm sầu khổ, giáo lý của Äức Phật luÃ'n tá»a sáng rá»±c rỡ suá»'t 25 thế ká»· qua. Giá» Ä'ây vẫn chÆ°a phải là muá»™n mà ng Ä'ể chúng ta thá»±c nghiệm giáo lý ấy hầu xây dá»±ng tÆ°Æ¡ng lai của chúng ta tÆ°Æ¡i Ä'ẹp và hạnh phúc hÆ¡n. ChÆ°a bao giá» trong lịch sá»­, bức thÃ'ng Ä'iệp của Äức Phật lại thiết thá»±c hÆ¡n Ä'á»'i vá»›i thá»i Ä'ại hạt nhân trong xã há»™i ngà y hÃ'm nay.

5. Triết há»c Phật giáo trong Ä'á»i sá»'ng xã há»™i 

Do nhu cầu của cuá»™c sá»'ng, con ngÆ°á»i luÃ'n phải tìm hiểu và nhận thức thế giá»›i (tá»± nhiên, xã há»™i và con ngÆ°á»i), khi những nhận thức vá» thế giá»›i mang tính khái quát thì những tri thức ấy trở thà nh triết lý, những triết lý Ä'ược liên kết thá»'ng nhất lại thà nh há»c thuyết, há»c thuyết ấy gá»i là triết há»c. 

Trong quá trình hình thà nh và phát triển của các tÆ° tưởng triết há»c Ä'ã xuất hiện rất nhiá»u các trÆ°á»ng phái, trong các trÆ°á»ng phái thì triết há»c Phật giáo Ấn Äá»™ Ä'ã phát triển rất rá»±c rỡ và Ä'ặc sắc mang dấu ấn của triết há»c cổ, trung Ä'ại phÆ°Æ¡ng ÄÃ'ng. 

Trong suá»'t khoảng 2500 năm qua tÆ° tưởng triết há»c Phật giáo Ä'ã Ä'ược loà i ngÆ°á»i tiếp nhận, chiêm nghiệm, tin theo và thá»±c sá»± Ä'ã trở thà nh niá»m tin trong Ä'á»i sá»'ng tâm linh của rất nhiá»u ngÆ°á»i, Ä'ặc biệt là má»™t sá»' nÆ°á»›c phÆ°Æ¡ng ÄÃ'ng trong Ä'ó có Việt Nam, sá»' lượng phật tá»­ hiện nay Ä'ứng thứ 3(sau…). 

Nghiên cứu triết há»c Phật giáo khÃ'ng chỉ giúp chúng ta biết thêm má»™t hệ tÆ° tưởng triết há»c-tÃ'n giáo, mà còn có tác dụng giúp chúng ta sá»'ng thiện hÆ¡n, có ích cho cá»™ng Ä'á»"ng hÆ¡n.

I. Nguá»"n gá»'c triết há»c phật giáo: 

CÅ©ng nhÆ° các tÃ'n giáo khác tại Ấn Äá»™ thá»i kỳ cổ, trung Ä'ại, Phật giáo có nguá»"n gá»'c từ kinh Vệ Ä'à , tuy nhiên Phật giáo khÃ'ng cÃ'ng nhận Brahman-Thần sáng tạo tá»'i cao sinh ra thế giá»›i, Phật giáo cho rằng thế giá»›i là tá»± có, Phật giáo thừa nhận linh há»"n attman bất tá»­, tá»"n tại Ä'á»™c lập vá»›i thể xác, trải qua nhiá»u kiếp do nghiệp quy Ä'ịnh, phật giáo hÆ°á»›ng con ngÆ°á»i và o cõi Niết bà n. Muá»'n giải thoát Ä'ể Ä'ến Ä'ược Niết bà n con ngÆ°á»i phải khổ cÃ'ng tu luyện, hÆ°á»›ng tá»›i cái Tâm. 

NgÆ°á»i sáng lập ra Äạo phật là Thái tá»­ Tất Äạt Äa(Äức phật tổ sau nà y), con vua NÆ°á»›c Tịnh Phan, má»™t nÆ°á»›c nhá» nằm dÆ°á»›i chân dãy núi Hy Mã Lạp SÆ¡n (Ấn Ä'á»™ ngà y nay). NgÆ°á»i sinh và o khoảng thế ká»· thứ 6 trÆ°á»›c cÃ'ng nguyên. 

Năm 29 tuổi: Xuất gia tu hà nh 

Năm 35 tuổi: Äắc Ä'ạo và từ Ä'ó NgÆ°á»i thá»±c hiện sá»± nghiệp truyá»n Äạo. 

Sau khi Ngà i mất ở tuổi 80, há»c trò của NgÆ°á»i Ä'ã kiết tập tÆ° tưởng của NgÆ°á»i thà nh các tác phẩm kinh Ä'iển, Ä'ó là bá»™ Tam Tạng kinh, bao gá»"m: 

+ Kinh tạng: Ghi lại những lá»i dạy của Phật tổ.  

+ Luật tạng: Ghi lại những Ä'iá»u giá»›i luật-những quy Ä'ịnh. 

+ Luận tạng: Giải thích, bổ sung thêm cho Kinh và Luật.

II. Ná»™i dung tÆ° tưởng triết há»c Phật giáo: 

1.Thế giá»›i quan Phật giáo: 

- KhÃ'ng thừa nhận Brahman sinh ra thế giá»›i mà thế giá»›i là tá»± có, do vậy theo quan Ä'iểm nà y mà Phật giáo Ä'ược xếp và o tÃ'n giáo vÃ' thần. 

- Thế giá»›i Ä'ã thể hiện rất phong phú và nó là vÃ' cùng, vÃ' tận.  

- Thế giá»›i tá»"n tại theo thuyết Nhân-Duyên 

- Thế giá»›i tá»"n tại trong thuyết vÃ' thÆ°á»ng  

+ Äá»'i vá»›i giá»›i vÃ' sinh: Thà nh-Trụ-Hoại-KhÃ'ng 

+ Äá»'i vá»›i giá»›i sinh vật: Thà nh-Trụ-Dị-Diệt 

2.Nhận thức luận trong triết há»c Phật giáo: 

- Bản chất của sá»± nhận thức là sá»± phản ánh 

- Chủ thể nhận thức là con ngÆ°á»i, Ä'á» cao nhận thức của con ngÆ°á»i;  

- Äá»'i tượng nhận thức: là cả thế giá»›i. 

- Quá trình nhận thức có 2 giai Ä'oạn: 

+ Giai Ä'oạn 1: Tùy giác Ä'ến thể nhập 

+ Giai Ä'oạn 2: Từ tâm tại thế Ä'ến tâm siêu thế, tức là nhận thức vá» Ä'á»'i tượng khách quan xuất phát từ chủ quan. 

- PhÆ°Æ¡ng pháp nhận thức: Có 2 phÆ°Æ¡ng pháp chính 

+ Tiệm ngá»™: Hiểu biết dần dần 

+ Äá»'n ngá»™: Nhận biết Ä'á»™t biến, nhanh chóng, Ä'ược thá»±c hiện qua các cÃ'ng án(khóa) 

- Kết quả của nhận thức: 

+ Tri thức hữu sÆ°: Nhận thức có Ä'ược thÃ'ng qua việc dạy và há»c  

+ Tri thức vÃ' sÆ°: Nhận thức có Ä'ược thÃ'ng qua trải nghiệm 

3.Nhân sinh quan và con Ä'Æ°á»ng giải thoát trong triết há»c Phật giáo: 

- Nguá»"n gá»'c của con ngÆ°á»i: Tá»± có qua các kiếp luân há»"i. Qua Ä'ây Ä'ạo Phật chỉ cho con ngÆ°á»i biết con ngÆ°á»i từ Ä'âu tá»›i, sau khi chết con ngÆ°á»i sẽ Ä'i vá» Ä'âu? 

- Bản chất con ngÆ°á»i: Là bản tính thiện(tâm Phật), chỉ ra cho con ngÆ°á»i biết Ä'ược con ngÆ°á»i là ai ? 

- Hệ thá»'ng chuẩn má»±c Ä'ạo Ä'ức: Từ, bi, hỉ, xả, vÃ' ngã, vị tha, bình Ä'ẳng, bác ái. Hệ thá»'ng chuẩn má»±c Ä'ạo Ä'ức tạo nên sức hút Ä'ến con ngÆ°á»i, chỉ cho con ngÆ°á»i biết vai trò của mình trong thế giá»›i, con ngÆ°á»i phải là m gì? Từ Ä'ó giúp con ngÆ°á»i hÆ°á»›ng thiện, nhÆ°ng cÅ©ng vì Ä'iá»u nà y Ä'ã trở thà nh Ä'iá»u kiện Ä'ẻ các thế lá»±c Ä'à n áp Phật giáo. 

- Bá»'n chân lý lá»›n: 

+ Chân lý vá» sá»± khổ: Äức Phật cho rằng Ä'á»i là bể khổ trầm luân, trong má»-i kiếp ngÆ°á»i Ä'á»u trải qua những ná»-i khổ. 

+ Chân lý vá» nguyên nhân sá»± khổ: Là do ái dục và vÃ' minh thÃ'ng qua nghiệp chÆ°á»›ng sẽ dẫn Ä'ến sá»± khổ. 

+ Chân lý vá» sá»± diệt khổ: Khi con ngÆ°á»i hòa nhập và o cõi Niết bà n, khi Ä'ó con ngÆ°á»i Ä'ược giải thoát và lúc Ä'ó sá»± khổ Ä'ược rÅ© bá». 

+ Chân lý vá» những con Ä'Æ°á»ng diệt khổ 

Con ngÆ°á»i phải khổ cÃ'ng tu luyện Ä'ể là m cho trí tuệ minh sáng, tiết dục, sá»± khổ cÃ'ng tu luyện phải tuân thủ theo 3 nguyên tắc: 

♦ Giá»›i: Thá»±c hiện theo nguyên tắc theo Ä'ó là những Ä'iá»u răn, Ä'iá»u kiêng  

♦Äịnh: Tập trung trí tuệ 

♦Tuệ: Sá»± hiểu biết, mức cao hÆ¡n là Huệ(Trí tuệ bát nhã) 

Từ nguyên tắc trên hình thà nh 8 con Ä'Æ°á»ng tu luyện gá»i là “Bát chính Äạoâ€: Chính niệm; chính tÆ° duy; chính kiến; chính mệnh; chính nghiệp; chính ngữ; chính Ä'ịnh; chính tân tiến.

III. Triết há»c Phật giáo trong Ä'á»i sá»'ng xã há»™i: 

1. Triết há»c Phật giáo trong chính trị: 

Chính trị: Là má»'i quan hệ giữa các giai cấp, dân tá»™c, quá»'c gia trong việc hình thà nh, sá»­ dụng và giữ quyá»n lá»±c của nhà nÆ°á»›c.  

Lịch sá»­ loà i ngÆ°á»i là lịch sá»­ Ä'ấu tranh thay thế nhau của các phÆ°Æ¡ng thức sản xuất-chế Ä'á»™ xã há»™i: Chế Ä'á»™ Phong kiến thay cho Chế Ä'á»™ chiếm hữu nÃ' lệ; Chế Ä'á»™ TÆ° bản chủ nghÄ©a thay thế cho Chế Ä'á»™ Phong kiến; Chế Ä'á»™ Cá»™ng sản, mà giai Ä'oạn Ä'ầu là Chủ nghÄ©a xã há»™i thay thế cho Chủ nghÄ©a TÆ° bản. Trong sá»± Ä'ấu tranh thay thế nhau của các chế Ä'á»™ xã há»™i, nó Ä'ã thể hiện má»™t quy luật vận Ä'á»™ng của xã há»™i, Chế Ä'á»™ xã há»™i sau thì tiên tiến hÆ¡n chế Ä'á»™ xã há»™i trÆ°á»›c. Ở Ä'ây chúng ta nghiên cứu trên 2 ná»™i dung: 

Ná»™i dung thứ nhất: Lịch sá»­ loà i ngÆ°á»i luÃ'n vận Ä'á»™ng, biến Ä'ổi khÃ'ng ngừng theo thá»i gian. Chúng ta biết rằng Triết há»c há»c Phật giáo Ä'ã ra Ä'á»i cách chúng ta 2500 năm, khi ấy chính Äức phật Ä'ã Ä'Æ°a ra thuyết “VÃ' thÆ°á»ng†và NgÆ°á»i cÅ©ng Ä'ã quả quyết rằng: Thế giá»›i vá»'n tá»± có, thế giá»›i là vÃ' cùng, vÃ' tận và luÃ'n vận Ä'á»™ng biến Ä'ổi khÃ'ng ngừng. 

CÅ©ng nhÆ° vạn vật và chúng sinh, thì má»-i Chế Ä'á»™ xã há»™i-Hình thái kinh tế xã há»™i Ä'á»u trải qua các gia Ä'oạn: Thà nh-Trụ-Dị-Diệt, Ä'ó là sá»± hình thà nh, hÆ°ng thịnh, tha hóa, tiêu vong. 

Ná»™i dung thứ hai: Theo thuyết Nhân-Quả của Ä'ạo Phật thì má»-i chế Ä'á»™ xã há»™i cÅ©ng nhÆ° vạn vật, chúng sinh Ä'á»u có nguyên nhân do các yếu tá»' vi tế tạo nên, nhân nà o thì quả Ä'ó, nguyên nhân ở Ä'ây có thể hiểu là : Trình Ä'á»™ và tính chất của lá»±c lượng sản xuất của xã há»™i khi Ä'ạt Ä'ến má»™t mức Ä'á»™ nà o Ä'ó nó sẽ phá vỡ cái vá»-Quan hệ sản xuất mà Ä'ỉnh cao là Kiến trúc thượng tầng và tÆ°Æ¡ng ứng vá»›i nó là má»™t kiểu nhà nÆ°á»›c phù hợp, và chính trong xã há»™i má»›i Ä'ó cÅ©ng lại xuất hiện và ẩn chứa những nguyên nhân má»›i Ä'ể dẫn Ä'ến sá»± ra Ä'á»i của má»™t chế Ä'á»™ xã há»™i má»›i tiếp theo khi Ä'iá»u Ä'iện chín muá»"i (duyên). Cứ nhÆ° thế mà chế Ä'á»™ xã há»™i trong lịch sá»­ loà i ngÆ°á»i cứ vận Ä'á»™ng, biến Ä'ổi khÃ'ng ngừng, và Ä'ể có sá»± vận Ä'á»™ng, biến Ä'ổi khÃ'ng ngừng ấy là bản thân má»-i chế Ä'á»™ xã há»™i Ä'ã hình thà nh và ẩn chứa những nguyên nhân phá vỡ chính nó. 

Trong lịch sá»­ các triá»u Ä'ại trong Chế Ä'á»™ Phong kiến Việt Nam cÅ©ng diá»...n ra khÃ'ng ngoà i những quy luật ấy, từ các triá»u Ä'ại: NgÃ'-Äinh-Tiá»n Lê-Lý-Trần-Há»"-Hậu Lê…và dấu má»'c son là Cánh mạng Tháng Tám lập nên nhà nÆ°á»›c Việt Nam dân chủ cá»™ng hòa (nay là CÃ'ng hòa xã há»™i chủ nghÄ©a Việt Nam); má»-i chế dá»™ xã há»™i, má»-i triá»u Ä'ại Ä'á»u Ä'ược hình thà nh từ những nguyên nhân là bảo vệ ná»n Ä'á»™c lập và lợi ích của dân tá»™c và chính khi hình thà nh và hÆ°ng thịnh ấy lại xuất hiện và ẩn chứa những nguyên nhân dẫn Ä'ến tha hóa, Ä'ó là sá»± tham lam vÃ' Ä'á»™ của quan lại, sá»± si muá»™i trÆ°á»›c sá»± vận Ä'á»™ng của xã há»™i nên cÅ©ng Ä'ã dẫn Ä'ến sá»± suy Ä'á»"i và diệt vong. 

Sá»± tá»"n tại của má»-i chế Ä'á»™, má»-i triá»u Ä'ại Ä'á»u phụ thuá»™c và o sá»± thi hà nh các nguyên tắc Giá»›i-Äịnh-Tuệ của các bậc Ä'ế vÆ°Æ¡ng, sá»± tuân thủ ấy Ä'ã giúp cho há» dần giải thoát, khi ấy lợi ích của há» là lợi ích của bách gia, trăm há»; ná»-i lo của há» là ná»-i lo của dân tá»™c; niá»m vui và hạnh phúc của há» hòa chung và o niá»m vui của bách tính muÃ'n dân và cÅ©ng từ Ä'ó Ä'ã tạo nên nghiệp “Thiện†trong nhân gian và cÅ©ng từ Ä'ó mà quá»'c gia hÆ°ng thịnh, nhÆ°ng vá»'n lẽ Ä'á»i khi Ä'ã hÆ°ng thịnh Ä'ến tá»™t cùng, các bậc Ä'ế vÆ°Æ¡ng lại sinh kiêu khí mà ná»›i lá»ng chánh Ä'ạo, vÆ°Æ¡ng pháp suy vi, Ä'ạo Ä'ức suy Ä'á»"i, nghiệp “ác†hoà nh hà nh là nguyên nhân dẫn Ä'ến suy vong. 

Trong má»'i quan hệ giữa các quá»'c gia cÅ©ng vậy, khi Ä'ứng trÆ°á»›c những khó khăn chung thì bắt tay hữu hảo, thân tình lân bang; khi yên bình thì chẳng lo giữ chính Ä'ạo, chẳng lo tuân thủ nguyên tắc: Giá»›i-Äịnh-Tuệ Ä'ể rá»"i nảy sinh những má»'i bất hòa và chiến tranh, má»'i quan hệ ấy cÅ©ng vận Ä'á»™ng và biến Ä'ổi theo quy luật Nhân-Quả và VÃ' thÆ°á»ng;  

2. Triết há»c Phật giáo trong Kinh tế: 

Nếu chỉ nhìn thoáng qua, chúng ta thấy có vẻ nhÆ° Phật giáo khÃ'ng có Ä'óng góp gì cho sá»± phát triển của kinh tế. DÆ°á»ng nhÆ° sá»± Ä'á» cao con ngÆ°á»i, khuyến khích việc tìm hiểu bản thân là m lu má» vai trò việc nghiên cứu thị trÆ°á»ng, tìm hiểu kiến thức vá» thế giá»›i; sá»± Ä'oạn trừ dục vá»ng trái ngược vá»›i lòng ham muá»'n cuá»™c sá»'ng tiện nghi, lợi nhuận, quyá»n lá»±c, thà nh cÃ'ng, sá»± phát triển; sá»± an tịnh ná»™i tâm trái ngược vá»›i nhiệt tình hà nh Ä'á»™ng; ý thức Phật giáo vá» sá»± vÄ©nh hằng trái ngược vá»›i phÆ°Æ¡ng châm thá»i gian là và ng ngá»c v.v... 

Má»™t ná»n kinh tế muá»'n phát triển, phải tăng cÆ°á»ng Ä'ầu tÆ°. Muá»'n Ä'ầu tÆ°, phải tiết kiệm vá»'n. Tá»· lệ tiết kiệm vá»'n tùy thuá»™c thái Ä'á»™ của ngÆ°á»i dân Ä'á»'i vá»›i sá»± hưởng thụ. NgÆ°á»i Phật tá»­, có má»™t nếp sá»'ng Ä'ạm bạc, tri túc, và rất siêng năng lao Ä'á»™ng. HÆ¡n nữa, ý niệm sâu sắc vá» cuá»™c Ä'á»i vÃ' thÆ°á»ng cÅ©ng thúc Ä'ẩy ngÆ°á»i Phật tá»­ sá»'ng Ä'ạm bạc và hÆ°á»›ng vá» tÆ°Æ¡ng lai. 

Khi ngÆ°á»i Phật tá»­ là Giám Ä'á»'c xí nghiệp, khÃ'ng xem cÃ'ng nhân nhÆ° là phÆ°Æ¡ng tiện, mà là mục Ä'ích của xí nghiệp mình phụ trách, thì má»i hà nh Ä'á»™ng của ngÆ°á»i lãnh Ä'ạo Ä'ó sẽ hÆ°á»›ng tá»›i những Ä'iá»u tá»'t Ä'ẹp cho cÃ'ng nhân. Äiá»u nà y giải thích phần nà o cho sá»± trung thà nh, cá»'ng hiến hết mình của cÃ'ng nhân vá»›i má»™t doanh nghiệp Nhật Bản, mà ngÆ°á»i Tây phÆ°Æ¡ng vá»›i Ä'ầu óc thá»±c dụng rất khó hiểu. CÃ'ng nhân rất má»±c trung thà nh và tá»± hà o vá»›i xí nghiệp của mình, thậm chí sẵn sà ng tá»± nguyện chịu giảm lÆ°Æ¡ng Ä'ể xí nghiệp có thể khởi Ä'á»™ng lên và là m ăn có lãi, ít nhất 1/3 sá»' cÃ'ng nhân Ä'ảm bảo có việc là m suá»'t Ä'á»i (tá»· lệ nà y còn cao hÆ¡n Ä'á»'i vá»›i sá»' cÃ'ng nhân ở thà nh thị), xí nghiệp săn sóc má»i mặt Ä'á»i tÆ° của cÃ'ng nhân, săn sóc sá»± giải trí của cÃ'ng nhân, và Ä'ể Ä'á»n Ä'áp lại, cÃ'ng nhân là m việc thêm giá» tá»± nguyện, sáng kiến Ä'ến từ má»i cấp, chứ khÃ'ng phải từ cấp lãnh Ä'ạo xí nghiệp mà thÃ'i... 

TÆ° tưởng VÃ' ThÆ°á»ng giúp cho ngÆ°á»i Nhật dá»... thích ứng vá»›i hoà n cảnh má»›i, yêu cầu má»›i, cÃ'ng nghệ và kỹ thuật má»›i. TÆ° tưởng Ä'ó của Ä'ạo Phật cho rằng sá»± vật khÃ'ng những sẽ thay Ä'ổi liên tục mà còn phải thay Ä'ổi. Và Ä'iá»u nà y khÃ'ng có nghÄ©a là phủ Ä'ịnh truyá»n thá»'ng mà là duy trì những cái vẫn còn giá trị sá»'ng và tiến bá»™ trong truyá»n thá»'ng. Truyá»n thá»'ng khÃ'ng phải là má»™t sá»± áp Ä'ặt của quá khứ, mà là má»™t nguá»"n biện pháp và phÆ°Æ¡ng tiện Ä'ã Ä'ược thá»­ thách, có tác dụng thật sá»± Ä'á»'i vá»›i hiện tại và tÆ°Æ¡ng lai. 

Bên cạnh Ä'ó, khi quan sát cả quá trình ta có thể nhận thấy chân lý Thà nh â€" Trụ - Hoại â€" KhÃ'ng trong thuyết VÃ' thÆ°á»ng Ä'ã phản ánh Ä'ược chu kỳ của các ná»n kinh tế trên thế giá»›i, chỉ khác nhau là thá»i gian tá»"n tại của má»-i chu kỳ. Thậm chí nó khái quát cả chu kỳ sá»'ng của má»™t sản phẩm ứng vá»›i 4 giai Ä'oạn tung ra thị trÆ°á»ng â€" phát triển - ổn Ä'ịnh â€" suy giảm và diệt vong. 

Trong hoạt Ä'á»™ng kinh tế ngÆ°á»i cÃ'ng nhân hay kỹ sÆ° hòa nhập và o xí nghiệp, và cÃ'ng việc chuyên mÃ'n của há». Do Ä'ó, năng suất là m việc của há» tăng lên rất nhiá»u. Ngay khi ngÆ°á»i cÃ'ng nhân Nhật Bản tổ chức bãi cÃ'ng Ä'ể bà y tá» nguyện vá»ng của mình, há» cÅ©ng tổ chức bãi cÃ'ng nhÆ° thế nà o Ä'ể khÃ'ng gây thiệt hại lá»›n cho xí nghiệp. Các quyết Ä'ịnh quan trá»ng của xí nghiệp ở Nhật thÆ°á»ng Ä'ược bà n bạc, thÃ'ng qua tập thể, và Ä'ược toà n thể cÃ'ng nhân xí nghiệp tán thà nh. Äó là do các cấp lãnh Ä'ạo ở Ä'ây có truyá»n thá»'ng cởi mở, vÃ' ngã, khÃ'ng cá»' chấp. Giữa các thà nh viên của cá»™ng Ä'á»"ng, khÃ'ng có tinh thần cạnh tranh, ganh Ä'ua mà là tinh thần hợp tác, Ä'oà n kết vì lợi ích chung của cá»™ng Ä'á»"ng. Kết quả là có nhiá»u sáng kiến hay, xuất phát từ cấp dÆ°á»›i. Qua nghiên cứu các nhà phân tích Ä'ã nhận ra rằng trong má»™t xí nghiệp Nhật Bản, sá»' sáng kiến xuất phát từ cấp dÆ°á»›i nhiá»u gấp ba lần so vá»›i sá»' sáng kiến của cấp trên.  

Giám Ä'á»'c xí nghiệp Nhật Bản khÃ'ng chỉ huy và ra lệnh. Ã"ng ta nghe, gợi ý, cho phÆ°Æ¡ng hÆ°á»›ng, Ä'ánh giá. Các cÃ'ng trình nghiên cứu của Liên Hợp Quá»'c và của Ngân hà ng thế giá»›i chỉ rõ, khoảng cách giữa lá»›p ngÆ°á»i già u nhất và lá»›p ngÆ°á»i nghèo nhất ở Nhật Bản là 4,3 so vá»›i 7,1 ở Mỹ, năm 1970, Ä'ó chính là tÆ° tưởng vÃ' ngã của Ä'ạo Phật Ä'ã thấm sâu và o tâm trí và hà nh Ä'á»™ng của con ngÆ°á»i. 

Trong quá trình vận Ä'á»™ng của má»™t doanh nghiệp, má»™t ná»n kinh tế nói riêng và cá»™ng Ä'á»"ng kinh tế thế giá»›i nói chung, thì má»i thà nh cÃ'ng hay thất bại Ä'á»u có nguyên nhân của nó, sá»± khủng khoảng tà i chính ở các nÆ°á»›c châu à năm 1997 là do sá»± sụp Ä'ổ của thị trÆ°á»ng bất Ä'á»™ng sản, khủng khoảng tà i chính và dẫn Ä'ến khủng khoảng kinh tế của Mỹ, kéo theo là sá»± khủng khoảng kinh tế toà n cầu cÅ©ng có những nguyên nhân của nó, trong Ä'ó nguyên nhân nợ cÃ'ng và sá»± buÃ'ng lá»ng tín dụng; sá»± thà nh cÃ'ng trong việc thá»±c hiện chiến lược Ä'ại dÆ°Æ¡ng xanh trong những năm trÆ°á»›c Ä'ây của Viettel mà sản phẩm TOMATO mang tính cá»'t lõi cÅ©ng là do ở Viettel có tinh thần khÃ'ng ngại khó, ngại khổ, dám nghÄ© dám là m, tinh thần Ä'oà n kết cao Ä'á»™. 

Những quan hệ Ä'ó Ä'ã thể hiện rõ quan hệ nhân quả trong Ä'ạo Phật, và từ việc thấm nhuần quan hệ nhân quả nà y Ä'ã giúp cho con ngÆ°á»i sá»'ng “thiện†hÆ¡n.  

Mặt khác, Phật Giáo có tÆ° tưởng bá»' thí, suy cho cùng thì tÆ° tưởng ấy thá»±c sá»± rất hữu ích trong tình hình kinh tế khó khăn nhÆ° hiện nay. Äó Ä'Æ¡n giản là ngÆ°á»i bác sÄ© giảm giá dịch vụ khám bệnh má»™t chút, ngÆ°á»i kỹ sÆ° là m thêm giá» má»™t chút, ngÆ°á»i bán cÆ¡m bình dân thêm và o Ä'Ä©a cÆ¡m bình dân cho ngÆ°á»i lao Ä'á»™ng và i muá»-ng cÆ¡m, ngÆ°á»i tà i xế cÆ° xá»­ tá»'t hÆ¡n má»™t chút vá»›i ngÆ°á»i già và ngÆ°á»i nghèo… Hay lá»›n hÆ¡n là các biện pháp dãn thuế, miá»...n thuế má»™t thá»i gian, giảm thuế há»- trợ lãi suất vay ngân hà ng của Nhà nÆ°á»›c. Còn ở doanh nghiệp Ä'ó là quãng thá»i gian chịu Ä'á»±ng khó khăn, thậm chí lá»- Ä'ể duy trì cÃ'ng ăn việc là m cho cÃ'ng nhân.  

3. Triết há»c Phật giáo trong Văn hóa-Giáo dục: 

Trong Ä'á»i sá»'ng xã há»™i, Ä'ặc biệt là dân tá»™c phÆ°Æ¡ng ÄÃ'ng có ná»n văn hóa lâu Ä'á»i và phát triển rá»±c rỡ, Ấn Ä'á»™ và Trung Quá»'c còn Ä'ược coi là cái nÃ'i của văn minh nhân loại, từ trong thá»±c tiá»...n cuá»™c sá»'ng của các dân tá»™c phÆ°Æ¡ng ÄÃ'ng Ä'ã thể hiện rất rõ nét triết há»c Phật giáo, từ kiến trúc, há»™i há»a và các loại hình nghệ thuật khác, Ä'ó là kết quả của sá»± giáo dục và truyá»n bá tÆ° tưởng Phật giáo. 

KhÃ'ng giá»'ng nhÆ° tÃ'n giáo ngoại sinh khác, khi du nhập và o việt nam Ä'ạo Phật thấm dần và thấm sâu và o Ä'á»i sá»'ng tâm linh của những ngÆ°á»i con Ä'ất Việt, bởi Ä'ã gặp Ä'ược má»™t phong cách tâm lý à ÄÃ'ng rất phù hợp vá»›i những tÆ° tưởng của Ä'ạp Phật. Quá trình há»™i nhập Ä'ó Ä'ã tạo nên nét riêng biệt trong văn hóa Việt, góp phần xây dá»±ng nhân sinh quan, thế giá»›i quan và in Ä'ạm trong hoạt Ä'á»™ng nghệ thuật và giáo dục của dân tá»™c. 

3.1 Nhân sinh quan: 

Äất nÆ°á»›c ta nằm ở vùng khí hậu nhiệt Ä'á»›i gió mùa, sá»± ảnh hưởng nặng ná» của thiên tai là khÃ'ng tránh khá»i, nhÆ°ng chính những lúc nguy nan ấy tâm há»"n Việt luÃ'n tá»a sáng, tinh thần “lá là nh Ä'ùm lá ráchâ€, “Bầu Æ¡i thÆ°Æ¡ng lấy Bí cùng, tuy rằng khác giá»'ng nhÆ°ng chung má»™t già nâ€â€¦Ä'ó là những chuẩn má»±c vá» từ, bi của Ä'ạo Phật. 

Trong cuá»™c sá»'ng, ngÆ°á»i Việt cÅ©ng luÃ'n tá» ra lạc quan, Ä'ứng trÆ°á»›c khó khăn gian khổ, ngÆ°á»i Việt khÃ'ng há» nao núng vá» tinh thần và chính tinh thần ấy Ä'ã giúp chúng ta vượt qua nhiá»u gian khổ, giÃ'ng bão.  

3.2 Vá» giáo dục: 

Tầng lá»›p trí thức Ä'ầu tiên mà Phật Ä'ã Ä'à o tạo mang tính chất nhà sÆ° am hiểu nho giáo. Tăng thá»'ng NgÃ' Chân LÆ°u hiệu là KhuÃ'ng Việt Ä'ại sÆ° là má»™t nhân vật tiêu biểu. Trong suá»'t gần 1000 năm Ä'Ã' há»™ của PhÆ°Æ¡ng Bắc, vấn Ä'á» giáo dục của chúng ta hầu nhÆ° khÃ'ng phát triển, tri thức mà dân tá»™c ta thu lượm là nhá» sá»± truyá»n bá tÆ° tưởng Phật giáo, chính Ä'ạo Phật Ä'ã giúp chúng ta xây dá»±ng Ä'ược ná»n tảng tÆ° tưởng của dân tá»™c lúc bấy giá», chính ná»n tảng tÆ° tưởng ấy Ä'ã giúp chúng ta ổn Ä'ịnh xã há»™i và già nh Ä'á»™c lập dân tá»™c. Vua Lê Äại Hà nh khi lên ngÃ'i Vua Ä'ã má»i Thiá»n sÆ° Pháp Thuận và Thiá»n sÆ° Vạn Hạnh của thiá»n phái Tì Ni Äa LÆ°u Chi và o triá»u Ä'ình là m cá»' vấn chính trị. Thiá»n sÆ° Vạn Hạnh là ngÆ°á»i huyá»n thoại hoá Lý CÃ'ng Uẩn và Ä'Æ°a Ã'ng lên ngÃ'i, trở thà nh vị vua Ä'ầu tiên của thá»i Lý.  

Trong xã há»™i thá»i Lý Trần, Phật giáo Ä'ược coi nhÆ° má»™t quá»'c Ä'ạo, có vai trò giáo hóa cho dân chúng và cả Hoà ng thân quá»'c thích, có rất nhiá»u nhà sÆ° nổi tiếng trong cả nÆ°á»›c, có uy tín và Ä'ìa vị chính trị xã há»™i, sau nà y Ä'ạo Phật cùng vá»›i Ä'ạo Khổng Ä'ã hòa hợp và là ná»n tảng tÆ° tưởng cho cả xã há»™i trong thá»i kỳ phong kiến.  

Mặt khác quan Ä'iểm vá» thế giá»›i của ngÆ°á»i Việt cÅ©ng Ä'ược bá»"i Ä'ắp, mở mang khi thế giá»›i quan phật giáo du nhập, những quan Ä'iểm vá» sá»± Thà nh-trụ-dị-diệt, sinh-lão-bệnh-tá»­ Ä'ã giúp con ngÆ°á»i bá»›t bà ng hoà ng khi Ä'ứng trÆ°á»›c sá»± biến Ä'ổi của thế giá»›i. Những thuyết Nhân- quả, vÃ' thÆ°á»ng, vÃ' ngã cÅ©ng giúp tầm nhìn vá» thế giá»›i của chúng ta thêm sâu sắc.  

Theo quan niệm của nhà Phật, khi con ngÆ°á»i Ä'ã Ä'ạt Ä'ến mức Ä'á»™ giải thoát “Duyên giác†há» khÃ'ng những giúp ích Ä'ược cho chính há» mà há» còn có thể giác ngá»™ cho chúng sinh, góp phần và o sá»± nghiệp giáo dục chung của cá»™ng Ä'á»"ng, giúp cho cá»™ng Ä'á»"ng từng bÆ°á»›c cùng mình “giải thoátâ€, mà từng bÆ°á»›c là tu thân theo chuẩn má»±c Ä'ạo Ä'ức trong nhân sinh quan Phật giáo và “Bát chính Ä'ạoâ€.  

Chúng ta cùng suy ngẫm má»™t vấn Ä'á»: Äạo phật chỉ Ä'á» cập Ä'ến ná»-i khổ của con ngÆ°á»i và giúp con ngÆ°á»i tá»± Ä'ấu tranh Ä'ể giải thoát cho bản thân mình và chúng sinh, nhÆ°ng khÃ'ng Ä'á» cập Ä'ến má»™t nguyên nhân xã há»™i vá» ná»-i khổ, Ä'ó là có sá»± áp bức giai cấp. Vậy, khi giải thoát Ä'ược từng thà nh viên trong tập Ä'oà n ngÆ°á»i-giai cấp ấy, liệu có thể giải thoát Ä'ược cho cả giai cấp(Ä'ặc biệt là giai cấp thá»'ng trị) khÃ'ng? Lúc ấy Ä'ấu tranh giai cấp có còn khÃ'ng? 

3.3 Nghệ thuật: 

Rất nhiá»u nghà nh nghệ thuật Ä'ã lấy cảm hứng từ sá»± thấm nguần Ä'ạo, nhÆ°: Kiến trúc vá»›i tÆ° tưởng Sắc-sắc-khÃ'ng-khÃ'ng; nghệ thuật Chèo cÅ©ng Ä'ược sáng tác và phục vụ cÃ'ng chúng bằng những tÆ° tưởng hoặc tình tiết liên quan Ä'ến Ä'ạo Phật. 

Tuy nhiên Phật giáo cÅ©ng có nhứng hạn chế, ảnh hưởng tiêu cá»±c nhất Ä'ịnh Ä'ế tÆ° duy của ngÆ°á»i Việt nam chúng ta. Phật giáo chỉ thấy cá nhân con ngÆ°á»i mà khÃ'ng thấy xã há»™i con ngÆ°á»i, chỉ thấy cong ngÆ°á»i nói chung mà khÃ'ng thấy con ngÆ°á»i của giai cấp Ä'á»'i kháng nhau trong xã há»™i trÆ°á»›c Ä'ây, khÃ'ng thừa nhận Ä'ấu tranh trong gia cấp xã há»™i,do Ä'ó khÃ'ng thấy Ä'ược nguyên nhân khổ ải của con ngÆ°á»i, khÃ'ng thấy Ä'ược sá»± cần thiết phải chá»'ng áp bức, bóc lá»™t vì thế qua niêm từ bi bác ái trong má»™t sá»' trÆ°á»ng hợp bất lợi cho Ä'ấu tranh giải phóng giai cấp, chá»'ng áp bức. 

4.Triết há»c Phật giáo trong Khoa há»c-kỹ thuật: 

4.1 Má»'i liên hệ, tÆ°Æ¡ng Ä'á»"ng. giữa Triết há»c phật giáo vá»›i Khoa há»c - kỹ thuật: 

Quan Ä'iểm vá» thế giá»›i cÅ©ng nhÆ° các thuyết nhân-duyên, vÃ' thÆ°á»ng trong Ä'ạo Phật Ä'ã chứng tá» là má»™t chân lý; cấu trúc siêu vi của vật chất lại rất quen thuá»™c vá»›i quan niệm vỠ“yếu tá»' tâm†hay thuyết ‘vÃ' ngã†trong Phật giáo. Tóm lại các thuyết trong Phật giáo Ä'á»u khÃ'ng Ä'á»'i lập vá»›i những phát minh của khoa há»c, và chúng ta biết rằng những thuyết ấy Ä'ã tá»"n tại hÆ¡n 2500 năm ! 

Mặt khác chúng ta hãy thủ Ä'i tìm hiểu thêm vá» lá»i dạy của Äức Phật tổ: "Nà y các tỳ-kheo! CÅ©ng nhÆ° ngÆ°á»i khÃ'n ngoan chỉ chấp nhận và ng sau khi Ä'ã thá»­ nghiệm bằng cách nung nóng, cắt gá»t, và nén dập nó, những lá»i của ta cÅ©ng vậy, chỉ Ä'ược chấp nhận sau khi Ä'ã kiểm tra chúng, chứ khÃ'ng phải do sá»± tÃ'n kính (Ä'á»'i vá»›i ta).† 

NhÆ° vậy, rõ rà ng từ lá»i dạy của Äức Phật ở trên có má»™t sá»± tÆ°Æ¡ng Ä'á»"ng giữa việc há»c tập hay nghiên cứu khoa há»c và việc tu há»c trong Phật giáo. Thái Ä'á»™ Ä'úng Ä'ắn trÆ°á»›c tiên nên có ở Ä'ây phải bắt Ä'ầu từ sá»± rà soát, kiểm tra lại mức hợp lý của các nhận Ä'ịnh - khÃ'ng phải tiếp nhận nó vá»›i má»™t tÆ° thế "tín tâm hoà n toà n" , khÃ'ng “giáo Ä'iá»uâ€. Äó là nguyên tắc khách quan trong nghiên cứu khoa há»c cung nhÆ° tu há»c trong Phật giáo.  

Má»i lý thuyết khoa há»c ngà y nay Ä'á»u phải dá»±a trên những ná»n tảng rất cÆ¡ bản hợp lý Ä'ược nhiá»u ngÆ°á»i chấp nhận rá»™ng rãi. CÅ©ng vậy, việc giảng dạy của nguyên lý quan trá»ng nhất mà Ä'ức Phật truyá»n lại Ä'ó là nguyên lý "Nhân-quả", luật vÃ' thÆ°á»ng và thuyết duyên khởi.  

4.2 Ứng dụng Triết há»c Phật giáo trong nghiên cứu khoa há»c - kỹ thuật: 

Từ quan niệm thế giá»›i là vÃ' cùng, vÃ' tận, nguá»"n gá»'c của thế giá»›i Ä'ược hình thà nh từ yếu tá»' tâm và sá»± vận Ä'á»™ng, biến Ä'ổi trong thế giá»›i theo Ä'Æ¡n vị thá»i gian rất nhá», từ Ä'ây cÅ©ng gợi mở cho các nhà nghiên cứu khoa há»c má»™t hÆ°á»›ng Ä'i và thá»±c tiá»...n Ä'ã chứng minh những phát minh rất vÄ© Ä'ại phù hợp vá»›i quan Ä'iểm của Phật giáo. Trong tÆ°Æ¡ng lai rất nhiá»u những vấn Ä'á» cần Ä'ược khoa há»c xem xét và nghiên cứu, má»™t mệnh Ä'á» rất Ä'áng tin cậy Ä'ó là các luận thuyết của Phật giáo.  

Luật nhân â€" duyên cÅ©ng giúp cho các nhà khoa há»c có nhiá»u hÆ°á»›ng gợi mở, Ä'ó là muá»'n có kết quả tá»' cần phải có Ä'ầy Ä'ủ yếu tá»' cần thiết và Ä'ược Ä'ặt trong má»™t Ä'iá»u kiện, hoà n cảnh cụ thể. 

Má»™t vấn Ä'á» nữa Ä'ặt ra là : Tất cả những sản phẩm của khoa há»c kỹ thuật muá»'n tá»"n tại lâu dà i thì phải Ä'áp ứng Ä'ược nhu cầu của chúng sinh, khÃ'ng là m tổn hại Ä'ến chúng sinh, những sản phẩm ấy khÃ'ng phải chỉ do khoa há»c kiểm chứng mà chúng sinh má»›i là chủ thể kiểm chứng tá»'i cao.  

Trải qua hÆ¡n 2500 năm triết há»c Phật giáo Ä'ã Ä'i và o Ä'á»i sá»'ng xã há»™i Ä'á»'i vá»›i toà n thể nhân loại, Ä'ặc biệt là các nÆ°á»›c à ÄÃ'ng. Giá trị của Ä'ạo Phật trong Ä'á»i sá»'ng xã há»™i Ä'ã khẳng Ä'ịnh tính khoa há»c, tính Æ°u việt. Mặt khác trong hoạt Ä'á»™ng xã há»™i cÅ©ng Ä'ã in Ä'ậm tÆ° tưởng Phật giáo, những phát minh của khoa há»c cÅ©ng hoà n toà n phù hợp vá»›i các quy luật, các luận thuyến của Ä'ạo Phật, Ä'iá»u Ä'ó cà ng minh chứng và khẳng Ä'ịnh sá»± trÆ°á»ng tá»"n của Ä'ạo Phật trong tÆ°Æ¡ng lai…

6. Phân biệt Triết há»c PhÆ°Æ¡ng ÄÃ'ng và PhÆ°Æ¡ng Tây 

Triết há»c là hình thái ý thức xã há»™i ra Ä'á»i từ khi chế Ä'á»™ cá»™ng sản nguyên thuá»· Ä'ược thay thế bằng chế Ä'á»™ chiếm hữu nÃ' lệ. Những triết há»c Ä'ầu tiên trong lịch sá»­ xuất hiện và o khoảng thế ká»· VIII â€" VI trÆ°á»›c cÃ'ng nguyên ở Ấn Äá»™ cổ Ä'ại, Trung quá»'c cổ Ä'ại, Hy Lạp và La Mã cổ Ä'ại và ở các nÆ°á»›c khác. 

Theo quan Ä'iểm của mác xít triết há»c là má»™t hình thái ý thức xã há»™i, là há»c thuyết vá» những nguyên tắc chung nhất của tá»"n tại và nhận thức vá» thái Ä'á»™ của con ngÆ°á»i Ä'á»'i vá»›i thế giá»›i, là khoa há»c vá» những quy luật chung nhất của tá»± nhiên, xã há»™i và tÆ° duy. NhÆ° vậy triết há»c là má»™t hình thái ý thức xã há»™i, là sá»± phản ánh tá»"n tại của xã há»™i và Ä'ặc biệt sá»± tá»"n tại nà y ở xã há»™i phÆ°Æ¡ng ÄÃ'ng khác hẳn vá»›i phÆ°Æ¡ng Tây vá» cả Ä'iá»u kiện tá»± nhiên, Ä'ịa lý dân sá»' mà hÆ¡n cả là phÆ°Æ¡ng thức của sản xuất của phÆ°Æ¡ng ÄÃ'ng là phÆ°Æ¡ng thức sản xuất nhá» còn phÆ°Æ¡ng Tây là phÆ°Æ¡ng thức sản xuất của tÆ° bản do vậy mà cái phản ánh ý thức cÅ©ng khác: văn hoá phÆ°Æ¡ng ÄÃ'ng mang nặng tính chất cá»™ng Ä'á»"ng còn phÆ°Æ¡ng Tây mang tính cá thể. 

Sá»± khác biệt căn bản của triết há»c phÆ°Æ¡ng Tây và phÆ°Æ¡ng ÄÃ'ng còn Ä'ược thể hiện cụ thể nhÆ° sau: 

Thứ nhất Ä'ó là triết há»c phÆ°Æ¡ng ÄÃ'ng nhấn mạnh sá»± thá»'ng nhất trong má»'i quan hệ giữa con ngÆ°á»i và vÅ© trụ vá»›i cÃ'ng thức thiên Ä'ịa nhân là má»™t nguyên tắc “thiên nhân hợp nhấtâ€. Cụ thể là : 

Triết há»c Trung quá»'c là ná»n triết há»c có truyá»n thá»'ng lịch sá»­ lâu Ä'á»i nhất, hình thà nh cuá»'i thiên niên ká»· II Ä'ầu thiên niên ká»· I trÆ°á»›c cÃ'ng nguyên. Äó là những kho tà ng tÆ° tưởng phản ánh lịch sá»­ phát triển của những quan Ä'iểm của nhân dân Trung hoa vá» tá»± nhiên, xã há»™i và quan hệ con ngÆ°á»i vá»›i thế giá»›i xung quanh, há» coi con ngÆ°á»i là tiểu vÅ© trụ trong hệ thá»'ng lá»›n... trá»i Ä'ất vá»›i ta cùng sinh, vạn vật vá»›i ta là má»™t. NhÆ° vậy con ngÆ°á»i cÅ©ng chứa Ä'á»±ng tất cả những tính chất, những Ä'iá»u huyá»n bí của vÅ© trụ bao la. Từ Ä'iá»u nà y cho ta thấy hình thà nh ra các khuynh hÆ°á»›ng nhÆ°: khuynh hÆ°á»›ng duy tâm của Mạnh Tá»­ thì cho rằng vÅ© trụ, vạn vật Ä'á»u tá»"n tại trong ý thức chủ quan vầ trong ý niệm Ä'ạo Ä'ức Trá»i phú cho con ngÆ°á»i. Ã"ng Ä'Æ°a ra quan Ä'iểm “vạn vật Ä'á»u có Ä'ầy Ä'ủ trong taâ€. Ta tá»± xét mình mà thà nh thá»±c, thì có cái thú vui nà o lá»›n hÆ¡n nữa. Ã"ng dạy má»i ngÆ°á»i phải Ä'i tìm chân lý ở ngoà i thế giá»›i khách quan mà chỉ cần suy xét ở trong tâm, “tận tâm†của mình mà thÃ'i. NhÆ° vậy theo Ã'ng chỉ cần tÄ©nh tâm quay lại vá»›i chính mình thì má»i sá»± vật Ä'á»u yên ổn, khÃ'ng có gì vui thú hÆ¡n. Còn theo Thiện Ung thì cho rằng: vÅ© trụ trong lòng ta, lòng ta là vÅ© trụ. Äá»'i vá»›i khuynh hÆ°á»›ng duy vật thÃ' sÆ¡ - kinh dịch thì biết Ä'ến cùng cái tính của con ngÆ°á»i thì cÅ©ng có thể biết Ä'ến cái tính của vạn vật, trá»i Ä'ất: trá»i có chín phÆ°Æ¡ng, con ngÆ°á»i có chín khiếu. Ở phÆ°Æ¡ng ÄÃ'ng khuynh hÆ°á»›ng duy vật chÆ°a rõ rà ng Ä'Ã'i khi còn Ä'an xen vá»›i duy tâm, mặc dù nó là kết quả của quá trình khái quát những kinh nghiệm thá»±c tiến lâu dà i của nhân dân Trung hoa thá»i cổ Ä'ại. Quan Ä'iểm duy vật Ä'ược thể hiện rõ ở há»c thuyết Âm dÆ°Æ¡ng, tuy nó còn mang tính chất trá»±c quan, chất phác, ngây thÆ¡ và có những quan Ä'iểm duy tâm, thần bí vá» lịch sá»­ xã há»™i nhÆ°ng trÆ°á»ng phái triết há»c nà y Ä'ã bá»™ lá»™ rõ khuynh hÆ°á»›ng duy vật và tÆ° tưởng biện chứng tá»± phát của mình trong quan Ä'iểm vá» cÆ¡ cấu và sá»± vận Ä'á»™ng, biến hoá của sá»± vật hiện tượng trong tá»± nhiên cÅ©ng nhÆ° trong xã há»™i. 

Ở Ấn Ä'á»™ tÆ° tưởng triết há»c Ấn Ä'á»™ cổ Ä'ại Ä'ược hình thà nh từ cuá»'i thiên niên ká»· II Ä'ầu thiên niên ká»· I trÆ°á»›c cÃ'ng nguyên, bắt nguá»"n từ thế giá»›i quan thần thoại, tÃ'n giáo, giải thích vÅ© trụ bằng biểu tượng các vị thần mang tính chất tá»± nhiên, có nguá»"n gá»'c từ những hình thức tÃ'n giáo tá»'i cổ của nhân loại. Ở Ấn Ä'á»™ nguyên tắc “thiên nhiên hợp nhất†lại có mà u sắc riêng nhÆ°:  

Xu hÆ°á»›ng chính của Upanishad là nhằm biện há»™ cho há»c thuyết duy tâm, tÃ'n giáo trong kinh VêÄ'a vá» cái gá»i là “tinh thần sáng tạo tá»'i cao†sángtạo và chi phá»'i thế giá»›i nà y. Äể trả lá»i câu há»i cái gì là thá»±c tại cao nhất, là căn nguyên của tất cả mà khi nhận thức Ä'ược nó, ngÆ°á»i ta sẽ nhận thức Ä'ược má»i cái còn lại và có thể giải thoát Ä'ược linh há»"n khá»i sá»± lo âu khổ nà o của Ä'á»i sá»'ng trần tục và rà ng buá»™c của thế giá»›i nà y là “tinh thần vÅ© trụ tá»'i cao†Brahman, là thá»±c thể duy nhất, có trÆ°á»›c nhất, tá»"n tại vÄ©nh viá»...n, bất diệt, là cái từ Ä'ó tất cả thế giá»›i Ä'á»u nảy sinh ra và nhập vá» vá»›i nó sau khi chết. Tóm lại Brahman là tinh thần vÅ© trụ, là Ä'ấng sáng tạo duy nhất, là Ä'ại ngã, Ä'ại Ä'inh, là vÅ© trụ xung quanh cái tá»"n tại thá»±c sá»±, là khách thể. 

Còn Atman là tinh thần con ngÆ°á»i, là tiểu ngã, là cái có thể mÃ' hình hoá, là chủ thể và chẳng qua chỉ là linh há»"n vÅ© trụ cÆ° trú trong con ngÆ°á»i mà thÃ'i. Linh há»"n con ngÆ°á»i (Atman) chỉ là sá»± biểu hiện, là má»™t bá»™ phận của “tinh thần tá»'i caoâ€. Vì Atman “linh há»"n†là cái tá»"n tại trong thể xác con ngÆ°á»i ở Ä'á»i sá»'ng trần tục, nên ý thức con ngÆ°á»i lầm tưởng rằng linh há»"n, “cái ngã†là cái khác vá»›i “linh há»"n vÅ© trụâ€, khác vá»›i nguá»"n sá»'ng khÃ'ng có sinh, khÃ'ng có diệt vong của vÅ© trụ. 

Vậy nên kinh VêÄ'a ná»'i con ngÆ°á»i vá»›i vÅ© trụ bằng cầu khẩn, cúng tế bắt chÆ°á»›c hoà Ä'iệu của vÅ© trụ bằng lá»... nghi, hà nh lá»... ở hình thức bên ngoà i. Còn kinh Upanishad quay và o hÆ°á»›ng ná»™i Ä'ể Ä'i từ trong ra, Ä'á»"ng nhất cá nhân vá»›i vÅ© trụ bằng tri thức thuần tuý kinh nghiệm. 

Äá»'i vá»›i phÆ°Æ¡ng Tây lại nhấn mạnh tách con ngÆ°á»i ra khá»i vÅ© trụ, coi con ngÆ°á»i là chủ thể, chúa tể Ä'ể nghiên cứu chinh phục vÅ© trụ â€" thế giá»›i khách quan. Và cÅ©ng chính từ thế giá»›i khách quan khách nhau nên dẫn Ä'ến hÆ°á»›ng nghiên cứu tiếp cận cÅ©ng khác nhau: 

Từ thế giá»›i quan triết há»c “thiên nhân hợp nhất†là cÆ¡ sở quyết Ä'ịnh nhiá»u Ä'ặc Ä'iểm khác của triết há»c phÆ°Æ¡ng ÄÃ'ng nhÆ°: lấy con ngÆ°á»i là m Ä'á»'i tượng nghiên cứu chủ yếu â€" tính chất hÆ°á»›ng ná»™i; hay nhÆ° nghiên cứu thế giá»›i cÅ©ng là Ä'ể là m rõ con ngÆ°á»i và vấn Ä'á» bản thảo luận trong triết há»c phÆ°Æ¡ng ÄÃ'ng bị má» nhạt. NhÆ°ng ngược lại triết há»c phÆ°Æ¡ng Tây lại Ä'ặ trá»ng tâm nghiên cứu và o thế giá»›i â€" tính chất hÆ°á»›ng ngoại; còn vấn Ä'á» con ngÆ°á»i chỉ Ä'ược nghiên cứu Ä'ể giải thích thế giá»›i mà thÃ'i. Cho nên phÆ°Æ¡ng Tây bà n Ä'ậm nét vá» bản thể luận của vÅ© trụ. 

Cái khác biệt nữa là ngay trong vấn Ä'á» con ngÆ°á»i phÆ°Æ¡ng ÄÃ'ng cÅ©ng quan niệm khác phÆ°Æ¡ng Tây: 

Ở PhÆ°Æ¡ng ÄÃ'ng ngÆ°á»i ta Ä'ặt trá»ng tâm nghiên cứu má»'i quan hệ ngÆ°á»i vá»›i ngÆ°á»i và Ä'á»i sá»'ng tâm linh, ít quan tâm Ä'ến mặt sinh vật của con ngÆ°á»i, chỉ nghiên cứu mặt Ä'ạo Ä'ức thiện hay ác theo lập trÆ°á»ng của giai cấp trá»'ng trị cho nên nghiên cưú con ngÆ°á»i khÃ'ng phải là Ä'ể giải phóng con ngÆ°á»i mà là Ä'ể cai trị con ngÆ°á»i, khÃ'ng thấy quan hệ giữa ngÆ°á»i vá»›i ngÆ°á»i trong lao Ä'á»™ng sản xuất. 

Ở PhÆ°Æ¡ng Tây há» lại ít quan tâm Ä'ến mặt xã há»™i của con ngÆ°á»i, Ä'á» cao cái tá»± nhiên â€" mặt sinh vật trong con ngÆ°á»i, chú ý giải phóng con ngÆ°á»i vá» mặt nhận thức, khÃ'ng chú ý Ä'ến nguyên nhân kinh tế â€" xã há»™i, cái gá»'c Ä'ể giải phóng con ngÆ°á»i. 

Thứ hai, ở phÆ°Æ¡ng ÄÃ'ng những tÆ° tưởng triết há»c ít khi tá»"n tại dÆ°á»›i dạng thuần tuý mà thÆ°á»ng Ä'an xen vá»›i các hình thái ý thức xã há»™i khác. Cái ná» lấy cái kia là m chá»- dá»±a và Ä'iá»u kiện Ä'ể tá»"n tại và phát triển cho nên ít có những triết gia vá»›i những tác phẩm triết há»c Ä'á»™c lập. Và có những thá»i kỳ ngÆ°á»i ta Ä'ã lầm tưởng triết há»c là khoa há»c của khoa há»c nhÆ° triết há»c Trung hoa Ä'an xen vá»›i chính trị lý luận, còn triết há»c Ấn Ä'á»™ lại Ä'an xen tÃ'n giáo vá»›i nghệ thuật. Nói chung ở phÆ°Æ¡ng ÄÃ'ng thì triết há»c thÆ°á»ng ẩn dấu Ä'ằng sau các khoa há»c.

Ở phÆ°Æ¡ng Tây ngay từ thá»i kỳ Ä'ầu triết há»c Ä'ã là má»™t khoa há»c há»c Ä'á»™c lập vá»›i các mÃ'n khoa há»c khác mà các khoa há»c lại thÆ°á»ng ẩn dấu Ä'ằng sau triết há»c. Và thá»i kỳ Trung cổ là Ä'iển hình: khoa há»c muá»'n tá»"n tại phải khoác áo tÃ'n giáo, phải tá»± biến mình thà nh má»™t bá»™ phận của giáo há»™i. 

Thứ ba, Lịch sá»­ triết há»c phÆ°Æ¡ng ÄÃ'ng ít thấy có những bÆ°á»›c nhảy vá»t vá» chất có tính vạch ra ở các thá»i Ä'iểm, mà chỉ là sá»± phát triển cục bá»™, kế tiếp xen kẽ. Ở Ấn Ä'á»™, cÅ©ng nhÆ° Trung quá»'c các trÆ°á»ng phái có từ thá»i cổ Ä'ại vẫn giữ nguyên tên gá»i cho tá»›i ngà y nay (từ thế ká»· VIII â€" V trÆ°á»›c cÃ'ng nguyên Ä'ến thế ká»· 19). 

Ná»™i dung có phát triển nhÆ°ng chỉ là sá»± phát triển cục bá»™, thêm bá»›t hay Ä'i sâu và o từng chi tiết nhÆ°: Nho tiá»n tần, Hán nho, Tá»'ng nho vẫn trên cÆ¡ sở nhân â€" lá»... â€" chính danh, nhÆ°ng có cải biên vá» má»™t phÆ°Æ¡ng diện nà o Ä'ó ví nhÆ° Lá»... thá»i tiá»n Tần là cung kính, lá»... phép, văn hoá, thá»i Hán biến thà nh tam cÆ°Æ¡ng ngÅ© thÆ°á»ng, Ä'á»i Tá»'ng biến thà nh chữ Lý... 

Các nhà triết há»c ở các thá»i Ä'ại chỉ giá»›i hạn mình trong khuÃ'n khổ ủng há»™, bảo vệ quan Ä'iểm hay má»™t hệ thá»'ng nà o Ä'ó Ä'ể hoà n thiện và phát triển nó há»›n là vạch ra những sai lầm và khÃ'ng Ä'ặt ra mục Ä'ích tạo ra thức triết há»c má»›i. Do vậy nó khÃ'ng mâu thuận vá»›i các há»c thuyết Ä'ã Ä'ược Ä'ặt ná»n móng từ ban Ä'ầu, khÃ'ng phủ Ä'ịnh nhau hoà n toà n và dẫn Ä'ến cuá»™c Ä'ấu tranh trong các trÆ°á»ng phái khÃ'ng gay gắt và cÅ©ng khÃ'ng triệt Ä'êt. Có tình trạng Ä'ó chính là do chế Ä'á»™ phong kiến quá kéo dà i và bảo thủ, kết cấu kinh tế, giai cấp trong xã há»™i Ä'an xen cá»™ng sinh bên nhau. 

Ngược lại ở phÆ°Æ¡ng Tây lại có Ä'iểm khác biệt. Ở má»-i giai Ä'oạn, má»-i thá»i kỳ, bên cạnh các trÆ°á»ng phái cÅ© lại có những trÆ°á»ng phái má»›i ra Ä'á»i có tính chất vạch thá»i Ä'ại nhÆ° thá»i cá»' Ä'ại bên cạnh trÆ°á»ng phái Talét, Hêraclit... Ä'ến ÄêmÃ'crit rá»"i thá»i Ä'ại khai sáng Pháp, CNDV ở Anh, Hà lan, triết há»c cổ Ä'iển Äức... Và hÆ¡n nữa cuá»™c Ä'ấu tranh giữa duy tâm và duy vật mang tính chất quyết liệt, triệt Ä'ể hÆ¡n. 

Thứ tÆ°, Sá»± phân chia trÆ°á»ng phái triết há»c cÅ©ng khác: 

Ở phÆ°Æ¡ng ÄÃ'ng Ä'an xen các trÆ°á»ng phái, yếu tá»' duy vật, duy tâm biện chứng, siêu hình khÃ'ng rõ nét. Sá»± phân chia chỉ xét vá» Ä'ại thể, còn Ä'i sâu và o những ná»™i dung cụ thể thÆ°á»ng là có mặt duy tâm có mặt duy vật, sÆ¡ kỳ là duy vật, hậu kỳ là nhị nguyên hay duy tâm, thể hiện rõ thế giá»›i quan thiếu nhất quán, thiếu triệt Ä'ể của triết há»c vì phân kỳ lịch sá»­ trong các xã há»™i phÆ°Æ¡ng ÄÃ'ng cÅ©ng khÃ'ng mạch lạc nhÆ° phÆ°Æ¡ng Tây. 

Ngược lại triết há»c phÆ°Æ¡ng Tây thì sá»± phân chia các trÆ°á»ng phái rõ nét hÆ¡n và các hình thức tá»"n tại lịch sá»­ rất rõ rà ng nhÆ° duy vật chất phác thÃ' sÆ¡ Ä'ến duy vật siêu hình rá»"i Ä'ến duy vật biện chứng. 

Thứ năm, Hệ thá»'ng thuật ngữ của triết há»c phÆ°Æ¡ng ÄÃ'ng cung khác so vá»›i triết há»c phÆ°Æ¡ng Tây ở 3 mảng: 

- Vá» bản thể luận: PhÆ°Æ¡ng Tây dùng thuật ngữ “giá»›i tá»± nhiênâ€, “bản thểâ€, “vật chấtâ€. Còn ở phÆ°Æ¡ng ÄÃ'ng lại dùng thuật ngữ “thái cá»±c†Ä'ạo sắc, hình, vạn pháp,... hay ngÅ© hà nh: Kim, Má»™c, Thuá»·, Hoả, Thổ... Äể nói vá» bản chất của vÅ© trụ Ä'ặc biệt là khi bà n vá» má»'i quan hệ giữa con ngÆ°á»i và vÅ© trụ thì phÆ°Æ¡ng Tây dùng phạm trù khách thể â€" chủ thể; con ngÆ°á»i vá»›i tá»± nhiên, vật chất vá»›i ý thức, tá»"n tại và tÆ° duy. Còn phÆ°Æ¡ng ÄÃ'ng lại dùng Tâm â€" vật, năng â€" sở, lí â€" khí, hình â€" thần. Trong Ä'ó hình thần là những phạm trù xuất hiện sá»›m và dùng nhiá»u nhất. 

- Nói vá» tính chất, sá»± biến dổi của thế giá»›i: phÆ°Æ¡ng Tây dùng thuật ngữ “biện chứng†siêu hình, thuá»™c tính, vận Ä'á»™ng, Ä'ứng im nhÆ°ng lấy cái Ä'ấu tranh cái Ä'á»™ng là chính. Äá»'i vá»›i phÆ°Æ¡ng ÄÃ'ng dùng thuật ngữ Ä'á»™ng â€" tÄ©nh, biến dịch, vÃ' thÆ°á»ng, thÆ°á»ng còn, vÃ' ngã và lấy cái thá»'ng nhất, lấy cái tÄ©nh là m gá»'c là vì phÆ°Æ¡ng ÄÃ'ng triết há»c Ä'ược xây dá»±ng trên quan Ä'iểm vÅ© trụ là má»™t, phải mang tính nhịp Ä'iệu. 

- Khi diá»...n Ä'ạt vá» má»'i liên hệ của các sá»± vật, hiện tượng trên thế giá»›i thì phÆ°Æ¡ng Tây dùng thuật ngữ “liên hệâ€, “quan hệ†“quy luậtâ€. Còn phÆ°Æ¡ng ÄÃ'ng dùng thuật ngữ “Ä'ạo†“lý†“mệnh†“thầnâ€, cÅ©ng xuất phát từ thế giá»›i quan thiên nhân hợp nhất nên tất cả phải mang tính nhịp Ä'iệu, tính quy luật, tính soắn á»'c của vÅ© trụ nhÆ° thái cá»±c Ä'ến lưỡng nghi... Có nhịp Ä'iệu là hà i hoà âm dÆ°Æ¡ng, còn vÅ© trụ là tập hợp khổng lá»" các xoắn á»'c...  

Thứ sáu, Tuy cả hai dòng triết há»c phÆ°Æ¡ng ÄÃ'ng và phÆ°Æ¡ng Tây Ä'á»u nhằm giải quyết vấn Ä'á» cÆ¡ bản của triết há»c nhÆ°ng phÆ°Æ¡ng Tây nghiêng nặng vá» giải quyết mặt thứ nhất còn mặt thứ hai chỉ giải quyết những vấn Ä'á» có liên quan. Ngược lại ở phÆ°Æ¡ng ÄÃ'ng nặng vá» giải quyết mặt thứ hai cho nên dẫn Ä'ến hai phÆ°Æ¡ng pháp tÆ° duy khác nhau. 

PhÆ°Æ¡ng Tây Ä'i từ cụ thể Ä'ến khái quát cho nênlà tÆ° duy tất Ä'ịnh â€" tÆ° duy vật lý chính xác nhÆ°ng lại khÃ'ng gói Ä'ược cái ngẫu nhiên xuất hiện. Còn phÆ°Æ¡ng ÄÃ'ng Ä'i từ khái quát Ä'ến cụ thể bằng các ẩn dụ triết há»c vá»›i những cấu cách ngÃ'n, ngụ ngÃ'n nên khÃ'ng chính xác nhÆ°ng lại hiểu cách nà o cÅ©ng Ä'ược, nó gói Ä'ược cả cái ngẫu nhiên mà ngà y nay khoa há»c gá»i là khoa há»c há»-n mang â€" dá»± báo.(...)

7. Phân biệt triết há»c Ấn Äá»™ và Trung Hoa 

Triết há»c ra Ä'á»i và o khoảng thế ká»· thứ VIII Ä'ến thế ká»· thứ VI trÆ°á»›c cÃ'ng nguyên vá»›i các thà nh tá»±u rá»±c rỡ trong triết há»c Trung Quá»'c, Ấn Äá»™ và Hi Lạp cổ. Trải qua quá trình phát triển Ä'ã có nhiá»u quan Ä'iểm khác nhau vá» triết há»c nhÆ°ng có thể khái quát lại nhÆ° sau: Triết há»c là má»™t hệ thá»'ng tri thức lý luận chung nhất của con ngÆ°á»i vá» thế giá»›i, vá» bản thân con ngÆ°á»i và vị trí của con ngÆ°á»i trong thế giá»›i Ä'ó. 

PhÆ°Æ¡ng ÄÃ'ng cổ Ä'ại là má»™t vùng Ä'ất rá»™ng lá»›n từ Ai Cập, Babilon, tá»›i Ấn Äá»™, Trung Quá»'c…Là nÆ¡i sá»›m xuất hiện nhiá»u trung tâm triết há»c cua thế giá»›i, trong Ä'ó có hai trung tâm triết há»c lá»›n và rất phát triển Ä'ó là triết há»c Ấn Äá»™ và triết há»c Trung Hoa.  

* Cả 2 ná»n triết há»c nà y Ä'á»u mang những nguyên tác chung và cÆ¡ bản nhất của triết há»c. Giải quyết các vấn Ä'á» cÆ¡ bản của triết há»c nhÆ°: 

+ Thứ nhất : má»'i quan hệ giữa vật chất và ý thức, cái nà o có trÆ°á»›c, cái nà o giải quyết cái nà o? 

+ Thứ hai: Con ngÆ°á»i có khả năng nhận thức Ä'ược thế giá»›i khÃ'ng? 

* Cả 2 Ä'á»u nhấn mạnh sá»± thá»'ng nhất giữa con ngÆ°á»i và vÅ© trụ. Lây con ngÆ°á»i là m Ä'á»'i tượng nghiên cứu chủ yếu â€" tính chất hÆ°á»›ng ná»™i. 

* Cả 2 ná»n triết há»c nà y Ä'á»u khÃ'ng tá»"n tại dÆ°á»›i dạng triết há»c thuần túy mà thÆ°á»›ng Ä'an xen vá»›i các hình thức xã há»™i khác. Triết há»c Trung hoa Ä'an xen vá»›i cính trị xã há»™i, còn triết há»c Ấn Äá»™ Ä'an xen vá»›i tÃ'n giáo, nghệ thuật… 

* Cả 2 Ä'á»u bao gòm rất nhiá»u trÆ°á»ng phái triết há»c: Ấn Äá»™ có VêÄ'a, phạt Giáo, Há»"i giáo…Trung Hoa có Nho Gia, Äạo gia… 

* Cả 2 ná»n triết há»c nà y Ä'á»u ít thấy có những bÆ°á»›c nhảy vá»t vá» chất có tính vạch ra ở các thá»i Ä'iểm, mà chỉ là sá»± phát triển cục bá»™, kế tiếp xen kẽ. Ở Ấn Ä'á»™, cÅ©ng nhÆ° Trung quá»'c các trÆ°á»ng phái có từ thá»i cổ Ä'ại vẫn giữ nguyên tên gá»i cho tá»›i ngà y nay (từ thế ká»· VIII â€" V trÆ°á»›c cÃ'ng nguyên Ä'ến thế ká»· 19). Ná»™i dung có phát triển nhÆ°ng chỉ là sá»± phát triển cục bá»™, thêm bá»›t hay Ä'i sâu và o từng chi tiết nhÆ°: Nho tiá»n tần, Hán nho, Tá»'ng nho vẫn trên cÆ¡ sở nhân â€" lá»... â€" chính danh, nhÆ°ng có cải biên vá» má»™t phÆ°Æ¡ng diện nà o Ä'ó ví nhÆ° Lá»... thá»i tiá»n Tần là cung kính, lá»... phép, văn hoá, thá»i Hán biến thà nh tam cÆ°Æ¡ng ngÅ© thÆ°á»ng, Ä'á»i Tá»'ng biến thà nh chữ Lý...Các nhà triết há»c ở các thá»i Ä'ại chỉ giá»›i hạn mình trong khuÃ'n khổ ủng há»™, bảo vệ quan Ä'iểm hay má»™t hệ thá»'ng nà o Ä'ó Ä'ể hoà n thiện và phát triển nó há»›n là vạch ra những sai lầm và khÃ'ng Ä'ặt ra mục Ä'ích tạo ra thứ triết há»c má»›i.  

* ) Sá»± khác nhau:  

- Triết há»c Ấn Äá»™: Những Ä'iá»u kiện tá»± nhiên và xã há»™i của Ấn Äá»™ luÃ'n tác Ä'á»™ng mạnh Ä'ến con ngÆ°á»i , Ä'ể lại dấu ấn Ä'ậm nét, tạo nên cÆ¡ sở ra Ä'á»i và quy Ä'ịnh ná»i dung tính chất của ná»n triết há»c Ấn Äá»™. Nét Ä'ặc thù của ná»n triết há»c Ấn Äá»™ là ná»n triết há»c chịu tác Ä'á»™ng của những tÆ° tưởng tÃ'n giáo có tính chất†hÆ°á»›ng ná»™iâ€. Vì vậy việc lý giải và thá»±c hà nh những vấn Ä'á» nhân sinh quan dÆ°á»›i góc Ä'á»™ tâm linh tÃ'n giáo nhằm Ä'ạt tá»›i sá»± giải thoát là xu hÆ°á»›ng trá»™i của nhiá»u há»c thuyết triết há»c- tÃ'n giáo Ấn Äá»™.  

- Triết há»c Ấn Äá»™ có nhiá»u trÆ°á»ng phái, song cái chung của các trÆ°á»ng phái là Ä'á»u tập trung lý giải vấn Ä'á» then chá»'t nhất- Ä'ó là vấn Ä'á» bản chất ý nghÄ©a của Ä'á»i sá»'ng, nguá»"n gá»'c ná»-i khổ của con ngÆ°á»i và con Ä'Æ°á»ng cách thức giải thoát cho con ngÆ°á»i khá»i bể khổ của cuá»™c Ä'á»i. Các trÆ°á»ng phái: 

+ TrÆ°á»ng phái chính thá»'ng: xuất phát từ kinh VêÄ'a, thừa nhận lá»±c lượng brahman, lá»±c lượng tinh thần thế giá»›i là nguá»"n góc sinh ra vạn vật…bao gá»"m các trÆ°á»ng phái Samkhya, Mimansa, VêÄ'anta, Yoga, Nyaya â€" Vaisesika… 

+ TrÆ°á»ng phái khÃ'ng chính thá»'ng: CÅ©ng xuất phát từ kinh vêÄ'a nhÆ°ng khÃ'ng thừa nhận brahman sinh ra thế giá»›i mà thế giá»›i là tá»± có…các trÆ°á»ng phái triết há»c Lokayata, Triết há»c Phật giáo, Jaina. 

- Äá»'i vá»›i triết há»c Trung Hoa, những Ä'iá»u kiện tá»± nhiên và xã há»™i cÅ©ng quy Ä'ịnh tính chất và ná»™i dung Ä'ặc thù cho triết há»c. Nét Ä'ặc thù Ä'ó là hầu hết các há»c thuyết có xu hÆ°á»›ng Ä'i sâu giải quyết các vấn Ä'á» thá»±c tiá»...n chính trị-Ä'ạo Ä'ức của xã há»™i vá»›i ná»™i dung bao trùm là vấn Ä'á» con ngÆ°á»i, xây dá»±ng con ngÆ°á»i, xã há»™i lý tưởng và con Ä'Æ°á»ng trị nÆ°á»›c.  

+ Thứ nhất là ná»n triết há»c nhấn mạnh tinh thần nhân văn. Trong tÆ° tưởng triết há»c Trung Hoa cổ, trung Ä'ại, tÆ° tưởng liên quan Ä'ến con ngÆ°á»i nhÆ° triết há»c nhân sinh, triết há»c Ä'ạo Ä'ức, triết há»c chính trị, triết há»c lịch sá»­ phát triển, còn triết há»c tá»± nhiên có phần má» nhạt. 

+ Thứ hai là chính trị Ä'ạo Ä'ức, các triết gia Trung Hoa Ä'á»u tập trung và o lÄ©nh vá»±c luân lý Ä'ạo Ä'ức, xem việc thá»±c hà nh Ä'ạo Ä'ức nhÆ° là hoạt Ä'á»™ng thá»±c tiá»...n căn bản nhất của má»™t Ä'á»i ngÆ°á»i, Ä'ặt lên vị trí thứ nhất của sinh hoạt xã há»™i. 

+ Thứ ba là nhấn mạnh sá»± hà i hoà , thá»'ng nhất giữa tá»± nhiên và xã há»™i. Các nhà triết há»c nhấn mạnh sá»± hà i hoà , thá»'ng nhất giữa các mặt Ä'á»'i lập, coi trá»ng tính Ä'á»"ng nhất của các má»'i liên hệ tÆ°Æ¡ng há»- của các khái niệm, coi việc Ä'iá»u hoà các mâu thuẫn là mục tiêu cuá»'i cùng Ä'ể giải quyết các vấn Ä'á». 

+ Thứ tÆ° là tÆ° duy trá»±c giác. Äặc Ä'iểm nổi bật của phÆ°Æ¡ng thức tÆ° duy triết há»c cổ, trung Ä'ại Trung Hoa là nhận thức trá»±c giác, tức là có trong sá»± cảm nhận hay thể nghiệm. Cảm nhận tức là Ä'ặt mình giữa Ä'á»'i tượng, tiến hà nh giao tiếp lý trí, ta và vật ăn khá»›p, khÆ¡i vậy linh cảm, quán xuyến nhiá»u chiá»u trong chá»'c lát, từ Ä'ó mà nắm bản thể trừu tượng. PhÆ°Æ¡ng thức tÆ° duy trá»±c giác Ä'ặc biệt coi trá»ng tác dụng của cái tâm, coi tâm là gá»'c rá»... của nhận thức, “lấy tâm Ä'ể bao quát vậtâ€. 

8. Giá trị triết há»c phÆ°Æ¡ng ÄÃ'ng trong việc nghiên cứu và quản lý kinh tế 

Triết há»c phÆ°Æ¡ng ÄÃ'ng phát triển hết sức rá»±c rỡ vá»›i nhiá»u thà nh tá»±u to lá»›n, kế thừa các truyá»n thá»'ng bắt nguá»"n từ hoặc Ä'ã phổ biến tại Ấn Äá»™ và Trung Quá»'c cổ. Triết há»c phÆ°Æ¡ng ÄÃ'ng nói vá» cái Ngã, vá» những trạng thái ý thức khác nhau, vá» kinh nghiệm của các cuá»™c Ä'á»i trÆ°á»›c kia minh triết, suy tưởng, trải nghiệm vá» các trạng thái ý thức, v.v. phÆ°Æ¡ng ÄÃ'ng Ä'ã phát triển các minh triết (nhÆ° Phật giáo hay Ấn Äá»™ giáo) hÆ¡n là các triết thuyết hay các khoa há»c.  

KhÃ'ng những phÆ°Æ¡ng Ä'Ã'ng già u có vá» má»™t khá»'i triết há»c - hùng vÄ© và rất tinh tế - Ä'ược ghép vá»›i những minh triết truyá»n thá»'ng, mà các nhà khoa há»c và kỹ thuật ở Ä'ó cÅ©ng có má»™t vị trí quan trá»ng 

Triết há»c Ấn Äá»™ có nhiá»u Ä'iểm nổi bật tân tiến nhÆ° trÆ°á»ng phái Nyaya của triết há»c Hindu Ä'ã khám phá logic nhÆ° má»™t sá»' nhà triết há»c phân tích hiện Ä'ại; tÆ°Æ¡ng tá»±, trÆ°á»ng phái Carvaka mang Ä'ặc Ä'iểmvÃ' thần và kinh nghiệm chủ nghÄ©a. Trong lịch sá»­ của tiểu lục Ä'ịa Ấn Äá»™, theo sau sá»± thiết lập của ná»n văn hóa Aryan/Vedic, sá»± phát triển của các tÆ° tưởng triết há»c và tÃ'n giáo Ä'ã phát triển trong má»™t giai Ä'oạn trên 2 thiên niên kỉ Ä'ã Ä'Æ°a Ä'ến sá»± phát triển của 6 trÆ°á»ng phái của triết há»c Hindu aastika (chính thá»'ng). Những trÆ°á»ng phái nà y Ä'ược xem là Ä'á»"ng nghÄ©a vá»›i Ấn Äá»™ giáo, là má»™t phát triển của TÃ'n giáo Veda lịch sá»­. Triết há»c Hindu Ä'ã là m nên má»™t phần của văn hóa của Nam Ã, ảnh hưởng Ä'ến tận miá»n ÄÃ'ng Nam Ã. 

Triết há»c có ảnh hưởng rất sâu rá»™ng Ä'ến ná»n văn minh Trung Hoa, và cả ÄÃ'ng Ã. Nhiá»u trÆ°á»ng phái triết há»c Ä'ã Ä'ược hình thà nh trong thá»i kỳ Xuân Thu và Chiến Quá»'c, và Ä'ược biết vá»›i tên gá»i Bách gia chÆ° tá»­. Bá»'n trà o lÆ°u có ảnh hưởng nhất là Nho gia, Äạo gia, Mặc gia và Pháp gia. Sau nà y, và o thá»i nhà ÄÆ°á»ng, Phật giáo từ Ấn Ä'á»™ cÅ©ng trở thà nh má»™t trà o lÆ°u tÃ'n giáo và triết há»c. Giá»'ng vá»›i triết há»c Tây phÆ°Æ¡ng, triết há»c Trung Hoa có nhiá»u tÆ° tưởng phức tạp và Ä'a dạng vá»›i nhiá»u trÆ°á»ng phái và Ä'á»u Ä'á» cập Ä'ến má»i lÄ©nh vá»±c và chuyên ngà nh của triết há»c.  

Äặc Ä'iểm cÆ¡ bản của nho giáo là coi trá»ng các vấn Ä'á» chính trị xã há»™i, ra sức tìm tòi kinh nghiệm và biện pháp quản lý Ä'ất nÆ°á»›c và trị vì nhân dân, coi trá»ng giá trị của con ngÆ°á»i, nhấn mạnh tầm quan trá»ng của dân, coi trá»ng vai trò xã há»™i của luân lý Ä'ạo Ä'ức, coi trá»ng việc phát huy vai trò năng Ä'á»™ng chủ quan của con ngÆ°á»i, bá»"i dưỡng tính tá»± giác tiá»m tà ng, Ä'á» cao tinh thần Ä'á»™c lập tá»± cÆ°á»ng, lạc quan khÃ'ng ngừng phấn Ä'ấu vÆ°Æ¡n lên. NhÆ°ng nho gia khÃ'ng phải là bất biến trong quá trình phát triển, mà là khÃ'ng ngừng cải tạo và biến Ä'ổi trên cÆ¡ sở duy trì ná»™i dung trung tâm trong hệ thá»'ng tÆ° tưởng cÆ¡ bản của Khổng Tá»­. Trong thá»i kỳ Tây Hán, vì Hán VÅ© Äế mua sắm hà ng hoá và nguyên liệu sản xuất và tiến hà nh các hoạt Ä'á»™ng thÆ°Æ¡ng mại vá» Ä'ất Ä'ai, Ä'ã khiến cho ná»™i dung nghá» nghiệp của nÃ'ng dân biến Ä'ổi, Ä'ã sản sinh ra hà ng loạt nhà buÃ'n nÃ'ng dân bá» nghá» hoặc ná»­a nÃ'ng ná»­a thÆ°Æ¡ng, há» Ä'ã có quan hệ buÃ'n bán vá»›i các nhà buÃ'n lá»›n ở thà nh phá»', vì vậy Ä'ã phá vỡ quan hệ sản xuất truyá»n thá»'ng giữa nÃ'ng dân và lãnh chủ, Ä'ã khiến cho cÆ¡ chế kinh tế lãnh chủ phong kiến phải giải thể. 

Mặc dù có vẻ nằm hoà n toà n trong phạm trù trừu tượng, triết há»c cÅ©ng có áp dụng thá»±c tiá»...n. Äiển hình nhất là áp dụng trong nguyên tắc xá»­ thế, nhÆ° nguyên tắc xá»­ thế trong nghá» nghiệp, và triết lý chính trị. Triết lý chính trị và kinh tế của Khổng Phu Tá»­, TÃ'n Tá»­, Mahatma Gandhi Ä'ã Ä'ược dùng là m ná»n móng hình thà nh các triá»u Ä'ại, chính quyá»n Ä'Æ°Æ¡ng thá»i cÅ©ng nhÆ° là m cÆ¡ sở biện minh cho hà nh Ä'á»™ng của há». 

ThÆ°á»ng thì triết há»c Ä'ược xem là má»™t nghiên cứu má»™t lÄ©nh vá»±c chÆ°a Ä'ược hiểu Ä'ủ Ä'ể có thể trở thà nh nhánh tri thức của riêng mình. Những gì ngà y xÆ°a từng chỉ là các chủ Ä'á» triết há»c thì Ä'ến thá»i hiện Ä'ại Ä'ã trở thà nh các ngà nh riêng, chẳng hạn tâm lý há»c, xã há»™i há»c,ngÃ'n ngữ há»c, và kinh tế há»c. Khoa há»c máy tính, khoa há»c nhận thức và trí tuệ nhân tạo là các lÄ©nh vá»±c nghiên cứu hiện Ä'ại mà triết há»c Ä'ã từng Ä'óng má»™t vai trò quan trá»ng trong quá trình phát triển.

CHUYÊN ÄỀ 2 : TRIẾT HỌC PHÆ¯Æ NG TÂY 

9. Phân tích cuá»™c Ä'ấu tranh giữa hai Ä'Æ°á»ng lá»'i Pratong và Democorit

10. Giá trị của triết há»c Bêcon Ä'á»'i vá»›i sá»± nghiệp cách tân xã há»™i 

a. Phranxis BêcÆ¡n (1561-1621)  

Phranxis BêcÆ¡n (Francis Bacon) là nhà triết há»c vÄ© Ä'ại thá»i cận Ä'ại. C.Mác coi Ph.BêcÆ¡n là Ã'ng tổ của chủ nghÄ©a duy vật Anh và khoa há»c thá»±c nghiệm. Bắt Ä'ầu từ Ph.BêcÆ¡n, lịch sá»­ triết há»c Tây Âu bÆ°á»›c sang má»™t giai Ä'oạn phát triển má»›i vá»›i những mà u sắc riêng. 

Ph.BêcÆ¡n sinh trong má»™t gia Ä'ình quý tá»™c Anh. Sau khi tá»'t nghiệp TrÆ°á»ng Äại há»c KembritgiÆ¡, Ã'ng cÃ'ng tác nhiá»u năm trong ngà nh ngoại giao cho vÆ°Æ¡ng triá»u Xtiua. Mặc dù sá»'ng ở nÆ°á»›c Anh trÆ°á»›c thá»i kì cách mạng tÆ° sản, nhÆ°ng Ph.BêcÆ¡n là ngÆ°á»i nhiệt liệt ủng há»™ những cải cách tÆ° sản nhằm phát triển Ä'ất nÆ°á»›c, ủng há»™ sá»± phát triển của khoa há»c và triết há»c. Những tác phẩm lá»›n của Ã'ng là Äại phục há»"i các khoa há»c (1605), CÃ'ng cụ má»›i (1620)... 

b. Quan niệm của Ph.BêcÆ¡n vá» bản chất, nhiệm vụ của khoa há»c và triết há»c  

Sá»'ng trong thá»i kỳ Ä'êm trÆ°á»›c của cuá»™c cách mạng tÆ° sản Anh, Ph.BêcÆ¡n Ä'ã nhận thấy vai trò Ä'ặc biệt quan trá»ng của khoa há»c và triết há»c và sá»± cần thiết phải Ä'ẩy mạnh sá»± phát triển của chúng nhÆ° má»™t ná»n tảng lý luận của cÃ'ng cuá»™c phát triển kinh tế của Ä'ất nÆ°á»›c. Ã"ng coi Ä'ó là má»™t phÆ°Æ¡ng tiện cÆ¡ bản nhằm xoá bá» những bất cÃ'ng xã há»™i, xây dá»±ng cuá»™c sá»'ng phá»"n vinh. Khác vá»›i những nhà nhân Ä'ạo cá»™ng sản khÃ'ng tưởng, Ph.BêcÆ¡n khẳng Ä'ịnh phải cải tạo chính xã há»™i hiện thá»±c Ä'Æ°Æ¡ng thá»i trên cÆ¡ sở phát triển khoa há»c và triết há»c chứ khÃ'ng phải bằng cách tạo ra mÃ' hình lý tưởng. Ã"ng cho rằng, mục Ä'ích của xã há»™i là nhận thức các nguyên nhân và má»i sức mạnh bí ẩn của các sá»± vật và mở rá»™ng sá»± thá»'ng trị của con ngÆ°á»i Ä'á»'i vá»›i giá»›i tá»± nhiên trong chừng má»±c con ngÆ°á»i có thể là m Ä'ược. 

Chịu ảnh hưởng của quan niệm trÆ°á»›c Ä'ây coi triết há»c là khoa há»c của các khoa há»c, Ph.BêcÆ¡n hiểu triết há»c theo hai nghÄ©a. Triết há»c theo nghÄ©a rá»™ng là tổng thể các tri thức lý luận của con ngÆ°á»i vá» Thượng Ä'ế (há»c thuyết vá» Thượng Ä'ế), vá» giá»›i tá»± nhiên (há»c thuyết vá» giá»›i tá»± nhiên) và vá» bản thân con ngÆ°á»i (há»c thuyết vá» con ngÆ°á»i); há»c thuyết vá» Thượng Ä'ế là thần há»c, chỉ có bá»™ phận thần há»c tá»± nhiên (tức há»c thuyết lý giải Thượng Ä'ế dÆ°á»›i góc Ä'á»™ nghiên cứu khoa há»c, vạch ra những khía cạnh hợp lý của nó) má»›i thuá»™c vá» triết há»c, còn bá»™ phận thần há»c Thượng Ä'ế (tức xem xét Thượng Ä'ế dÆ°á»›i góc Ä'á»™ tÃ'n giáo) thì thuá»™c vá» lÄ©nh vá»±c tÃ'n giáo, tín ngưỡng...Há»c thuyết vá» tá»± nhiên trong triết há»c Ä'ược Ph.BêcÆ¡n gần nhÆ° Ä'á»"ng nhất vá»›i khoa há»c tá»± nhiên, còn há»c thuyết vá» con ngÆ°á»i thì Ä'ược coi là nhân bản há»c. Theo Ph.BêcÆ¡n, khác vá»›i bá»™ mÃ'n lịch sá»­ và các dạng nhận thức nghệ thuật chỉ Ä'Æ¡n thuần dá»±a và o khả năng trí nhá»› hay biểu tượng của con ngÆ°á»i, triết há»c và khoa há»c mang tính lý luận và khái quát cao. TÆ° duy triết há»c là tÆ° duy lý tính, mang tính trí tuệ cao nhất. 

Theo nghÄ©a rá»™ng, triết há»c hầu nhÆ° Ä'á»"ng nhất vá»›i tất cả các khoa há»c, bao chứa má»i khoa há»c khác. Theo nghÄ©a hẹp, triết há»c là bá»™ phận cÆ¡ bản nhất trong tổng thể các khoa há»c. Äó là ná»n tảng và cÆ¡ sở của má»i khoa há»c khác, Ä'á»"ng thá»i nó Ä'ã bao chứa toà n bá»™ các lÄ©nh vá»±c khoa há»c tá»± nhiên.  

Ph.BêcÆ¡n cho rằng nhiệm vụ của triết há»c là Ä'ại phục há»"i các khoa há»c, nghÄ©a là phải cải tạo toà n bá»™ các tri thức mà con ngÆ°á»i Ä'ạt Ä'ược thá»i Ä'ó. Ph.BêcÆ¡n chỉ ra rằng khoa há»c mang lại lợi ích cho toà n thể nhân loại chứ khÃ'ng riêng cho ai. Những quan niệm giản Ä'Æ¡n, hẹp hòi, coi khoa há»c nhÆ° là má»™t nghá» thủ cÃ'ng có lãi chỉ là m cho khoa há»c bị què quặt Ä'i mà thÃ'i. Bằng khoa há»c, con ngÆ°á»i tiếp cận vá»›i thế giá»›i. 

Äánh giá cao vai trò của tri thức lý luận trong việc cải tạo xã há»™i, Ph.BêcÆ¡n khẳng Ä'ịnh "tri thức là sức mạnh". Từ Ä'ó Ã'ng Ä'i Ä'ến má»™t má»™t kết luận mang tính cách mạng Ä'á»'i vá»›i ngÆ°á»i Ä'Æ°Æ¡ng thá»i, coi "hiệu quả và sá»± sáng chế thá»±c tiá»...n là ngÆ°á»i bảo lãnh và ghi nhận tính chân lý của các triết há»c". Muá»'n chinh phục tá»± nhiên thì con ngÆ°á»i cần phải nhận thức các quy luật của nó, vận dụng và tuân theo chúng. 

c. Quan niệm vá» thế giá»›i 

Phát triển các quan niệm duy vật thá»i cổ Ä'ại, Ph.BêcÆ¡n cho rằng Ä'ể lý giải Ä'ược tính muÃ'n mà u muÃ'n vẻ của thế giá»›i, chỉ cần má»-i vật chất là Ä'ủ. Äể giải thích thế giá»›i, Ã'ng Ä'ã cải biến thuyết bá»'n nguyên nhân của Arixtá»'t theo hÆ°á»›ng duy vật. Ã"ng xoá bá» nguyên nhân mục Ä'ích của các sá»± vật và cho rằng, má»i cái trên thế gian chỉ tá»"n tại từ ba nguyên nhân: hình dạng, vật chất và vận Ä'á»™ng. Khác vá»›i Arixtá»'t, Ã'ng coi hình dạng của sá»± vật là cái nằm chính trong bản thân sá»± vật, là bản chất hoà n toà n khách quan của nó; khÃ'ng thể có cái gá»i là "hình dạng của hình dạng" phi vật chất, cÅ©ng nhÆ° "vật chất Ä'ầu tiên" phi hình dạng là khÃ'ng có thá»±c; má»i "hình dạng" Ä'á»u chỉ là "hình dạng" của vật chất. Cả ba nguyên nhân "hình dạng", "vật chất" và "vận Ä'á»™ng", thá»±c chất Ä'á»u là bản tính của vật chất. Vì thế vật chất có bản tính là tích cá»±c, có sinh khí chứ khÃ'ng phải thụ Ä'á»™ng. 

Ph.BêcÆ¡n Ä'ã có bÆ°á»›c tiến rất xa so vá»›i các nhà triết há»c trÆ°á»›c Ä'ó và Ä'Æ°Æ¡ng thá»i khi quan niệm rằng có sá»± thá»'ng nhất giữa vật chất và vận Ä'á»™ng, giữa bản chất của sá»± vật và vận Ä'á»™ng của nó. Khẳng Ä'ịnh vận Ä'á»™ng là Ä'ặc tính của sá»± vật, Ph.BêcÆ¡n cho rằng nhận thức sá»± vật là nhận thức vận Ä'á»™ng của chúng. C.Mác và Ph.Ä‚ngghen Ä'ã nhận xét, Ph.BêcÆ¡n Ä'ã hiểu "rằng trong những Ä'ặc tính vá»'n có của vật chất, vận Ä'á»™ng là Ä'ặc tính thứ nhất và quan trá»ng nhất, khÃ'ng phải chỉ vá»›i tính cách là máy móc và toán há»c mà hÆ¡n nữa còn vá»›i tính cách là xu hÆ°á»›ng, sức sá»'ng của vật chất". 

Ph.BêcÆ¡n Ä'ã tìm cách phân loại các dạng vận Ä'á»™ng. Theo Ã'ng có 19 dạng vận Ä'á»™ng: 1) vận Ä'á»™ng xung Ä'á»'i; 2) vận Ä'á»™ng móc ná»'i; 3) vận Ä'á»™ng giải phóng mà thÃ'ng qua Ä'ó sá»± vật hÆ°á»›ng tá»›i thoát khá»i áp lá»±c; 4) vận Ä'á»™ng, trong Ä'ó sá»± vật hÆ°á»›ng tá»›i khá»'i lượng và kích thÆ°á»›c má»›i; 5) vận Ä'á»™ng liên tục; 6) vận Ä'á»™ng có lợi; 7) vận Ä'á»™ng tá»± hợp lại vá»›i quy mÃ' lá»›n; 8) vận Ä'á»™ng tá»± hợp lại vá»›i quy mÃ' nhá»; 9) vận Ä'á»™ng từ tính; 10) vận Ä'á»™ng sản sinh ra; 11) vận Ä'á»™ng chạy trá»'n; 12) vận Ä'á»™ng thức tỉnh; 13) vận Ä'á»™ng mÃ' tả, ghi nhận; 14) vận Ä'á»™ng ngoại tuyến; 15) vận Ä'á»™ng theo xu hÆ°á»›ng; 16) vận Ä'á»™ng hùng tráng; 17) vận Ä'á»™ng tá»± quay; 18) vận Ä'á»™ng rung Ä'á»™ng; 19) Ä'ứng yên. 

Từ Ä'ây, có thể thấy rằng, vá» cÆ¡ bản Ph.BêcÆ¡n Ä'ã phân loại vận Ä'á»™ng theo cảm tính, mÃ' tả, chÆ°a biết phân loại theo cấp Ä'á»™ khác nhau vá» cấu trúc của vật chất, mà hầu nhÆ° quy toà n bá»™ các dạng vận Ä'á»™ng thà nh các hình thức vận Ä'á»™ng cÆ¡ há»c; khÃ'ng thấy Ä'ược sá»± phát triển của thế giá»›i vật chất Ä'ã dẫn Ä'ến xuất hiện những hình thức vận Ä'á»™ng khác nhau vá» chất, phù hợp vá»›i trình Ä'á»™ cấu trúc của vật chất. Tuy nhiên việc coi Ä'ứng yên là má»™t dạng vận Ä'á»™ng ở Ph.BêcÆ¡n là má»™t quan niệm duy vật và cách mạng trong bá»'i cảnh lịch sá»­ há»"i Ä'ó. Ã"ng cÅ©ng là ngÆ°á»i Ä'ầu tiên nhận thấy tính bảo toà n vật chất của thế giá»›i. 

d. Nhận thức luận và phÆ°Æ¡ng pháp luận 

BêcÆ¡n là ngÆ°á»i ủng há»™ nhiệt thà nh sá»± phát triển của khoa há»c. Ã"ng nói: "Mục Ä'ích của tÃ'i là ở chá»- chỉ ra uy thế thá»±c sá»± của khoa há»c mà khÃ'ng cần phải tÃ' vẽ và cÆ°á»ng Ä'iệu, và là m rõ ý nghÄ©a và giá trị chân chính của nó."  

Vá»›i hoà i bão xây dá»±ng má»™t cách nhìn má»›i vá» thế giá»›i thật sá»± khách quan, BêcÆ¡n Ä'á»"ng thá»i chỉ ra những hạn chế trong khả năng nhận thức của con ngÆ°á»i, những hạn chế khÃ'ng phải chỉ dẫn Ä'ến những sai lầm vụn vặt và nhất thá»i, mà là những sai lầm nghiêm trá»ng khÃ'ng thể tránh khá»i của con ngÆ°á»i trong nhận thức. Ã"ng gá»i chúng là các “ngẫu tượng†(Idola theo tiếng cổ Hi Lạp nghÄ©a là hình ảnh bị xuyên tạc). Äể nhận thức chân lí và khắc phục Ä'ược các ngẫu tượng, thì phải vạch ra cÆ¡ chế và bản chất của chúng. Do vậy, BêcÆ¡n coi há»c thuyết vá» các ngẫu tượng tá»±a nhÆ° phần mở Ä'ầu trong nhận thức và phÆ°Æ¡ng pháp luận của mình. 

Các ngẫu tượng có nguá»"n gá»'c hoà n toà n khách quan, bởi vì chúng má»™t phần có trong bản chất của trí tuệ con ngÆ°á»i, má»™t phần xuất hiện trong quá trình lịch sá»­ nhận thức của nhân loại, má»™t phần nảy sinh trong sinh lí và nhân cách của má»-i ngÆ°á»i. Theo BêcÆ¡n, "trí tuệ con ngÆ°á»i tá»± Ä'ặt ra chÆ°á»›ng ngại vật và cạm bẫy cho mìnhâ€. Vì các ngẫu tượng thÆ°á»ng xuyên ám ảnh con ngÆ°á»i, tạo nên cho nó những tÆ° tưởng và ảo ảnh giả dá»'i, xuyên tạc bá»™ mặt thật của thế giá»›i, nói tóm lại, cản trở con ngÆ°á»i xâm nhập và o thế giá»›i cả vá» chiá»u rá»™ng lẫn chiá»u sâu". Vì vậy, quá trình con ngÆ°á»i Ä'ấu tranh khắc phục những hạn chế khách quan Ä'ó cÅ©ng là quá trình con ngÆ°á»i Ä'ấu tranh vì sá»± hoà n thiện bản thân mình. 

BêcÆ¡n phân loại các dạng ngẫu tượng nhÆ° sau: 

Dạng ngẫu tượng loà i: nó sinh ra do việc loà i ngÆ°á»i thÆ°á»ng xuyên nhầm lẫn bản chất trí tuệ của mình vá»›i bản chất khách quan của sá»± vật. Ai cÅ©ng dá»... dà ng gán cho sá»± vật những Ä'ặc tính của riêng con ngÆ°á»i. BêcÆ¡n nói: "Các ngẫu tượng loà i có cÆ¡ sở trong chính bản thân loà i ngÆ°á»i, bởi vì thật là sai lầm khi khẳng Ä'ịnh cảm giác cảm tính của chúng ta là thÆ°á»›c Ä'o sá»± vật. Ngược lại, tất cả các giác quan cÅ©ng nhÆ° trí tuệ Ä'á»u Ä'ược dá»±a trên sá»± tÆ°Æ¡ng Ä'á»"ng của con ngÆ°á»i, chứ khÃ'ng phải dá»±a trên sá»± tÆ°Æ¡ng Ä'á»"ng của thế giá»›i. Trí tuệ con ngÆ°á»i cÅ©ng tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° chiếc gÆ°Æ¡ng méo, khi nó pha trá»™n bản chất của mình vá»›i bản chất của sá»± vật thì nó phản ánh các sá»± vật dÆ°á»›i dạng bị xuyên tạc, bóp méo". 

Sở dÄ© có loại ngẫu tượng nà y, theo BêcÆ¡n, là do các giác quan cÅ©ng nhÆ° trí tuệ của con ngÆ°á»i còn chÆ°a Ä'ược hoà n thiện. Má»™t trong những biểu hiện của ngẫu tượng nà y là ở chá»-, ngÆ°á»i ta thÆ°á»ng hay bảo thủ, coi ý kiến và suy nghÄ© chủ quan của mình là thÆ°á»›c Ä'o tất thảy má»i vật. Ngẫu tượng loà i do vậy rất bá»n vững. Chúng ta chỉ có thể hạn chế ảnh hưởng của ngẫu tượng nà y bằng cách hoà n thiện các nhận thức của con ngÆ°á»i nhÆ° thá»±c nghiệm v.v.. 

Việc Ph.BêcÆ¡n Ä'òi há»i nhận thức sá»± vật phải hoà n toà n khách quan là hợp lý. Ã"ng nhận xét Ä'úng rằng, con ngÆ°á»i thÆ°á»ng hay chủ quan, duy ý chí trong hoạt Ä'á»™ng của mình. NhÆ°ng Ã'ng lại sai lầm khi phủ nhận hoà n toà n cái chủ quan trong nhận thức. Việc Ä'òi há»i nhận thức phải "khách quan thuần tuý" của Ã'ng là má»™t Ä'iá»u khÃ'ng tưởng, tuy nhiên nó có ý nghÄ©a tích cá»±c trong việc phê phán các quan niệm thần há»c chủ quan kinh viện thá»i Ä'ó, vì sá»± tiến bá»™ của khoa há»c. 

Dạng ngẫu tượng hang Ä'á»™ng: Ngoà i những ngẫu tượng Ä'á»'i vá»›i cả loà i ngÆ°á»i, thì má»-i ngÆ°á»i còn có các Ä'ặc tính chủ quan, tâm lí, tính cách Ä'ặc thù của mình là m xuyên tạc bản chất khách quan của sá»± vật. Chúng còn xuất hiện do hoà n cảnh giáo dục của má»-i ngÆ°á»i cÅ©ng khác nhau. Thá»±c chất ngẫu tượng hang Ä'á»™ng chính là ngẫu tượng loà i, nhÆ°ng biểu hiện ở má»-i ngÆ°á»i cụ thể ở mức Ä'á»™ và hình thức khác nhau. Sở dÄ© gá»i là ngẫu tượng hang Ä'á»™ng vì mượn câu chuyện của PlatÃ'n vá» hang Ä'á»™ng, Ph.BêcÆ¡n ví trí tuệ của con ngÆ°á»i nhÆ° hang Ä'á»™ng méo mó của PlatÃ'n, mà trong Ä'ó thể hiện cái bóng của các sá»± kiện diá»...n ra bên ngoà i. 

Äể hạn chế dạng ngẫu tượng nà y, má»-i ngÆ°á»i cần phải hoà n thiện nhân cách của mình, thận trá»ng trong quá trình nhận thức, dá»±a và o kinh nghiệm tập thể v.v.. 

Ngẫu tượng thị trÆ°á»ng: Nó xuất hiện do má»i ngÆ°á»i thÆ°á»ng hay sùng bái, chạy theo các quan Ä'iểm của ai Ä'ó có uy tín, hoặc ủng há»™ những quan Ä'iểm phổ biến giáo Ä'iá»u, các tập quán truyá»n thá»'ng, trong Ä'ó bên cạnh nhiá»u yếu tá»' tích cá»±c, cÅ©ng chứa Ä'á»±ng khÃ'ng ít những Ä'iá»u lạc hậu. Các ngẫu tượng nà y còn xuất hiện do ngÃ'n ngữ khoa há»c của chúng ta Ä'Ã'i chá»- còn chÆ°a thật chuẩn xác. Quan niệm trên của Ph.BêcÆ¡n có nhiá»u Ä'iểm hợp lý và tiến bá»™. 

Ngẫu tượng nhà hát: Äó là những ảnh hưởng có hại của nhiá»u há»c thuyết, quan niệm thá»'ng trị là m cản trở quá trình nhận thức chân lý. Phê phán tệ sùng bái cá nhân của nhiá»u nhà khoa há»c thá»i Ä'ó, Ph.BêcÆ¡n khẳng Ä'ịnh "chân lý là con gái của thá»i gian chứ khÃ'ng phải của uy tín". Äể tìm ra chân lý chúng ta khÃ'ng nên rÆ¡i và o chủ nghÄ©a hoà i nghi luận, nhÆ°ng cÅ©ng khÃ'ng nên giáo Ä'iá»u trong nhận thức. 

Nhìn chung, việc xác Ä'ịnh bản chất và nguyên nhân của các ngẫu tượng của Ph.BêcÆ¡n còn mang nặng tính trá»±c quan, chủ yếu xét ở khía cạnh nhận thức luận, vì vậy chÆ°a Ä'Æ°a ra Ä'ược các giải pháp khắc phục ngẫu tượng má»™t cách hợp lý. CÃ'ng lao của Ã'ng trong há»c tuyết vá» ngẫu tượng là ở chá»- Ã'ng Ä'ã Ä'ặt ra vấn Ä'á» cÆ¡ sở xã há»™i của quá trình nhận thức; ở chá»- khẳng Ä'ịnh quá trình nhận thức sá»± vật phải hoà n toà n khách quan, xem xét vá»›i tinh thần phê phán, cách mạng chứ khÃ'ng giáo Ä'iá»u. Những tÆ° tưởng Ä'ó có ý nghÄ©a to lá»›n khÃ'ng chỉ Ä'á»'i vá»›i thá»i Ä'ại của Ã'ng mà còn Ä'á»'i vá»›i cả hiện nay. 

Ph.BêcÆ¡n là má»™t trong những ngÆ°á»i Ä'ầu tiên nhận thức Ä'ược hạn chế của tam Ä'oạn luận và của lÃ'gic hình thức - cái mà từ trÆ°á»›c Ä'ến bấy giá» vẫn Ä'ược coi là phÆ°Æ¡ng pháp nhận thức vạn năng, Ä'á»"ng thá»i Ã'ng là má»™t trong những ngÆ°á»i khởi xÆ°á»›ng ra tÆ° tưởng lÃ'gic má»›i. 

Ph.BêcÆ¡n liệt kê, phân tích những phÆ°Æ¡ng pháp nhận thức cÆ¡ bản Ä'ang Ä'ược sá»­ dụng phổ biến Ä'ể từ Ä'ó Ä'Æ°a ra má»™t phÆ°Æ¡ng pháp nhận thức má»›i cao hÆ¡n. 

Theo Ph.BêcÆ¡n, từ trÆ°á»›c Ä'ến bấy giá» ngÆ°á»i ta chủ yếu dùng hai phÆ°Æ¡ng pháp nhận thức là "phÆ°Æ¡ng pháp con nhện" và "phÆ°Æ¡ng pháp con kiến". PhÆ°Æ¡ng pháp con nhện là phÆ°Æ¡ng pháp xuất phát từ và i bằng chứng và cứ liệu vụn vặt ngÆ°á»i ta Ä'ã vá»™i vã Ä'Æ°a ra các tiá»n Ä'á» và khẳng Ä'ịnh má»™t cách vÃ' căn cứ vá» bản chất của sá»± vật. PhÆ°Æ¡ng pháp Ä'ó chẳng khác gì con nhện chăng tÆ¡, chỉ trong khoảnh khắc Ä'ã xong nhÆ°ng khÃ'ng chắc chắn. PhÆ°Æ¡ng pháp con kiến là sá»± miêu tả, lượm lặt, sÆ°u tầm từng ít dữ kiện vá» sá»± vật, nhÆ°ng rá»'t cuá»™c chẳng biết khái quát, rút ra những kết luận Ä'úng Ä'ắn trên cÆ¡ sở những dữ kiện Ä'ó. PhÆ°Æ¡ng pháp nà y chỉ cho ta hiểu những nét bá» ngoà i vụn vặt chứ khÃ'ng thể khám phá Ä'ược bản chất Ä'ích thá»±c của sá»± vật. 

Äể khắc phục những hạn chế nói trên, Ph.BêcÆ¡n Ä'Æ°a ra "phÆ°Æ¡ng pháp con ong". Bản chất của "phÆ°Æ¡ng pháp con ong" là từ những tri thức do cảm tính Ä'em lại chế biến chúng, nhÆ° con ong biến mật hoa thà nh mật ong, rút ra những tri thức má»›i bằng tÆ° duy lý tính. PhÆ°Æ¡ng pháp nhận thức tá»'i Æ°u, theo Ph.BêcÆ¡n, là phÆ°Æ¡ng pháp quy nạp. Ã"ng coi phÆ°Æ¡ng pháp quy nạp là chiếc la bà n của khoa há»c. NhÆ°ng Ã'ng khÃ'ng thoả mãn vá»›i những phÆ°Æ¡ng pháp quy nạp Ä'ã có (quy nạp Ä'ầy Ä'ủ, quy nạp khÃ'ng Ä'ầy Ä'ủ). Ã"ng là ngÆ°á»i Ä'ầu tiên khám phá ra phÆ°Æ¡ng pháp quy nạp loại trừ, tức phÆ°Æ¡ng pháp quy nạp mà trong Ä'ó có phân tích, loại bá» những dữ kiện phụ, Ä'i Ä'ến khẳng Ä'ịnh bản chất của sá»± vật. 

Nhìn chung, trong vấn Ä'á» phÆ°Æ¡ng pháp luận, Ph.BêcÆ¡n là nhà duy cảm (mặc dù khÃ'ng cá»±c Ä'oan), thiên vá» sá»± phát triển khoa há»c tá»± nhiên thá»±c nghiệm; là ngÆ°á»i có cÃ'ng khởi xÆ°á»›ng ra tÆ° tưởng cần thiết phải xây dá»±ng má»™t hệ thá»'ng phÆ°Æ¡ng pháp luận má»›i, phù hợp vá»›i sá»± phát triển của khoa há»c thá»i cận Ä'ại. 

e. Nhân bản há»c và quan niệm vá» tÃ'n giáo 

Ph.BêcÆ¡n coi con ngÆ°á»i là sản phẩm cuả tạo hoá, do vậy khoa há»c vá» con ngÆ°á»i cÅ©ng là khoa há»c vá» tá»± nhiên. Tiếp thu quan niệm của Arixtá»'t vá» con ngÆ°á»i, Ph.BêcÆ¡n chia linh há»"n thà nh các dạng "linh há»"n thá»±c vật", "linh há»"n Ä'á»™ng vật", "linh há»"n lý tính". Hai phần Ä'ầu thuá»™c vá» linh há»"n cảm tính, có cả ở thá»±c vật và Ä'á»™ng vật. Trong con ngÆ°á»i, linh há»"n cảm tính là má»™t dạng chất lá»ng, pha loãng trong cÆ¡ thể. Chúng vận Ä'á»™ng theo các dây thần kinh, tá»±a nhÆ° các Ä'Æ°á»ng á»'ng, tác Ä'á»™ng lên các giác quan, Ä'iá»u khiển chức năng sá»'ng của cÆ¡ thể. Bá»™ phận linh há»"n nà y có thể bị huá»· hoại cùng cÆ¡ thể khi con ngÆ°á»i chết Ä'i. Linh há»"n lý tính có nguá»"n gá»'c từ Thượng Ä'ế. Äó là má»™t khả năng kì diệu mà chúa Ä'ã ban cho con ngÆ°á»i, mang tính thần thánh. Vì con ngÆ°á»i có cả hai dạng linh há»"n nên con ngÆ°á»i vừa rất gần vá»›i Ä'á»™ng vật lại vừa có cái gì Ä'ó siêu phà m, và do Ä'ó, bản chất con ngÆ°á»i khÃ'ng cho phép con ngÆ°á»i theo lập trÆ°á»ng hoà n toà n vÃ' thần. Con ngÆ°á»i cần có tÃ'n giáo Ä'ể vượt qua những lúc con ngÆ°á»i má»m yếu, bất lá»±c. TÃ'n giáo mang lại cho con ngÆ°á»i niá»m tin nhÆ°ng nhà thá» khÃ'ng Ä'ược phép dùng các biện pháp chá»'ng lại các nhà vÃ' thần, khÃ'ng Ä'ược cản trở các hoạt Ä'á»™ng khoa há»c, nghệ thuật của con ngÆ°á»i. 

Nhìn chung, quan niệm trên của Ph.BêcÆ¡n thể hiện sá»± thoả hiệp giai cấp tÆ° sản Anh thá»i Ä'ó vá»›i các vấn Ä'á» tÃ'n giáo.

11. Vận dụng triết há»c của Hêghen tìm hiểu sá»± vận Ä'á»™ng của 1 lÄ©nh vá»±c nà o Ä'ó 

Hegel là triết gia nổi tiếng ngÆ°á»i Äức, tÆ° tưởng Biện chứng của Ã'ng Ä'ã ảnh hưởng tá»›i nhiá»u triết gia sau nà y. Hegel quan niệm triết há»c là toà n thể thá»±c tại, toà n bá»™ quá trình phát triển của vạn hữu, Ã'ng gá»i là Cái tuyệt Ä'á»'i. Vá» cấu trúc hợp lý của Cái tuyệt Ä'á»'i, Hegel, theo nhà triết há»c Hy Lạp cổ Ä'ại Parmenides, biện luận rằng “Cái gì hợp lý thì chân thá»±c và cái gì chân thá»±c thì hợp lý.†Câu nà y cần Ä'ược hiểu dÆ°á»›i dạng là sá»± khẳng Ä'ịnh xa hÆ¡n nữa của Hegel rằng Cái tuyệt Ä'á»'i ở mức Ä'á»™ cÆ¡ bản nhất phải Ä'ược coi nhÆ° là TÆ° tưởng thuần túy, hay Linh há»"n, hay Tinh thần, trong quá trình tá»± phát triển. Logic chi phá»'i quá trình phát triển nà y phép biện chứng. PhÆ°Æ¡ng pháp biện chứng gá»"m ý niệm vá» vận Ä'á»™ng, hay quá trình, hay tiến trình, là kết quả của sá»± mâu thuẫn giữa các mặt Ä'á»'i lập. Vá» phÆ°Æ¡ng diện truyá»n thá»'ng, chiá»u hÆ°á»›ng tÆ° tưởng nà y của Hegel phân chia dÆ°á»›i dạng các phạm trù: nhập Ä'á», phản Ä'á» và tổng hợp. Mặc dù Hegel có khuynh hÆ°á»›ng tránh những thuật ngữ nà y, nhÆ°ng chúng lại hữu dụng trong việc lÄ©nh há»™i khái niệm của Ã'ng vá» phép biện chứng. Nhập Ä'á», khi nà y, có thể là má»™t ý niệm hoặc là má»™t vận Ä'á»™ng lịch sá»­. Má»™t ý niệm hay vận Ä'á»™ng nhÆ° vậy chứa trong ná»™i bản thân nó sá»± thiếu Ä'ầy Ä'ủ dẫn Ä'ến sá»± Ä'á»'i lập, hay má»™t phản Ä'á», má»™t ý niệm Ä'á»'i lập hoặc vận Ä'á»™ng Ä'á»'i lập. Vá»›i tÆ° cách là kết quả của sá»± Ä'á»'i lập trên, má»™t quan Ä'iểm thứ ba sẽ xuất hiện, má»™t sá»± tổng hợp, vượt qua mâu thuẫn bằng cách Ä'iá»u hòa tại má»™t mức Ä'á»™ cao hÆ¡n chân lý bao hà m trong cả nhập Ä'á» và phản Ä'á». Cái tổng hợp nà y trở thà nh má»™t nhập Ä'á» má»›i sinh ra má»™t phản Ä'á» khác, dẫn Ä'ến má»™t tổng hợp má»›i, và theo cách Ä'ó quá trình phát triển trí tuệ hoặc phát triển lịch sá»­ phát sinh má»™t cách liên tục. Hegel nghÄ© rằng Tinh thần Tuyệt Ä'á»'i tá»± nó (tức cÅ©ng là nói, tổng các thá»±c tại) phát triển theo mÃ' thức biện chứng nà y hÆ°á»›ng Ä'ến má»™t Ä'iểm tá»'i thượng hay má»™t mục Ä'ích. 

Trong hoạt Ä'á»™ng của doanh nghiệp, cÅ©ng có những quá trình tÆ°Æ¡ng Ä'Æ°Æ¡ng Nhập Ä'á», Phản Ä'á» và Tổng hợp của Hegel: 

*Quá trình hoạch Ä'ịnh chiến lược: 

- Bá»™ phận marketing Ä'á» ra má»™t chiến lược kinh doanh nà o Ä'ó. 

- Các bá»™ phận khác nhÆ° kế toán, nhân sá»± nêu rõ những khó khăn trong việc thá»±c hiện chiến lược. 

- Lãnh Ä'ạo doanh nghiệp tổng hợp quan Ä'iểm của hai bên và quyết Ä'ịnh phÆ°Æ¡ng án tá»'i Æ°u. 

*Xung Ä'á»™t, mâu thuẫn trong ná»™i bá»™ doanh nghiệp: 

Xung Ä'á»™t, mâu thuẫn là quá trình trong Ä'ó má»™t bên nhận ra rằng quyá»n lợi của mình Ä'á»'i lập vá»›i bên khác, hoặc bị ảnh hưởng tiêu cá»±c bởi bên khác. Má»™t thá»'ng kê của các nhà nghiên cứu MÄ© cho thấy, trung bình má»™t nhà lãnh Ä'ạo hay quản lý doanh nghiệp phải dà nh 21% thá»i gian trong tuần Ä'ể giải quyết mâu thuẫn, xung Ä'á»™t trong doanh nghiệp. Lãnh Ä'ạo doanh nghiệp cần giải quyết mâu thuẫn, xung Ä'á»™t Ä'ể thúc Ä'ẩy doanh nghiệp là m việc tá»'t hÆ¡n. Äể giải quyết mâu thuẫn, xung Ä'á»™t trong doanh nghiệp, trÆ°á»›c hết nhà lãnh Ä'ạo hãy lắng nghe các bên trình bà y quan Ä'iểm của mình, sau Ä'ó ra quyết Ä'ịnh Ä'ình chiến xung Ä'á»™t, dà nh thá»i gian thu thập thÃ'ng tin, tìm hiểu nguyên nhân. Trên cÆ¡ sở Ä'ó Ä'Æ°a ra các chiến lược Ä'ể giải quyết mâu thuẫn, xung Ä'á»™t.

12. Vai trò triết há»c Hêghen trong triết há»c Mác và trong Ä'á»i sá»'ng xã há»™i 

Hêgen (1770 - 1881) là Ä'ại biểu vÄ© Ä'ại nhất của triết há»c cổ Ä'iển Äức, Ä'ỉnh cao của triết há»c tÆ° sản và của chủ nghÄ©a duy tâm thế ká»· XIX. 

Biện chứng pháp duy tâm của Hegel là thà nh tích cao nhất của tÆ° tưởng cận Ä'ại trÆ°á»›c Marx. Triết há»c cổ Ä'iển Äức, chủ nghÄ©a xã há»™i khÃ'ng tưởng Pháp và Anh, kinh tế há»c Anh, Ä'ó là ba nguá»"n gá»'c chính của chủ nghÄ©a Marx. 

Có nhiá»u ngÆ°á»i cho rằng triết há»c Hegel là duy tâm, trừu tượng, thần bí, khó hiểu, và do Ä'ó khÃ'ng có giá trị gì, chỉ là "Ä'á»" bá» Ä'iâ€. Há» coi khinh Hegel, phê phán triết há»c Hegel vì tính chất duy tâm của nó. Rất bá»±c mình và phản Ä'á»'i Ä'iá»u Ä'ó, Marx Ä'ã cá»™ng khai tuyên bá»' mình là Ä'á»" Ä'ệ của Hegel, thậm chí còn "thích dùng lá»'i diá»...n Ä'ạt Ä'ặc trÆ°ng của Hegel "  

Triết há»c Hegel là má»™t thứ "chủ nghÄ©a duy tâm thÃ'ng minh", có những "hạt nhân hợp lý" và rất có giá trị, trở thà nh má»™t trong những tiá»n Ä'á» trá»±c tiếp của chủ nghÄ©a Marx, Ä'ược các há»c giả và các nhà kinh Ä'iển của chủ nghÄ©a Marx - Lênin Ä'ánh giá rất cao 

Triết há»c của Hegel vận dụng má»™t cách có hệ thá»'ng phÆ°Æ¡ng pháp biện chứng, tức là phÆ°Æ¡ng pháp nêu mâu thuẫn và biểu diá»...n quá trình biến chuyển của mâu thuẫn. PhÆ°Æ¡ng pháp của Hegel phản ánh Ä'ầy Ä'ủ hÆ¡n quá trình lịch sá»­ thá»±c tế, cho là trong má»-i giai Ä'oạn có phát sinh ra mâu thuẫn ná»™i bá»™, và có phản ánh quá trình Ä'ó má»™t cách có thứ tá»±, hệ thá»'ng. NhÆ°ng Hegel lại nói rằng quá trình phát triển vật chất là do mâu thuẫn của hoạt Ä'á»™ng tinh thần. Hegel chỉ trÃ'ng thấy hiện tượng ở bên trên, nên cho rằng tinh thần quy Ä'ịnh sá»± tiến hóa, hoạt Ä'á»™ng tinh thần sáng tạo ra thế giá»›i. Mệnh Ä'á» chung của Hegel phản ánh má»™t chân lý: Ä'ó là con ngÆ°á»i sáng tạo thế giá»›i lịch sá»­. NhÆ°ng con ngÆ°á»i Ä'ó chỉ Ä'ược quan niệm trong phạm vi tinh thần. Tuy nhiên con ngÆ°á»i tinh thần cÅ©ng chỉ là hình ảnh của con ngÆ°á»i lao Ä'á»™ng thá»±c sá»±. Hạt nhân duy lý trong phÆ°Æ¡ng pháp biện chứng của Hegel là ở chá»- Ä'ó 

TrÆ°á»›c Mác, những nhà triết há»c nổi tiếng là duy vật của thế ká»· XVII - XVIII ở Anh và ở Pháp cÅ©ng vẫn chỉ là duy vật ná»­a vá»i "duy vật má»™t nữa", nghÄ©a là chỉ duy vật trong lÄ©nh vá»±c tá»± nhiên, còn trong lÄ©nh vá»±c xã há»™i thì há» cÅ©ng duy tâm. HÆ¡n nữa, há» lại siêu hình, khÃ'ng lý giải Ä'ược nguá»"n gá»'c, sá»± vận Ä'á»™ng và sá»± phát triển của thế giá»›i khách quan. Chính Ä'ó là má»™t lý do quan trá»ng là m cho chủ nghÄ©a duy vật thế ká»· XVII - XVIII bị chủ nghÄ©a duy tâm của triết há»c Äức phủ Ä'ịnh 

Marx lấy lại của Hegel phÆ°Æ¡ng pháp biện chứng, cải biến nó từ má»™t phÆ°Æ¡ng pháp biện chứng duy tâm thà nh phÆ°Æ¡ng pháp biện chứng của chủ nghÄ©a duy vật. Sở dÄ© Marx thá»±c hiện Ä'ược má»™t cuá»™c biến chất nhÆ° vậy chính là vì trong biện chứng pháp của Hegel Ä'ã có má»™t cÆ¡ sở chân lý nà o Ä'ó, Ä'ấy là cái hạt nhân duy lý, tức là cái phÆ°Æ¡ng pháp nêu mâu thuẫn trong má»i khái niệm và suy diá»...n cuá»™c biến chuyển theo quá trình phát triển mâu thuẫn. Hegel Ä'ã vận dụng phÆ°Æ¡ng pháp nêu mâu thuẫn Ä'ó má»™t cách lá»™n ngược, chân cho lên trên, Ä'ầu Ä'ể xuá»'ng dÆ°á»›i; lẽ ra phải thấy rằng do mâu thuẫn ná»™i tại mà vật chất luÃ'n luÃ'n biến chuyển, và Ä'ến má»™t trình Ä'á»™ nà o Ä'ó má»›i phát sinh ra tinh thần, thì Hegel lại cho rằng nguá»"n gá»'c mâu thuẫn là hoạt Ä'á»™ng của tinh thần. 

Hegel Ä'ã suy nghÄ© trong các khái niệm duy tâm, và Marx tìm cách viết lại các biện chứng theo các khái niệm duy vật. Ã"ng viết rằng chủ nghÄ©a Hegel Ä'ặt sá»± vận Ä'á»™ng của thá»±c tế trên Ä'ầu, và rằng má»i ngÆ°á»i cần phải Ä'ặt nó dÆ°á»›i chân.

13. Vai trò của triết há»c Ferback vá»›i sá»± ra Ä'á»i triết há»c Mác và trong Ä'á»i sá»'ng xã há»™i 

CHUYÊN ÄỀ 3 : TRIẾT HỌC MÃC 

14. Phân tích má»™t Ä'ặc Ä'iểm hoặc các Ä'ặc Ä'iểm của triết há»c Mác 

Triết há»c M â€" L vá»›i vai trò là cÆ¡ sở thế giá»›i quan và phÆ°Æ¡ng pháp luận trong nhận thức và cải tạo thế giá»›i của giai cấp vÃ' sản và các giai cấp tiến bá»™ trong xã há»™i, là kim chỉ nam cho hoạt Ä'á»™ng thá»±c tiá»...n của các Äảng cá»™ng. Äá»"ng thá»i triết há»c Mác-Lênin là má»™t há»c thuyết khoa há»c và tiến bá»™, nó mang trong mình 3 Ä'ặc Ä'iểm chính sau: 

* Thá»'ng nhất giữa tính Äảng và tính khoa há»c: 

* Sá»± thá»'ng nhất giữa lý luận và thá»±c tiá»...n: 

* Tính cách mạng và sáng tạo của TH MLN: 

* Phân tích: Äặc Ä'iểm thá»'ng nhất giữa lý luận và thá»±c tiá»...n trong triết há»c Mac â€" Lê Nin: 

Phạm trù Thá»±c tiá»...n là má»™t trong những phạm trù ná»n tảng, cÆ¡ bản của lý luận nhận thức Macxít nói riêng, chủ nghÄ©a Mac-Lênin nói chung. 

Trong lịch sá»­ Triết há»c, các nhà triết há»c duy vật trÆ°á»›c Mác khÃ'ng thấy Ä'ược vai trò của hoạt Ä'á»™ng thá»±c tiá»...n Ä'á»'i vá»›i nhận thức, lý luận nên quan Ä'iểm của há» mang tính chất trá»±c quan. Các nhà triết há»c duy tâm lại tuyệt Ä'á»'i hóa yếu tá»' tinh thần, tÆ° tưởng của thá»±c tiá»...n, há» hiểu há»at Ä'á»™ng thá»±c tiá»...n nhÆ° là hoạt Ä'á»™ng tinh thần, hoạt Ä'á»™ng của “ý niệmâ€, tÆ° tưởng, tá»"n tại Ä'âu Ä'ó ngoà i con ngÆ°á»i, nói cách khác, há» gạt bá» vai trò thá»±c tiá»...n trong Ä'á»i sá»'ng xã há»™i.  

Mac-Ä‚ngghen, những nhà sáng lập chủ nghÄ©a Mac Ä'ã khắc phục những hạn chế trong quan Ä'iểm vá» thá»±c tiá»...n của các nhà triết há»c trÆ°á»›c và Ä'Æ°a ra quan Ä'iểm Ä'úng Ä'ắn, khoa há»c vá» thá»±c tiá»...n và vai trò của thá»±c tiá»...n Ä'á»'i vá»›i nhận thức cÅ©ng nhÆ° Ä'á»'i vá»›i sá»± tá»"n tại và phát triển của xã há»™i loà i ngÆ°á»i. Vá»›i việc Ä'Æ°a phạm trù thá»±c tiá»...n và o lý luận, Mac- Ä‚ngghen Ä'ã thá»±c hiện bÆ°á»›c chuyển biến cách mạng trong lý luận nói chung và trong lý luận nhận thức nói riêng. 

Thá»±c tiá»...n là hoạt Ä'á»™ng vật chất có mục Ä'ích mang tính lịch sá»­- xã há»™i của con ngÆ°á»i nhằm cải tạo tá»± nhiên và xã há»™i. 

Hoạt Ä'á»™ng thá»±c tiá»...n là hoạt Ä'á»™ng bản chất của con ngÆ°á»i. Nếu con vật chỉ hoạt Ä'á»™ng theo bản năng nhằm thích nghi má»™t cách thụ Ä'á»™ng vá»›i thế giá»›i bên ngoà i, thì con ngÆ°á»i nhá» hoạt Ä'á»™ng thá»±c tiá»...n là hoạt Ä'á»™ng có mục Ä'ích, có tính xã há»™i của mình mà cải tạo thế giá»›i Ä'ể thá»a mãn nhu cầu của mình, và Ä'ể là m chủ thế giá»›i. Trong qúa trình hoạt Ä'á»™ng thá»±c tiá»...n con ngÆ°á»i Ä'ã tạo ra Ä'ược má»™t “thiên nhiên thứ hai†của mình, má»™t thế giá»›i của văn hóa tinh thần và vật chất, những Ä'iá»u kiện má»›i cho sá»± tá»"n tại và phát triển của con ngÆ°á»i vá»'n khÃ'ng có sẵn trong tá»± nhiên. Vì vậy, khÃ'ng có hoạt Ä'á»™ng thá»±c tiá»...n, con ngÆ°á»i và xã há»™i loà i ngÆ°á»i khÃ'ng thể tá»"n tại và phát triển Ä'ược. Thá»±c tiá»...n là phÆ°Æ¡ng thức tá»"n tại cÆ¡ bản của con ngÆ°á»i và xã há»™i, là phÆ°Æ¡ng thức Ä'ầu tiên, chủ yếu của má»'i quan hệ giữa con ngÆ°á»i và thế giá»›i. 

Thá»±c tiá»...n có má»'i quan hệ biện chứng vá»›i hoạt Ä'á»™ng nhận thức. Trong má»'i quan hệ vá»›i nhận thức, vai trò của thá»±c tiá»...n Ä'ược biểu hiện trÆ°á»›c hết ở chá»-, thá»±c tiá»...n là cÆ¡ sở, Ä'á»™ng lá»±c chủ yếu và trá»±c tiếp của nhận thức, Ä‚ngghen khẳng Ä'ịnh “chính việc ngÆ°á»i ta biến Ä'ổi tá»± nhiên, chứ khÃ'ng phải chỉ má»™t mình giá»›i tá»± nhiên, vá»›i tính cách giá»›i tá»± nhiên, là cÆ¡ sở chủ yếu nhất và trá»±c tiếp của tÆ° duy con ngÆ°á»i, và trí tuệ con ngÆ°á»i Ä'ã phát triển song song vá»›i việc ngÆ°á»i ta cải biến tá»± nhiênâ€. 

Con ngÆ°á»i quan hệ vá»›i thế giá»›i khÃ'ng phải bắt Ä'ầu bằng lý luận mà bằng thá»±c tiá»...n. Chính từ trong qúa trình hoạt Ä'á»™ng thá»±c tiá»...n cải tạo thế giá»›i mà nhận thức của con ngÆ°á»i Ä'ược hình thà nh, phát triển. ThÃ'ng qua hoạt Ä'á»™ng thá»±c tiá»...n con ngÆ°á»i tác Ä'á»™ng và o thế giá»›i buá»™c thế giá»›i phải bá»™ lá»™ ra những thuá»™c tính, những tính quy luật Ä'ể con ngÆ°á»i nhận thức chúng. Thoát ly thá»±c tiá»...n, nhận thức Ä'ã thoát ly khá»i mảnh Ä'ất hiện thá»±c nuÃ'i dưỡng nó phát triển vì thế khÃ'ng thể Ä'em lại những tri thức sâu sắc, xác thá»±c, Ä'úng Ä'ắn vá» sá»± vật, sẽ khÃ'ng có khoa há»c, khÃ'ng có lý luận. 

Trong qúa trình hoạt Ä'á»™ng cải biến thế giá»›i, con ngÆ°á»i cÅ©ng biến Ä'ổi luÃ'n cả bản thân mình, thá»±c tiá»...n rèn luyện các giác quan của con ngÆ°á»i là m cho chúng tinh tế hÆ¡n, trên cÆ¡ sở Ä'ó phát triển tá»'t hÆ¡n. Nhá» Ä'ó con ngÆ°á»i ngà y cà ng Ä'i sâu và o nhận thức thế giá»›i, khám phá những bí mật của nó, là m phong phú và sâu sắc tri thức của mình vá» thế giá»›i. Thá»±c tiá»...n còn Ä'á» ra những nhu cầu, nhiệm vụ, phÆ°Æ¡ng hÆ°á»›ng phát triển của nhận thức, vì thế nó luÃ'n thúc Ä'ẩy sá»± ra Ä'á»i của các ngà nh khoa há»c. 

Thá»±c tiá»...n còn là cÆ¡ sở Ä'ể chế tạo cÃ'ng cụ, phÆ°Æ¡ng tiện máy móc má»›i, há»- trợ con ngÆ°á»i trong qúa trình nhận thức, khám phá, chinh phục thế giá»›i. Ä‚ngghen cho rằng, nhu cầu cấp thiết của thá»±c tiá»...n, của sản xuất sẽ thúc Ä'ẩy nhận thức khoa há»c phát triển nhanh hÆ¡n hà ng chục trÆ°á»ng Ä'ại há»c. 

Vai trò của thá»±c tiá»...n Ä'á»'i vá»›i nhận thức còn thể hiện ở chá»-, thá»±c tiá»...n là tiêu chuẩn của chân lý. Theo Mac và Ăngghen thì “Vấn Ä'á» tìm hiểu xem tÆ° duy của con ngÆ°á»i có thể Ä'ạt tá»›i chân lý khách quan hay khÃ'ng, hoà n toà n khÃ'ng phải là má»™t vấn Ä'á» lý luận mà là má»™t vấn Ä'á» của thá»±c tiá»...n. Chính trong thá»±c tiá»...n mà con ngÆ°á»i phải chứng minh chân lýâ€. Tất nhiên, nhận thức xã há»™i còn có tiêu chuẩn riêng, Ä'ó là tiêu chuẩn lÃ' gic nhÆ°ng tiêu chuẩn lÃ' gic khÃ'ng thể thay thế cho tiêu chuẩn thá»±c tiá»...n, và xét Ä'ến cùng nó cÅ©ng phụ thuá»™c và o tiêu chuẩn thá»±c tiá»...n. 

Äó là tÆ° tưởng cÆ¡ bản của Mac-Ä‚ngghen khi Ä'Æ°a phạm trù thá»±c tiá»...n và o ná»™i dung của lý luận nhận thức, tÆ° tưởng Ä'ó Ä'ã Ä'ược Lênin bảo vệ và phát triển sâu sắc hÆ¡n trong tác phẩm “Chủ nghÄ©a duy vật và chủ nghÄ©a kinh nghiệm phê phánâ€, trong Ä'ó Lênin nhắc lại luận cÆ°Æ¡ng thứ hai của Mac vá» Phoi-Æ¡băc và NgÆ°á»i kết luận “Quan Ä'iểm vá» Ä'á»i sá»'ng, vá» thá»±c tiá»...n, phải là quan Ä'iểm thứ nhất và cÆ¡ bản của lý luận vá» nhận thứcâ€. TÆ° tưởng của Lênin vá» vai trò của thá»±c tiá»...n Ä'á»'i vá»›i nhận thức vẫn Ä'ang là nguyên tắc phÆ°Æ¡ng pháp luận quan trá»ng hÆ°á»›ng dẫn chúng ta trong hoạt Ä'á»™ng thá»±c tiá»...n, trong nghiên cứu khoa há»c. Nếu khÃ'ng bám sát thá»±c tiá»...n cuá»™c sá»'ng chúng ta sẽ khÃ'ng thể có lý luận, khÃ'ng thể có khoa há»c, khÃ'ng xác Ä'ịnh nổi bất kỳ Ä'á» tà i khoa há»c nà o vá»›i Ä'úng nghÄ©a của nó. 

Lý luận là sản phẩm cao của nhận thức của sá»± phản ánh hiện thá»±c khách quan. Trong hệ thá»'ng các khái niệm, phạm trù, các nguyên lý và các quy luật tạo nên lý luận, quy luật là hạt nhân của lý luận, là sản phẩm của qúa trình nhận thức nên bản chất của lý luận là hình ảnh chủ quan của thế giá»›i khách quan, là sá»± phản ánh má»™t cách gần Ä'úng Ä'á»'i tượng nhận thức. 

Lý luận là trình Ä'á»™ cao hÆ¡n vá» chất so vá»›i kinh nghiệm. Tri thức lý luận là tri thức khái quát tri thức kinh nghiệm. Chủ tịch Há»" Chí Minh Ä'ã chỉ rõ: “Lý luận là sá»± tổng kết những kinh nghiệm của loà i ngÆ°á»i, là tổng hợp những tri thức vá» tá»± nhiên và xã há»™i tích trữ lại trong qúa trình lịch sá»­â€. Lý luận Ä'ược hình thà nh trên cÆ¡ sở tổng kết kinh nghiệm, nhÆ°ng khÃ'ng phải má»i lý luận Ä'á»u trá»±c tiếp xuất phát từ kinh nghiệm. Do tính Ä'á»™c lập tÆ°Æ¡ng Ä'á»'i của nó, lý luận có thể Ä'i trÆ°á»›c những dữ kiện kinh nghiệm mà vẫn khÃ'ng là m mất Ä'i má»'i liên hệ giữa lý luận vá»›i kinh nghiệm.  

Khác vá»›i kinh nghiệm, lý luận mang tính trừu tượng và khái quát cao nên nó Ä'em lại sá»± hiểu biết sâu sắc vá» bản chất, vá» tính quy luật của các sá»± vật, hiện tượng khách quan. Vì vậy, nhiệm vụ của nhận thức lý luận là Ä'em quy sá»± vận Ä'á»™ng bá» ngoà i chỉ biểu hiện trong hiện tượng vá» sá»± vận Ä'á»™ng bên trong thá»±c sá»±. 

Chủ nghÄ©a Mac-Lênin xem xét lý luận và thá»±c tiá»...n trong sá»± thá»'ng nhất biện chứng. Thá»±c tiá»...n là hoạt Ä'á»™ng vật chất còn lý luận là hoạt Ä'á»™ng tinh thần, nên thá»±c tiá»...n Ä'óng vai trò quyết Ä'ịnh trong quan hệ Ä'á»'i vá»›i lý luận. Lênin viết: “Thá»±c tiá»...n cao hÆ¡n nhận thức (lý luận) nó có Æ°u Ä'iểm khÃ'ng những của tính phổ biến mà của tính hiện thá»±c trá»±c tiếpâ€. 

Tính phổ biến của thá»±c tiá»...n Ä'á»'i vá»›i nhận thức (lý luận) thể hiện ở chá»-, thá»±c tiá»...n là khâu quyết Ä'ịnh Ä'á»'i vá»›i hoạt Ä'á»™ng nhận thức. Má»™t lý luận Ä'ược áp dụng trong thá»i gian cà ng dà i, khÃ'ng gian cà ng rá»™ng thì hiệu qủa Ä'ạt Ä'ược cà ng cao, cà ng khẳng Ä'ịnh tính chân lý của thá»±c tiá»...n. Ngay cả má»™t giả thiết khoa há»c muá»'n trở thà nh lý luận phải thÃ'ng qua hoạt Ä'á»™ng thá»±c nghiệm kiểm tra, xác nhận. NhÆ° vậy, chỉ có qua hoạt Ä'á»™ng thá»±c tiá»...n thì lý luận má»›i có giá trị tham gia và o qúa trình biến Ä'ổi hiện thá»±c. 

Hoạt Ä'á»™ng lý luận là hoạt Ä'á»™ng Ä'ặc biệt nó thá»'ng nhất hữu cÆ¡ vá»›i hoạt Ä'á»™ng thá»±c tiá»...n. Vì vậy, khi nhấn mạnh vai trò của thá»±c tiá»...n Ä'á»'i vá»›i lý luận, chủ nghÄ©a Mac-Lênin cÅ©ng khẳng Ä'inh tính tích cá»±c của sá»± tác Ä'á»™ng trở lại của lý luận Ä'á»'i vá»›i thá»±c tiá»...n. Lênin khẳng Ä'ịnh: “khÃ'ng có lý luận cách mạng thì khÃ'ng có phong trà o cách mạngâ€. Lý luận là “kim chỉ nam†cho hà nh Ä'á»™ng thá»±c tiá»...n. Cá»' nhiên Ä'ể có thể giải Ä'áp Ä'ược những vấn Ä'á» của cuá»™c sá»'ng, lý luận phải khÃ'ng ngừng liên hệ bằng những hình thức khác nhau vá»›i thá»±c tiá»...n. Cho nên, thá»±c chất vai trò của lý luận Ä'á»'i vá»›i thá»±c tiá»...n là ở chá»- lý luận Ä'em lại cho thá»±c tiá»...n những tri thức Ä'úng Ä'ắn vá» những quy luật vận Ä'á»™ng và phát triển của thế giá»›i khách quan.  

Lý luận có thể dá»± kiến Ä'ược sá»± vận Ä'á»™ng của sá»± vật trong tÆ°Æ¡ng lai, chỉ ra những phÆ°Æ¡ng hÆ°á»›ng má»›i cho sá»± phát triển của thá»±c tiá»...n. Lý luận khoa há»c là m cho con ngÆ°á»i trở nên chủ Ä'á»™ng, tá»± giác, hạn chế tình trạng “mò mẫmâ€, tá»± phát. Vì vậy, Chủ tịch Há»" Chí Minh ví “khÃ'ng có lý luận thì lúng túng nhÆ° nhắm mắt mà Ä'iâ€. 

Tuy nhiên cÅ©ng phải thấy rằng, do tính gián tiếp, tính trừu tượng cao trong sá»± phản ánh hiện thá»±c nên lý luận có khả năng xa rá»i thá»±c tiá»...n và trở thà nh ảo tưởng. Vì thế, khÃ'ng Ä'ược cÆ°á»ng Ä'iệu vai trò của lý luận, mặt khác khÃ'ng Ä'ược xem nhẹ thá»±c tiá»...n và tách rá»i lý luận vá»›i thá»±c tiá»...n. Äiá»u Ä'ó cÅ©ng có nghÄ©a là phải quán triệt nguyên tắc thá»'ng nhất giữa lý luận và thá»±c tiá»...n trong nhận thức khoa há»c và hoạt Ä'á»™ng cách mạng. 

Trong Triết há»c Macxit và trong chủ nghÄ©a Mac-Lênin, sá»± thá»'ng nhất giữa lý luận và thá»±c tiá»...n nhÆ° má»™t thuá»™c tính vá»'n có, má»™t Ä'òi há»i ná»™i tại. Nguyên tắc nà y có ý nghÄ©a to lá»›n rong việc nhận thức khoa há»c và hoạt Ä'á»™ng thá»±c tiá»...n. 

Hoạt Ä'á»™ng lý luận và hoạt Ä'á»™ng thá»±c tiá»...n thá»'ng nhất vá»›i nhau dÆ°á»›i nhiá»u hình thức và trình Ä'á»™ biểu hiện khác nhau. Lý luận bắt nguá»"n từ thá»±c tiá»...n, phản ánh (khái quát) những vấn Ä'á» của Ä'á»i sá»'ng sinh Ä'á»™ng. NhÆ°ng thÆ°á»›c Ä'o tính cao thấp của lý luận vá»›i thá»±c tiá»...n biểu hiện trÆ°á»›c hết ở chá»- lý luận Ä'ó phải hÆ°á»›ng hẳn vá» Ä'á»i sá»'ng hiện thá»±c, Ä'ể giải quyết những vấn Ä'á» do chính sá»± phát triển của thá»±c tiá»...n Ä'ặt ra, và nhÆ° vậy, lý luận góp phần thúc Ä'ẩy thá»±c tiá»...n phát triển, bởi vì ở bên ngoà i sá»± thá»'ng nhất lý luận và thá»±c tiá»...n, tá»± thân lý luận khÃ'ng thể biến Ä'ổi Ä'ược hiện thá»±c, nói cách khác, hoạt Ä'á»™ng lý luận khÃ'ng có mục Ä'ích tá»± thân mà vì phục vụ thục tiá»...n, Ä'ể cải tạo thá»±c tiá»...n. 

Thá»±c chất của sá»± thá»'ng nhất giữa lý luận và thá»±c tiá»...n là phải quán triệt Ä'ược thá»±c tiá»...n là cÆ¡ sở, là Ä'á»™ng lá»±c, mục Ä'ích của lý luận, của nhận thức, là tiêu chuẩn của chân lý (lý luận). NhÆ° trên Ä'ã nói, lý luận Ä'ích thá»±c bao giá» cÅ©ng bắt nguá»"n từ thá»±c tiá»...n, do thá»±c tiá»...n quy Ä'ịnh. Thá»±c tiá»...n quy Ä'ịnh lý luận thể hiện ở nhu cầu, ná»™i dung, phÆ°Æ¡ng hÆ°á»›ng phát triển của nhận thức, lý luận. Thá»±c tiá»...n biến Ä'ổi thì lý luận cÅ©ng biến Ä'ổi theo, nhÆ°ng lý luận cÅ©ng tác Ä'á»™ng trở lại thá»±c tiá»...n bằng cách soi Ä'Æ°á»ng, chỉ Ä'ạo, dẫn Ä'ắt thá»±c tiá»...n. 

Trên cÆ¡ sở nhận thức và vận dụng nguyên tắc thá»'ng nhất giữa lý luận và thá»±c tiá»...n phải chá»'ng bệnh kinh nghiệm và bệnh giáo Ä'iá»u. Chúng ta coi trá»ng kinh nghiệm thá»±c tiá»...n và khÃ'ng ngừng tích luỹ vá»'n kinh nghiệm quý báu Ä'ó.Song chỉ dừng lại ở trình Ä'á»™ kinh nghiệm, thá»a mãn vá»›i vá»'n kinh nghiệm của bản thân, coi kinh nghiệm là tất cả, tuyệt Ä'á»'i hóa kinh nghiệm Ä'á»"ng thá»i coi nhẹ lý luận, ngại há»c tập, nghiên cứu lý luận, ít am hiểu lý luận, khÃ'ng quan tâm tổng kết kinh nghiệm Ä'ể Ä'á» xuất lý luận thì sẽ rÆ¡i và o lá»'i suy nghÄ© giản Ä'Æ¡n, tÆ° duy áng chừng, Ä'ại khái, phiến diện thiếu tính lÃ' gic, tính hệ thá»'ng, do Ä'ó, trong hoạt Ä'á»™ng thá»±c tiá»...n thì mò mẫm, tuỳ tiện, thiếu tính Ä'á»"ng bá»™ vá» lý luận trong tất cả các lÄ©nh vá»±c do vậy Ä'á»... rÆ¡i và o bệnh kinh nghiệm chủ nghiã. 

Mặt khác, thái Ä'á»™ thá»±c sá»± coi trá»ng lý luận Ä'òi há»i phải ngăn ngừa bệnh giáo Ä'iá»u. Nết tuyệt Ä'á»'i hóa lý luận, coi lý luận là bất di bất dịch, việc nắm lý luận chỉ dừng lại ở những nguyên lý chung chung trừư tượng khÃ'ng chú ý Ä'ến những hoà n cảnh lịch sá»­ cụ thể của sá»± vận dụng lý luận thì dá»... mắc bệnh giáo Ä'iá»u. 

Thá»±c chất những sai lầm của bệnh kinh nghiệm và bệnh giáo Ä'iá»u Ä'á»u là vi phạm nguyên tắc thá»'ng nhất giữa lý luận và thá»±c tiá»...n. Äể ngăn ngữa, khắc phục có hiệu qủa hai căn bệnh trên phải coi trá»ng cả lý luận và thá»±c tiá»...n. 

Nguyên tắc thá»'ng nhất lý luận và thá»±c tiá»...n có ý nghÄ©a Ä'ặc biệt quan trá»ng Ä'á»'i vá»›i việc nghiên cứu, giải quyết các vấn Ä'á» của qúa trình phát triển xã há»™i, nhất là trong thá»i Ä'ại ngà y nay khi thá»±c tế cuá»™c sá»'ng Ä'ang Ä'ặt ra và Ä'òi há»i phải giải quyết rất nhiá»u những vấn Ä'á» lý luận và thá»±c tiá»...n nảy sinh của việc xây dá»±ng, phát triển dá»i sá»'ng kinh tế, văn hóa của xã há»™i. HÆ¡n lúc nà o hết lý luận Mac â€" Lênin trong sá»± thá»'ng nhất cao vá»›i thá»±c tiá»...n phải thể hiện vai trò hÆ°á»›ng dẫn, chỉ Ä'ạo trong cÃ'ng việc, giải quyết những vấn Ä'á» cấp bách và trá»ng Ä'ại do cuá»™c sá»'ng hiện thá»±c Ä'ặt ra cho chúng ta trong cÃ'ng cuá»™c cÃ'ng nghiệp hóa â€" hiện Ä'ại hóa Ä'ất nÆ°á»›c hiện nay. Những thà nh qủa mà chúng ta có Ä'ược ngà y hÃ'm nay là kết qủa của sá»± năng Ä'á»™ng, sáng tạo của Äảng, Nhà nÆ°á»›c ta trong qúa trình vận dụng nguyên tắc thÃ'ng nhất giữa lý luận và thá»±c tiá»...n và o hoà n cảnh lịch sá»­ Việt nam trong thá»i kỳ qúa Ä'á»™ lên chủ nghÄ©a xã há»™i.

15. Phân tích Ä'iá»u kiện vật chất trong hoạt Ä'á»™ng sản xuất của doanh nghiệp  

Lênin Ä'ã Ä'ịnh nghÄ©a:†Vật chất là má»™t phạm trù triết há»c dùng Ä'ể chỉ thá»±c tại khách quan Ä'ược Ä'em lại cho con ngÆ°á»i trong cảm giác, Ä'ược cảm giác của chúng ta chép lại, lại, phản ánh và tá»"n tại khÃ'ng lệ thuá»™c và o cảm giác†( V.I.Lênin: Toà n tập, t.18, Nxb.Tiến bá»™, M., 1980, tr.151). 

Trong Ä'ịnh nghÄ©a nà y, Lênin Ä'ã chỉ rõ: 

- “Vật chất là má»™t phạm trù triết há»câ€. Äó là má»™t phạm trù rá»™ng và khái quát nhất, khÃ'ng thể hiểu theo nghÄ©a hẹp nhÆ° các khái niệm vật chất thÆ°á»ng dùng trong các lÄ©nh vá»±c khoa há»c cụ thẻ hoặc Ä'á»i sá»'ng hà ng ngà y. 

- Thuá»™c tính cÆ¡ bản nhất của vât chất là “ thá»±c tại khách quanâ€, “tá»"n tại khÃ'ng lệ thuá»™c và o cảm giácâ€. Äó cÅ©ng chính là tiêu chuẩn Ä'ể phân biệt các gì là vật châts và cái gì khÃ'ng phải là vật chất. 

- “Thá»±c tại khách quan Ä'ược Ä'em lại cho con ngÆ°á»i trong cảm giácâ€, “tá»"n tại khÃ'ng lệ thuá»™c và o cảm giácâ€. Äiá»u Ä'ó khẳng Ä'ịnh “thá»±c tại khách quan†(vật chất) là cái có trÆ°á»›c (tính thức nhất), còn “cảm giác†(ý thức) là cái có sau (tính thứ hai). Vật chất tá»"n tại khÃ'ng lệ thuá»™c và o ý thức. 

- “Thá»±c tại khách quan Ä'ược Ä'em lại cho con ngÆ°á»i trong cảm giác, Ä'ược cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánhâ€. Äiá»u Ä'ó nói lên “ thá»±c tại khách quan “ (vật chất ) Ä'ược biá»u hiện thÃ'ng qua các dạng cụ thể, bằng “ cảm giác “ ( ý thức ) con ngÆ°á»i có thể nhận thức Ä'ược ( tính khả tri của vật chất ). Và “ thá»±c tại khách quan†(vật chất) chính là nguá»"n gá»'c, ná»™i dung khách quan của “ cảm giác “ (ý thức). 

Trong hoạt Ä'á»™ng sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp Ä'iá»u kiện vật chất Ä'ược hiểu là tất cả những tà i sản mà doanh nghiệp sở hữu nhÆ°: các tà i sản hữu hình (nhà xưởng, máy móc, thiết bị, cÃ'ng cụ, dụng cụ,…) và các tà i sản vÃ' hình (con ngÆ°á»i, tiá»n, thÆ°Æ¡ng hiệu, bí quyết cÃ'ng nghệ,…) 

Vá» khía cạnh ý thức thì trong hoạt Ä'á»™ng của doanh nghiệp các quyết Ä'ịnh, các chiến lược, các chính sách, các quy chế,… mà CÃ'ng ty ban hà nh vá» việc sản xuất cái gì? Sản xuất nhÆ° thế nà o? ... chính là à thức. 

Vì vậy, ngÆ°á»i lãnh Ä'ạo doanh nghiệp phải có những nhìn nhận, Ä'ánh giá khách quan dá»±a trên tất cả các nguá»"n lá»±c hữu hình và nguá»"n lá»±c vÃ' hình mà doanh nghiệp có hay sẽ có trong tÆ°Æ¡ng lai Ä'ể Ä'Æ°a ra những chiến lược, những chính sách, quyết Ä'ịnh,… phù hợp nhằm phá»'i hợp, liên kết các nguá»"n lá»±c lại vá»›i nhau theo má»™t quy trình hợp lý chứ khÃ'ng thể Ä'Æ°a ra những quyết Ä'ịnh mang tính chủ quan, vÃ' căn cứ hay theo cảm xúc của bản thân. 

Các chiến lược, quyết Ä'ịnh,… Ä'úng Ä'ắn sẽ tạo nên má»™t sá»± phá»'i hợp nhịp nhà ng tất cả các nguá»"n lá»±c, biến những nguá»"n lá»±c Ä'ầu và o Ä'ó thà nh các Ä'ầu ra có giá trị gia tăng và tạo thà nh lợi nhuận. 

Và ngược lại các chiến lược, quyết Ä'ịnh sai lầm do nhìn nhận Ä'ánh giá các nguá»"n lá»±c vật chất khÃ'ng chính xác, khÃ'ng phù hợp sẽ dẫn Ä'ến hậu quả khÃ'ng lÆ°á»ng trÆ°á»›c Ä'ược….

16. Phân tích sá»± sai lầm trong thuyết vÅ© trụ giãn nở 

a.Thuyết vÅ© trụ giãn nở - Big Bang 

Lý thuyết Big Bang là má»™t lý thuyết khoa há»c vá» nguá»"n gá»'c của vÅ© trụ. Lý thuyết Ä'ó phát biểu rằng vÅ© trụ Ä'ược bắt Ä'ầu từ má»™t Ä'iểm kỳ dị có mật Ä'á»™ vật chất và nhiệt Ä'á»™ lá»›n vÃ' hạn tại má»™t thá»i Ä'iểm hữu hạn trong quá khứ. Từ Ä'ó, khÃ'ng gian Ä'ã mở rá»™ng cùng vá»›i thá»i gian và là m cho các thiên hà di chuyển xa nhau hÆ¡n, tạo ra má»™t vÅ© trụ giãn nở nhÆ° chúng ta thấy ngà y nay. 

à tưởng trung tâm của lý thuyết nà y là quá trình vÅ© trụ Ä'ang giãn nở. Nó Ä'ược minh chứng bằng các thí nghiệm vá» dịch chuyển Ä'á» của các thiên hà (Ä'ịnh luật Hubble). Äiá»u Ä'ó có nghÄ©a là các thiên hà Ä'ang rá»i xa nhau và cÅ©ng có nghÄ©a là chúng Ä'ã từng ở rất gần nhau trong quá khứ và quá khứ xa xÆ°a nhất. 

b.Những sai lầm của thuyết Big Bang 

 Thuyết Big Bang lập lại sai phạm của con ngÆ°á»i trÆ°á»›c thá»i Copecnicus vá»›i thuyết Äịa Tâm tức là các thiên thể Ä'á»u quay quanh trái Ä'ất và con ngÆ°á»i trÆ°á»›c thá»i Copecnicus thì cho rằng “chúng ta là trung tâm vÅ© trụâ€, tức kết luận bản chất sá»± vậnÄ'á»™ng tá»± nhiên theo những gì quan sát Ä'ược từ tá»± nhiên, từ má»™t trung tâm , có nghÄ©a là ngÆ°á»i xây dá»±ng thuyết Big Bang và những ngÆ°á»i tin rằng thuyết Big Bang là Ä'úng Ä'á»u cho rằng “chúng ta là trung tâm vÅ© trụ†má»™t cách có nhận thức hoặc má»™t cách vÃ' thức, tức là cho rằng vÅ© trụ phải sinh ra trong phần mà thiên văn quan sátÄ'ược và từ Ä'ó cÅ©ng kết luận là vÅ© trụ hiện nay cÅ©ng chỉ có kích thÆ°á»›c nhá» bé vá»›i bán kính là 13,7 tá»· năm ánh sáng và tuổi Ä'á»i của vÅ© trụ cÅ©ng chỉ non trẻ là 13,7 tá»· năm ánh sáng. Thuyết Big Bang cùng vá»›i vật lý hiện nay Ä'ã khÃ'ng Ä'ặt vấn Ä'á» theo cách vÅ© trụ sinh ra từ ngoà i vùng khÃ'ng gian quan sát Ä'ược của thiên văn há»c ngà y nay khÃ'ng? -Thuyết Big Bang chắc chắn là má»™t thuyết khÃ'ng tá»'t vì thuyết Big Bang giải thích sá»± hình thà nh vÅ© trụ từ những nguyên liệu là từ má»™t phần tá»­ bé nhá» Ä'ậm Ä'ặc và sau Ä'ó là vụ nổ lá»›n Ä'ể sinh ra vÅ© trụ hiện nay, má»™t lý thuyết chÆ°a thể gá»i là má»™t lý thuyết tá»'t nếu lý thuyết Ä'ó bắt nguá»"n từ những nguyên liệu và những cÆ¡ chế khÃ'ng có nguá»"n gá»'c, tức là thuyết Big BangÄ'ã Ä'ược xây dá»±ng bởi những nguyên liệu mà khÃ'ng biết những nguyên liệu Ä'ó là gì và cÅ©ng khÃ'ng biết Ä'ược cÆ¡ chế tạo nên vụ nổ lá»›n cÅ©ng nhÆ° những tác nhân nà o là m các sản phẩm của vụ nổ lại Ä'ẩy nhau ra xa suá»'t và liên tục nhÆ° vậy. Có thể nói rằng má»™t lý thuyết khÃ'ng thể mang tính thuyết phục nếu lý thuyết Ä'ó khÃ'ngÄ'ược xây dá»±ng từ những nguyên liệu Ä'Æ¡n giản nhất và từ những cÆ¡ chế Ä'Æ¡n giản nhất, những lý thuyết chÆ°a mang Ä'ủ hai yếu tá»' nà y Ä'á»"ng thá»i lý thuyết Ä'ó là sai thì má»™t cách vÃ' tình ngÆ°á»i xây dá»±ng lý thuyết lẫn ngÆ°á»i tìm hiểu lý thuyết Ä'ó sẽ có thể vÃ' thức Ä'i theo con Ä'Æ°á»ng huyá»...n hoặc và cho rằng lý thuyết Ä'ó là Ä'úng là phù hợp và những Ä'iá»u chÆ°a giải thích Ä'ược là còn bí ẩn và còn cần thá»i gian Ä'ể giải quyết, và khi Ä'i theo hÆ°á»›ng Ä'i huyá»...n hoặc nhÆ° vậy thì sẽ khó có Ä'ược cÆ¡ há»™i tìm ra và tìm hiểu Ä'ược Ä'úng sá»± thật nguá»"n gá»'c của vÅ© trụ và sá»± sinh ra vÅ© trụ, vì vậy nên nhận thức rõ rằng những lý thuyết nà o mà bắt ngang từ những nguyên liệu phức tạp, từ cÆ¡ chế phức tạp hoặc khÃ'ng rá» rà ng thì lý thuyết Ä'ó chÆ°a Ä'áng Ä'ể tin là nó phản ánh Ä'úng sá»± thật của tá»± nhiên 

 Thuyết Big Bang khÃ'ng nhận ra qui luật có tính chá»"ng lập là các hạt chuyển Ä'á»™ng quanh má»™t tâm nhÆ° các electron chuyển Ä'á»™ng quanh hạt nhân nguyên tá»­, các vệ tinh chuyểnÄ'á»™ng quanh hà nh tinh tạo thà nh hệ chuyểnÄ'á»™ng quay theo dạng má»™t Ä'Ä©a dẹt, các hà nh tinh chuyển Ä'á»™ng quanh thiên thể sao tạo thà nh hệ chuyển Ä'á»™ng quay theo dạng má»™t Ä'Ä©a dẹt, các hệ thiên thể sao chuyển Ä'á»™ng quanh lá»- Ä'en trung tâm thiên hà tạo thà nh hệ chuyển Ä'á»™ng quay theo dạng má»™t Ä'Ä©a dẹt. Và qui luật nà y Ä'ược lập lại Ä'á»'i vá»›i các thiên hà chuyển Ä'á»™ng quanh lá»- Ä'en hệ mẹ các thiên hà cÅ©ng tạo thà nh hệ chuyển Ä'á»™ng quay theo dạng má»™t Ä'Ä©a dẹt 

 Thuyết Big Bang ra Ä'á»i khÃ'ng giải quyết Ä'ược gì và khÃ'ng Ä'óng góp Ä'ược gì ngoà i việc là m phù hợp vá»›i quan sát thiên văn và theo các tín hiệu nhận Ä'ược từ các thiên hà xa xăm bởi hiệu ứng Doppler, nhÆ°ng thá»±c sá»± thì vÅ© trụ Ä'ang co lại nhÆ° Ä'ã nêu trên. Má»™t lý thuyết phản ánh Ä'úng Ä'ược sá»± hình thà nh thật sá»± của vÅ© trụ thì lý thuyết Ä'ó phải nêu ra Ä'ược sá»± hình thà nh vÅ© trụ bắt buá»™c Ä'i kèm theo sá»± tạo thà nh các thuá»™c tính Ä'ầu tiên của các hạt cÆ¡ bản, tức là các thuá»™c tính của vật chất, trong Ä'ó nguá»"n gá»'c sá»± hình thà nh vÅ© trụ dẫn Ä'ến sá»± vận Ä'á»™ng của vÅ© trụ phải luÃ'n Ä'i kèm theo má»™t cách song hà nh vá»›i những thuá»™c tính vì sao các hạt cÆ¡ bản có khá»'i lượng chuyểnÄ'á»™ng và có khá»'i lượng hấp dẫn? vì sao các hạt cÆ¡ bản có thể tích? Vì sao các hạt cÆ¡ bản lại có hình cầu? Vì sao có các lá»±c và có các lá»±c cÆ¡ bản và chuyển Ä'á»™ng của các hạt cÆ¡ bản tham gia nhÆ° thế nà o và o việc tạo nên các lá»±c và các lá»±c cÆ¡ bản Ä'ó, năng lượng vÅ© trụ có nguá»"n gá»'c từ Ä'âu và năng lượng vật chất Ä'ược tích lÅ©y và giải phóng ra theo những cÆ¡ chế nà o…  

Nói tóm lại, hoặc hiểu Ä'úng hoặc hiểu sai vá» nguá»"n gá»'c hình thà nh vÅ© trụ và sá»± vận Ä'á»™ng của vÅ© trụ và vật chất sẽ là m cho việc chinh phục vÅ© trụ của con ngÆ°á»i tiến nhanh hoặc tiếp tục ở lại và theo cách “chinh phục lẩn quẩn†do việc khách quan là chÆ°a phát hiện ra những cái sai của những thuyết cÅ© hoặc do việc quá thần tượng và o các lý thuyết Ä'ang sai.

17. Phân tích yêu tá»' tinh thần trong hoạt Ä'á»™ng sản xuất kinh doanh 

*Văn hóa: Văn hóa là má»™t phạm trù phức tạp vá»›i nhiá»u Ä'ịnh nghÄ©a khác nhau. Ở Ä'ây, chúng ta xem văn hóa nhÆ° má»™t hiện tượng tá»"n tại khách quan trong xã há»™i loà i ngÆ°á»i. Má»-i con ngÆ°á»i, má»-i nhà quản trị, má»-i tổ chức Ä'á»u thuá»™c vá» má»™t ná»n văn hóa cụ thể. DÆ°á»›i ảnh hưởng của má»-i ná»n văn hoá, nhân cách, Ä'ạo Ä'ức, niá»m tin, thái Ä'á»™, hệ thá»'ng các giá trị.v.v. ở má»-i ngÆ°á»i Ä'ược hình thà nh và phát triển. NhÆ° vậy văn hóa quản trị nói chung và phong cách cùng phÆ°Æ¡ng pháp quản trị ở má»-i doanh nghiệp nói riêng sẽ bị ảnh hưởng trá»±c tiếp bởi những ná»n văn hóa mà những nhà quản trị của há» thuá»™c vá» các ná»n văn hóa Ä'ó. Qua nghiên cứu, ngÆ°á»i ta cÅ©ng thấy rằng, văn hóa là má»™t trong những yếu tá»' chủ yếu tác Ä'á»™ng, chi phá»'i hà nh vi ứng xứ của ngÆ°á»i tiêu dùng, chi phá»'i hà nh vi mua hà ng của khách hà ng. Thêm và o Ä'ó, tình cảm gia Ä'ình, sá»± hiểu biết xã há»™i, trình Ä'á»™ há»c vấn ... vẫn là Ä'iá»u xuất phát khi mua sắm hà ng hóa - dịch vụ, nghÄ©a là chi phá»'i việc soạn thảo chiến lược và sách lược kinh doanh ở má»-i doanh nghiệp cụ thể. Trong má»-i ná»n văn hóa lại có các nhánh văn hóa. Sá»± hiện diện của các nhánh văn hóa cÅ©ng có những ảnh hưởng khá sâu sắc tá»›i các hoạt Ä'á»™ng vá» quản trị trên cả ba phÆ°Æ¡ng diện nhà quản trị, Ä'á»'i tượng quản trị và mÃ'i trÆ°á»ng quản trị. Thí dụ Việt Nam có 7 vùng (nhánh) văn hóa và 25 tiểu vùng. Má»-i vùng có má»™t tập quán riêng, cảm nhận cái Ä'ẹp khác nhau, dẫn Ä'ến thị hiếu tiêu dùng khác nhau. Äây là má»™t vấn Ä'á» cần lÆ°u ý Ä'á»'i vá»›i các quản trị gia khi tuyển và sá»­ dụng nhân viên cÅ©ng nhÆ° khi việc hoạch Ä'ịnh và thá»±c hiện các chính sách kinh doanh trong các vùng và tiểu vùng văn hóa Ä'ó. 

*Phong cách và lá»'i sá»'ng: 

Xã há»™i là bức tranh muÃ'n mà u do các cá thể vá»›i các phong cách và lá»'i sá»'ng khác nhau tạo nên. Dẫu khÃ'ng có hai ngÆ°á»i cùng giá»'ng nhau tuyệt Ä'á»'i vá» má»™t phong cách hay lá»'i sá»'ng, nhÆ°ng nhìn chung, ở bất cứ Ä'âu, bất cứ thá»i Ä'iểm nà o cÅ©ng tá»"n tại những phong cách và lá»'i sá»'ng tiêu biểu cho nÆ¡i Ä'ó hay thá»i Ä'iểm Ä'ó. Má»-i phong cách và lá»'i sá»'ng lại có những Ä'ặc trÆ°ng riêng của mình vá» cách má»-i cá thể suy nghÄ©, hà nh Ä'á»™ng và thể hiện ra thế giá»›i bên ngoà i. Chính Ä'iá»u nà y Ä'ến lượt nó lại chi phá»'i rất mạnh Ä'ến việc hình thà nh những nhu cầu vá» chủng loại, chất lượng, sá»' lượng, hình dáng, mẫu mã... của hà ng hóa, dịch vụ Ä'ặc trÆ°ng cho các phong cách và lá»'i sá»'ng Ä'ó. NhÆ° vậy muá»'n kinh doanh có hiệu quả, các nhà quản trị khÃ'ng thể khÃ'ng Ä'iá»u chỉnh các hoạt Ä'á»™ng của mình phong cách và lá»'i sá»'ng của xã há»™i Ä'Æ°Æ¡ng thá»i và xã há»™i tÆ°Æ¡ng lai sắp Ä'ến. Thí dụ phong cách sá»'ng của phụ nữ phÆ°Æ¡ng Tây khác phụ nữ Việt Nam Ä'ã dẫn Ä'ến sá»± tiêu dùng hà ng hóa dịch vụ khác nhau và Ä'iá»u nà y lại buá»™c các nhà quản trị phải hoạch Ä'ịnh và thá»±c hiện các chiến lược vá» hà ng hóa và dịch vụ khác nhau cho hai loại Ä'á»'i tượng Ä'ó. 

*TÃ'n giáo: 

TÃ'n giáo ra Ä'á»i từ rất sá»›m trong lịch sá»­ phát triển của loà i ngÆ°á»i. Ngà y nay có rất nhiá»u loại tÃ'n giáo trên thế giá»›i, tuy nhiên chỉ tính sá»' lượng các tín Ä'á»" của ba loại tÃ'n giáo chủ yếu là : Ä'ạo Thiên chúa, Ä'ạo Phật và Ä'ạo Há»"i thì chúng ta Ä'ã thấy má»™t con sá»' rất khổng lá»". Má»-i tÃ'n giáo Ä'á»u có những quan niệm, niá»m tin và thái Ä'á»™ riêng vá» cuá»™c sá»'ng, vá» cách cÆ° xá»­ giữa các tín Ä'á»" vá»›i nhau và vá»›i má»i ngÆ°á»i. TÃ'n giáo có ảnh hưởng rất lá»›n tá»›i Ä'ạo Ä'ức, tÆ° cách, văn hóa và lá»'i sá»'ng của khÃ'ng chỉ chính bản thân của các nhà quản trị mà cả tá»›i những cán bá»™ cÃ'ng nhân viên dÆ°á»›i quyá»n quản lý của há». Các hoạt Ä'á»™ng lãnh Ä'ạo và Ä'iá»u hà nh của các nhà quản trị khÃ'ng thể khÃ'ng tính tá»›i ảnh hưởng của yếu tá»' tÃ'n giáo trong nhận thức, ứng xá»­, chấp hà nh và thá»±c thi các quyết Ä'ịnh của những ngÆ°á»i dÆ°á»›i quyá»n. KhÃ'ng chỉ có vậy chúng ta còn thấy rằng, tâm lý của ngÆ°á»i tiêu dùng cÅ©ng khÃ'ng nằm ngoà i những ảnh hưởng rất sâu sắc của tÃ'n giáo. Ngà y rằm ngÆ°á»i dân theo Ä'ạo Phật ăn chay, tránh việc sát sinh và mua nhiá»u loại Ä'á»" thÆ¡ cúng, ngÆ°á»i dân theo Ä'ạo Há»"i kiêng ăn và sá»­ dụng những thứ hà ng hóa từ lợn và thịt lợn, ngÆ°á»i dân theo Ä'ạo Thiên chúa mua sắm rất nhiá»u loại hà ng hóa Ä'ể tổ chức ngà y lá»... Giáng sinh v.v... Tất cả những Ä'iá»u nà y ảnh hưởng rất lá»›n Ä'ến việc hoạch Ä'ịnh và thá»±c hiện các chủ trÆ°Æ¡ng chính sách kinh doanh của các nhà quản trị. Những ai nhanh nhạy, hiểu biết sâu sắc vá» tÃ'n giáo thì Ä'á»u có thể tìm ra những cÆ¡ há»™i trong các hoạt Ä'á»™ng quản trị kinh doanh của mình.

18. Phân tích má»'i quan hệ giữa vật chất và ý thức. Rút ra ý nghÄ©a và liên hệ thá»±c tế 

Theo Chủ nghÄ©a Mác-Lênin: 

* Vật chất là thá»±c tại khách quan Ä'em lại cho con ngÆ°á»i trong cảm giác, là tất cả những gì có thuá»™c tính tá»"n tại khách quan khÃ'ng phụ thuá»™c và o ý thức và khi tác Ä'á»™ng và o giác quan thì gây ra cảm giác. 

* à thức có nguá»"n gá»'c tá»± nhiên và nguá»"n gá»'c xã há»™i. Nguá»"n gá»'c tá»± nhiên là từ hiện thá»±c khách quan và từ óc ngÆ°á»i. Nguá»"n gá»'c xã há»™i là từ lao Ä'á»™ng và ngÃ'n ngữ. Nếu thiếu hiện thá»±c khách quan hoặc óc ngÆ°á»i thì ý thức khÃ'ng thể xuất hiện. Có thể nói, ý thức là má»™t dạng vật chất sá»'ng có tổ chức cao, Ä'ó là bá»™ óc con ngÆ°á»i. Bá»™ óc ngÆ°á»i là cÆ¡ quan vật chất của ý thức 

Vật chất và ý thức là những phạm trù cÆ¡ bản của triết há»c; là ná»n tảng của chủ nghÄ©a duy vật biện chứng. Giữa vật chất và ý thức có má»'i quan hệ qua lại lẫn nhau. Xung quanh các phạm trù nà y từ lâu Ä'ã trở thà nh ná»™i dung luận bà n của các trÆ°á»ng phái triết há»c bởi là m rõ ná»™i dung vật chất và ý thức cÅ©ng nhÆ° má»'i quan hệ của nó có ý nghÄ©a lá»›n lao vá» mặt lý luận cÅ©ng nhÆ° trong hoạt Ä'á»™ng thá»±c tiá»...n. 

Vậy giữa vật chất và ý thức có má»'i quan hệ biện chứng nhÆ° thế nà o? 

Má»™t là , vật chất có vai trò quyết Ä'ịnh ý thức. Tính quyết Ä'ịnh ở Ä'ây bao gá»"m cả nguá»"n gá»'c và bản chất. Vật chất là yếu tá»' có trÆ°á»›c, ý thức là yếu tá»' có sau. Vật chất tá»"n tại khách quan, Ä'á»™c lập vá»›i ý thức và là nguá»"n gá»'c sinh ra ý thức. Não ngÆ°á»i là 1 dạng vật chất có tổ chức cao, là cÆ¡ quan phản ánh Ä'ể hình thà nh ý thức. à thức tá»"n tại phụ thuá»™c và o hoạt Ä'á»™ng thần kinh của bá»™ não trong quá trình phản ánh thế giá»›i khách quan. Thế giá»›i khách quan là nguá»"n gá»'c của ý thức, quyết Ä'ịnh ná»™i dung của ý thức. Vì vật chất nhÆ° thế nà o thì ý thức phản ảnh nhÆ° thế ấy, Ä'á»"ng thá»i vật chất luÃ'n luÃ'n vận Ä'á»™ng biến Ä'ổi nên nhận thức cÅ©ng phải vận Ä'á»™ng và biến Ä'ổi theo. 

Mặc dù chịu sá»± quyết Ä'ịnh của vật chất vá» nguá»"n gá»'c và ná»™i dung, song ý thức có tính Ä'á»™c lập tÆ°Æ¡ng Ä'á»'i, tác Ä'á»™ng trở lại vật chất nên có tính năng Ä'á»™ng sáng tạo, góp phần cải biến thế giá»›i khách quan thÃ'ng qua hoạt Ä'á»™ng thá»±c tiá»...n của con ngÆ°á»i. Nếu ý thức phản ánh Ä'úng hiện thá»±c khách quan, có nghÄ©a là ý thức tích cá»±c, khoa há»c, Ä'úng Ä'ắn có tác dụng thúc Ä'ẩy hoạt Ä'á»™ng thá»±c tiá»...n theo khuynh hÆ°á»›ng Ä'i lên trong quá trình cải tạo thế giá»›i khách quan. Ngược lại, ý thức phản ánh khÃ'ng Ä'úng thế giá»›i khách quan, có nghÄ©a ý thức tiêu cá»±c, phản khoa há»c ở mức Ä'á»™ nhất Ä'ịnh có thể kìm hãm hoạt Ä'á»™ng thá»±c tiá»...n theo khuynh hÆ°á»›ng Ä'i xuá»'ng của con ngÆ°á»i trong quá trình cải tạo tá»± nhiên và xã há»™i. Sá»± tác Ä'á»™ng của ý thức Ä'á»'i vá»›i vật chất phải thÃ'ng qua hoạt Ä'á»™ng con ngÆ°á»i. Con ngÆ°á»i dá»±a trên những tri thức của mình vá» thế giá»›i khách quan, từ Ä'ó Ä'á» ra mục tiêu phÆ°Æ¡ng hÆ°á»›ng, biện pháp thá»±c hiện và ý chí thá»±c hiện mục tiêu ấy. Vai trò sáng tạo chủ Ä'á»™ng, tích cá»±c của ý thức con ngÆ°á»i trong quá trình cải tạo thế giá»›i hiện thá»±c Ä'Æ°Æ¡c phát triển Ä'ến mức Ä'á»™ nà o chăng nữa vẫn phải dá»±a trên sá»± phản ảnh của thế giá»›i khách quan và các Ä'iá»u kiện khách quan. Cho nên ý thức, tÆ° tưởng trở thà nh nhân tá»' quan trá»ng, có tác dụng quyết Ä'ịnh là m cho con ngÆ°á»i phát triển, hoạt Ä'á»™ng Ä'úng hay sai, thà nh cÃ'ng hay thất bại khi thá»±c hiện những khả năng nà o Ä'ó. 

Tuy vậy,sá»± tác Ä'á»™ng của ý thức Ä'á»'i vá»›i vật chất cÅ©ng chỉ vá»›i má»™t mức Ä'á»™ nhất Ä'ịnh chứ nó khÃ'ng thể sinh ra hoặc tiêu diệt các quy luật vận Ä'á»™ng của vật chất Ä'ược.Và suy cho cùng, dù ở mức Ä'á»™ nà o nó vẫn phải dá»±a trên cÆ¡ sở sá»± phản ánh thế giá»›i vật chất .  

Biểu hiện ở má»'i quan hệ giữa vật chất và ý thức trong Ä'á»i sá»'ng xã há»™i là quan hệ giữa tá»"n tại xã há»™i và ý thức xã há»™i,trong Ä'ó tá»"n tại xã há»™i quyết Ä'ịnh ý thức xã há»™i, Ä'á»"ng thá»i ý thức xã há»™i có tính Ä'á»™c lập tÆ°Æ¡ng Ä'á»'i và tác Ä'á»™ng trở lại tá»"n tại xã há»™i .  

Ngoà i ra, má»'i quan hệ giữa vật chất và ý thức còn là cÆ¡ sở Ä'ể nghiên cứu,xem xét các má»'i quan hệ khác nhÆ°: lý luận và thá»±c tiá»...n, khách thể và chủ thể, vấn Ä'á» chân lý …  

Vá»›i ná»™i dung vá» má»'i quan hệ giữa vật chất và ý thức giúp chúng ta rút ra Ä'ược ý nghÄ©a vá» phÆ°á»›ng pháp luận trong nhận thức cÅ©ng nhÆ° trong chỉ Ä'ạo hoạt Ä'á»™ng thá»±c tiá»...n. 

Vật chất quyết Ä'ịnh ý thức, do Ä'ó chúng ta phải xây dá»±ng nguyên tắc khách quan trong sá»± xem xét. Nguyên tắc nà y thể hiện ở mấy vấn Ä'á» sau: Má»™t là Ä'òi há»i tÆ° duy của chúng ta phải nhận thức sá»± vật vá»›i tÆ° cách là cái khách quan, xem xét sá»± vật, hiện tượng phải xuất phát từ bản thân sá»± vật, hiện tượng Ä'ó. Hai là khÃ'ng coi nhẹ vai trò của nhân tá»' chủ quan, khÃ'ng coi nhẹ tính năng Ä'á»™ng của ý thức mà nguyên tắc khách quan Ä'òi há»i sá»± phát huy tính năng Ä'á»™ng chủ quan, phát huy tính năng Ä'á»™ng, sáng tạo của ý thức trong việc tìm ra những con Ä'Æ°á»ng, những phÆ°Æ¡ng pháp Ä'ể từng bÆ°á»›c thâm nhập và o bản chất của sá»± vật. Ba là , tránh chủ nghÄ©a khách quan. Äặc trÆ°ng của chủ quan là Ä'á» cao, thổi phá»"ng, tuyệt Ä'á»'i hóa yếu tá»' kách quan, Ä'á»"ng thá»i hạ thấp vai trò của con ngÆ°á»i trÆ°á»›c thế giá»›i hiện thá»±c. Bá»'n là , Ä'òi há»i sá»± trung thá»±c trong sá»± phản ánh. 

Nghiên cứu má»'i quan hệ vật chất và ý thức giúp chúng ta trong nhận thức cÅ©ng nhÆ° trong chỉ Ä'ạo hà nh Ä'á»™ng thá»±c tiá»...n, nhất là khi Ä'á» ra chủ trÆ°Æ¡ng Ä'Æ°á»ng lá»'i chính sách cần phải xuất phát từ thá»±c tiá»...n, tÃ'n trá»ng và hà nh Ä'á»™ng theo quy luật KQ.  

Tinh thần cách mạng và khoa há»c trong việc vận dung má»'i quan hệ vật chất và ý thức Ä'òi há»i chúng ta phải chá»'ng lại thái Ä'á»™ tiêu cá»±c, thụ Ä'á»™ng vin và o Ä'iá»u kiện khách quan ngá»"i chá», khÃ'ng dám hà nh Ä'á»™ng; Ä'á»"ng thá»i phải chá»'ng lại chủ quan duy ý chí, là biểu biểu hiện là hà nh Ä'á»™ng bất chấp quy luật, Ä'iá»u kiện cụ thể. Trong hoạt Ä'á»™ng Ä'á»™ng của con ngÆ°á»i, nhân tá»' vật chất và và yếu tá»' tinh thần có má»'i liên hệ chặt chẽ hữu cÆ¡ vá»›i nhau, tác Ä'á»™ng qua lại thà nh thể thá»'ng nhất chặt chẽ. Sức mạnh ý thức của con ngÆ°á»i khÃ'ng phải ở chá»- tách rá»i Ä'iá»u kiện vật chất, thoát ly hiện thá»±c khách quan mà biết dá»±a và o Ä'iá»u kiện vật chất Ä'ã có, phản ánh Ä'úng quy luật khách quan Ä'ể cải tạo thế giá»›i khách quan. Äá»"ng thá»i phải nâng cao tính năng Ä'á»™ng chủ quan.  

Thá»±c tiá»...n há» thấy ở Ä'âu và khi nà o, con ngÆ°á»i rÆ¡i và o chủ quan duy ý chí, coi thÆ°á»ng thá»±c tiá»...n KQ thì ở Ä'ó việc xây dá»±ng Chủ nghÄ©a xã há»™i sẽ gặp khó khăn, thậm chí thất bại. Sá»± sụp Ä'ổ của Liên XÃ' và các nÆ°á»›c xã há»™i chủ nghÄ©a ở ÄÃ'ng Âu là minh chứng cho việc khÃ'ng Ä'ánh giá Ä'úng thá»±c tiá»...n. Thá»±c tiá»...n quá trình xây dá»±ng chủ nghÄ©a xã há»™i ở nÆ°á»›c ta Ä'ã có lúc trÆ°á»›c Ä'ây, trong má»™t thá»i gian dà i Ä'ã mắc phải sai lầm của bệnh chủ quan duy ý chí Ä'ã là m ảnh hưởng khÃ'ng nhá» Ä'ế sá»± phát triển kinh tế -xã há»™i của Ä'ất nÆ°á»›c. Những sai lầm nà y thể hiện cụ thể ở việc xác Ä'ịnh mục tiêu và bÆ°á»›c Ä'i trong quá trình xây dá»±ng cÆ¡ sở vật chất - kỹ thuật, cải tạo xã há»™i chủ nghÄ©a và quản lý kinh tế. Vá»›i suy nghÄ© và hà nh Ä'á»™ng giản Ä'Æ¡n, lại nóng vá»™i, chạy theo nguyện vá»ng chủ quanâ€, nhiá»u mục tiêu, chỉ tiêu kinh tế- xã há»™i xa rá»i vá»›i thá»±c tế khách quan, trong khi trình Ä'á»™ quản lý kinh tế xã há»™i còn hạn chế, bị các thế lá»±c Ä'ế quá»'c và phản Ä'á»™ng bao vây, cÃ' lập. Hậu quả là m ná»n kinh tế- xã há»™i bị khủng hoảng, trì trệ, và ảnh hưởng Ä'ến các lÄ©nh vá»±c khác, uy tín nÆ°á»›c ta trên trÆ°á»ng quá»'c tế bị giảm sút... Vá»›i quan Ä'iểm nhìn thẳng và o sá»± thật, Ä'ánh gía Ä'úng sá»± thật, Äại há»™i VI của Äảng Ä'ã thẳng thắn vạch rõ những nguyên nhân và bà i há»c kinh nghiệm rút ra từ tá»±c trạng trên, trong Ä'ó Ä'ặc biệt nhấn mạnh: “ Khuynh hÆ°á»›ng tÆ° tưởng chủ yếu của những sai lầm ấy, Ä'ặc biệt là những sai lầm vá» chính sách kinh tế, là bệnh chủ quan, duy ý chí, lá»'i suy nghÄ© giản Ä'Æ¡n, nóng vá»™i chạy theo hà nh Ä'á»™ng chủ quan†( Văn kiện Äại há»™i Äảng toà n quá»'c lần thứ VI, Nxb Sá»± thật, Hà Ná»™i, 1987, tr.26), Ä'á»"ng thá»i chủ trÆ°Æ¡ng Ä'ổi má»›i, trÆ°á»›c mắt là Ä'ổi má»›i tÆ° duy trên cÆ¡ sở kiên Ä'ịnh và lấy ná»n tảng Chủ nghÄ©a Mác-Lênin và tÆ° tưởng Chủ tịch Há»" Chí Minh là m kim chỉ nam cho hà nh Ä'á»™ng cách mạng. Tiếp theo, Äảng Ä'ã có nhiá»u chủ trÆ°Æ¡ng Ä'ẩy mạnh sá»± nghiệp Ä'ổi má»›i, xây dá»±ng và phát triển ná»n kinh tế thị trÆ°á»ng Ä'ịnh hÆ°á»›ng XHCN, ná»n văn hóa VN tiên tiến Ä'ậm Ä'à bản sắc dân tá»™c, chủ Ä'á»™ng há»™i nhập vá»›i thế giá»›i... Tất cả những chủ trÆ°Æ¡ng Ä'ổi má»›i nà y qua thà nh tá»±u của hÆ¡n 16 năm cho Ä'ến nay Ä'ã chứng tá» chúng ta vừa có bÆ°á»›c Ä'i thích hợp và chá»n Ä'iểm xuất phát Ä'úng Ä'ắn, phù hợp hoà n cảnh Ä'iá»u kiện thá»±c tế của Ä'ất nÆ°á»›c, vừa nắm vững và khÃ'ng chệch hÆ°á»›ng vá»›i quan Ä'iểm ná»n tảng của Chủ nghÄ©a Mác-Lênin và tÆ° tưởng Chủ tịch Há»" Chí Minh. Thà nh tá»±u của cÃ'ng cuá»™c Ä'ổi má»›i Ä'ã là má»™t minh chứng hùng há»"n cho việc kết hợp hà i hòa, nhuần nhuyá»...n của má»'i quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức trên quan Ä'iểm của Chủ nghÄ©a Mác-Lênin.  

Tóm lại, TG vật chất tá»"n tại KQ, khÃ'ng phụ thuá»™c và o ý thức con ngÆ°á»i; ý thức là hình ảnh chủ quan của thế giá»›i khách quan; giữa vật chất và ý thức có má»'i quan hệ biện chứng vá»›i nhau. Con ngÆ°á»i xuất phát từ thế giá»›i là m căn cứ cho hoạt Ä'á»™ng có mục Ä'ích của mình. Con ngÆ°á»i cà ng phản ánh Ä'ầy Ä'ủ và Ä'úng Ä'ắn vá» TGKQ thì cà ng cải tạo thế giá»›i có hiệu quả theo nhu cầu của mình. Sức mạnh ý thức của con ngÆ°á»i khÃ'ng phải ở chá»- tách rá»i hiện tựợng vật chất thoát ly HTKQ mà biết dá»±a và o Ä'iá»u kiện vật chất Ä'ã có, phản ánh Ä'úng QLKQ Ä'ể cải tạo TGKQ. Xuất phát từ ý nghÄ©a Ä'ó, Äảng ta luÃ'n xác Ä'ịnh, má»™t trong những diá»u kiện cÆ¡ bản Ä'ể Ä'ẩm bảo sá»± lãnh Ä'ạo Ä'úng dắn của mình là phải†luÃ'n xuất phát từ thá»±c tế, tÃ'n trá»ng và hà nh Ä'á»™ng theo QLKQâ€. Thiết nghÄ© vá»›i việc hiểu Ä'ầy Ä'ủ phạm trù -Má»'i quan hệ vật chất và ý thức sẽ giúp chúng ta xây dá»±ng niá»m tin, hy vá»ng và o sá»± thắng lợi của Chủ nghÄ©a Mác-Lênin trên lÄ©nh vá»±c Ä'ấu tranh tÆ° tưởng lý luận, vận dụng sáng tạo và o hoà n cảnh và Ä'iá»u kiện thá»±c tế của cách mạng VN, góp phần cùng toà n Äảng, toà n dân thá»±c hiện thắng lợi mục tiêu “Vì dân già u, nÆ°á»›c mạnh, xã há»™i cÃ'ng bằng, dân chủ, văn minhâ€

19. Phân tích cÆ¡ sở lý luận và ná»™i dung của quan Ä'iểm toà n diện và phê phán các sai lầm quan Ä'iểm siêu hình, quan Ä'iểm phiến diện, quan Ä'iểm chiết trung, quan Ä'iểm ngụy biện. Những sai lầm ấy biểu hiện trong hoạt Ä'á»™ng quản trị kinh doanh nhÆ° thế nà o. 

Trong sá»± tá»"n tại của thế giá»›i quanh ta, má»i sá»± vật và hiện tượng Ä'á»u có má»'i liên hệ và tác Ä'á»™ng quan lại vá»›i nhau chứ khÃ'ng tách rá»i nhau, cÃ' lập. Thế nên theo quan Ä'iểm toà n diện thì khi xem xét sá»± vật, hiện tượng thì phải nghiên cứu má»i má»'i liên hệ và sá»± tác Ä'á»™ng qua lại giữa chúng, sá»± tác Ä'á»™ng quan lại của các yếu tá»', kể cả khâu trung gian, gián tiếp cấu thà nh sá»± vật Ä'ó. Phải Ä'ặt nó trong má»™t khÃ'ng gian, thá»i gian cụ thể, nghiên cứu quá trình phát triển từ quá khứ, hiện tại và dá»± Ä'oán cho tÆ°Æ¡ng lai. 

•CÆ¡ sở lý luận: CÆ¡ sở lý luận của nguyên tắc toà n diện nguyên lý vá» má»'i liên hệ phổ biến. 

Má»'i liên hệ phổ biến là má»'i liên hệ giữa các mặt (các thuá»™c tính) Ä'á»'i lập tá»"n tại trong má»i sá»± vật, trong má»i lÄ©nh vá»±c hiện thá»±c. 

Má»'i liên hệ mang tính khách quan và phổ biến. Nó chi phá»'i tổng quát sá»± vận Ä'á»™ng, phát triển của má»i sá»± vật, quá trình xảy ra trong thế giá»›i, và là Ä'á»'i tượng nghiên cứu của phép biện chúng. 

Má»'i liên hệ phổ biến Ä'ược nhận thức trong các phạm trù biện chứng nhÆ° má»'i liên hệ giữa: mặt Ä'á»'i lập, chất â€" lượng, cÅ© â€" má»›i, cái riêng â€" cái chung; nguyên nhân â€" kết quả, ná»™i dung â€" hình thức, bản chất â€" hiện tượng, tất nhiên â€" ngẫu nhiên, khả năng â€" hiện thá»±c. 

Ná»™i dung của nguyên lý vá» má»'i liên hệ phổ biến là :  

+ Má»i sá»± vật, hiện tượng trong thế giá»›i Ä'á»u tá»"n tại trong muÃ'n và n má»'i liên hệ rang buá»™c lẫn nhạu. 

+ Trong muÃ'n và n má»'i liên hệ chi phá»'i sá»± tá»"n tại của chúng có những má»'i liên hệ phổ biến;  

+ Má»'i liên hệ phổ biến tá»"n tại khách quan, phổ biến, chúng chi phá»'i má»™t cách tổng quát quá trình vận Ä'á»™ng, phát triển của má»i sá»± vật hiện tượng xảy ra trong thế giá»›i.  

Má»'i liên hệ giữa các sá»± vật, hiện tượng là má»'i liên hệ của bản thân thế giá»›i vật chất, khÃ'ng do bất cứ ai quy Ä'ịnh và tá»"n tại Ä'á»™c lập vá»›i ý thức. Trên thế giá»›i nà y có rất nhiá»u má»'i liên hệ chẳng hạn nhÆ° má»'i liên hệ giữa sá»± vật và hiện tượng vật chất, giữa cái vật chất và cái tinh thần. Các má»'i liên hệ Ä'á»u là sá»± phản ánh những tác Ä'á»™ng qua lại, phản ánh sá»± quy Ä'ịnh lẫn nhau giữa các sá»± vật hiện tượng của thế giá»›i khách quan. 

KhÃ'ng chỉ có vậy, các má»'i liên hệ còn có tính nhiá»u vẻ (Ä'a dạng) 

- Má»'i liên hệ bên trong và bên ngoà i. 

- Má»'i liên hệ cÆ¡ bản và khÃ'ng cÆ¡ bản. 

- Má»'i liên hệ chủ yếu và thứ yếu. 

- Má»'i liên hệ trá»±c tiếp và gián tiếp. 

Ở thế giá»›i của các má»'i liên hệ, má»'i liên hệ bên ngoà i tức là sá»± tác Ä'á»™ng lẫn nhau giữa các sá»± vật, má»'i liên hệ bên trong tức là sá»± tác Ä'á»™ng quan lại lẫn nhau của các mặt, các yêu tá»', các bá»™ phận bên trong của sá»± vật hiện tượng. Có má»'i liên hệ cÆ¡ bản thuá»™c vá» bản chất của sá»± vật, Ä'óng vai trò quyết Ä'ịnh, còn má»'i liên hệ khÃ'ng cÆ¡ bản chỉ Ä'óng vai trò phụ thuá»™c, khÃ'ng quan trá»ng. ÄÃ'i khi lại có má»'i liên hệ chủ yếu hoặc thứ yếu, ở Ä'ó có má»'i liên hệ trá»±c tiếp giữa hai hoặc nhiá»u sá»± vật và hiện tượng, có má»'i liên hệ gián tiếp trong Ä'ó có các sá»± vật và hiện tượng tác Ä'á»™ng lẫn nhau thÃ'ng qua nhiá»u khâu trung gian. 

Khi nghiên cứu hiện tượng khách quan, chúng ta có thể phân chia các má»'i liên hệ ra thà nh từng loại nhÆ° trên tùy thuá»™c tính chất Ä'Æ¡n giản hay phức tạp, phạm vi rá»™ng hay hẹp, vai trò trá»±c tiếp hay gián tiếp, nghiên cứu sâu hay sÆ¡ qua… 

- Ná»™i dung, Những yêu cầu cÆ¡ bản của nguyên tắc toà n diện:  

+ Trong nhận thức, nguyên tắc toà n diện là yêu cầu tất yếu của phÆ°Æ¡ng pháp tiếp cận khoa há»c, khi nghiên cứu sá»± vật hiện tượng cần xem xét sá»± vật hiện tượng trong má»™t chỉnh thể thá»'ng nhất vá»›i tất cả các mặt, các bá»™ phận, các yếu tá»', các thuá»™c tính, cùng vá»›i các má»'i liên hệ của chúng. Theo Lê-nin: “muá»'n thá»±c sá»± hiểu Ä'ược sá»± vật cần phải nhìn bao quát và nghiên cứu tất cả các má»'i quan hệ trá»±c tiếp và má»'i quan hệ gián tiếp của sá»± vật Ä'ó. Chúng ta khÃ'ng thể là m Ä'ược Ä'iá»u Ä'ó má»™t cách hoà n toà n Ä'ầy Ä'ủ, nhÆ°ng sá»± vật cần thiết phải xét Ä'ến tất cả má»i mặt sẽ Ä'á» phòng cho chúng ta khá»i phạm phải sai lầm và cứng nhắcâ€. Sở dÄ© chúng ta khÃ'ng thể nhận thức Ä'ược hoà n toà n Ä'ầy Ä'ủ bởi hai lý do, Thứ nhất là bản thân sá»± vật và hiện tượng luÃ'n luÃ'n vận Ä'á»™ng và phát triển khÃ'ng ngừng dẫn tá»›i có những giai Ä'oạn sá»± vật hiện tượng khÃ'ng bá»™c lá»™ tất cả những má»'i liên hệ của bản thân nó; thứ hai là vá» bản thân con ngÆ°á»i chủ thể của nhận thức vá»›i những phẩm chất và năng lá»±c của mình luÃ'n bị chế ngá»± bởi những Ä'iá»u kiện xã há»™i lịch sá»­, do Ä'ó cÅ©ng khÃ'ng thể bao quát Ä'Æ°uá»c hết những má»'i liên hệ bên ngoà i và bên trong của sá»± vật hiện tÆ°Æ¡ng.  

+ Nguyên tắc toà n diện còn Ä'òi há»i, Ä'ể nhận thức sá»± vật hiện tượng chúng ta cần xem xét nó trong má»'i liên hệ vá»›i nhu cầu thá»±c tiá»...n của con ngÆ°á»i. Do má»'i liên hệ giữa sá»± vật hiện tượng vá»›i nhu cầu của con ngÆ°á»i là vÃ' cùng Ä'a dạng và trong má»-i hoà n cảnh lịch sá»­ cụ thể thì con ngÆ°á»i chỉ phản ánh má»™t sá»' má»'i liên hệ nà o Ä'ó của sá»± vật hiện tượng phù hợp vá»›i nhu cầu của mình, nên nhận thức của con ngÆ°á»i vá» sá»± vật hiện tượng chỉ mang tính tÆ°Æ¡ng Ä'á»'i, khÃ'ng Ä'ầy Ä'ủ trá»n vẹn. Bởi vậy, khi xem xét toà n diện tất cả các mặt của những má»'i quan hệ của sá»± vật, hiện tượng phải chú ý Ä'ến sá»± phát triển cụ thể của các quan hệ Ä'ó. Chỉ có nhÆ° vậy má»›i thấy Ä'ược vai trò của các mặt trong từng giai Ä'oạn cÅ©ng nhÆ° của toà n bá»™ quá trình vận Ä'á»™ng, phát triênr của từng má»'i quan hệ cụ thể của sá»± vật, hiện tượng. Tránh nghiên cứu trà n lan Ä'á»"ng Ä'á»u, phải tìm ra Ä'ược bản chất, mặt quan trá»ng, mặt thứ yếu, từ Ä'ó rút ra Ä'ược má»'i liên hệ chủ yếu nhất, bản chất nhất, quan trá»ng nhất chi phá»'i sá»± tá»"n tại và phát triển của chúng.  

LÃ' gic của quá trình hình thà nh quan Ä'iểm toà n diện trong nhận thức, xem xét sá»± vật, hiện tượng sẽ phải trải qua nhiá»u giai Ä'oạn, cÆ¡ bản là Ä'i từ quan niệm ban Ä'ầu vá» cái toà n thể Ä'ến nhận thức má»-i mặt, má»-i má»'i liên hệ của chúng, cuá»'i cùng Ä'i tá»›i khái quát những tri thức phong phú Ä'ó Ä'ể rút ra tri thức vá» bản chất của sá»± vật hiện tượng; từ Ä'ó rút ra cái nhìn Ä'á»"ng bá»™ trong thá»±c tiện.  

* Phê phán các sai lầm (quan Ä'iểm siêu hình, phiến diện, triết chung, ngụy biện) 

+ Chủ nghÄ©a chiết trung cÅ©ng chú ý Ä'ến nhiá»u mặt, nhiá»u má»'i liên hệ của sá»± vật hiện tá»±ng nhÆ°ng khÃ'ng rút ra Ä'ược bản chất, má»'i liên hệ cÆ¡ bản của sá»± vật hiện tượng mà xem xét bình quân, kết hợp vÃ' nguyên tắc các má»'i liên hệ khác nhau, tạo thà nh má»™t má»› há»-n tạp các sá»± kiện, cuá»'i cùng sẽ lúng túng mất phÆ°Æ¡ng hÆ°á»›ng và bất lá»±c trÆ°á»›c sá»± vật hiện tượng xảy ra. 

+ Thuật ngụy biện: Ä'Æ°a cái khÃ'ng cÆ¡ bản thà nh cái cÆ¡ bản, cái khÃ'ng bản chất thà nh cái bản chất từ Ä'ó nhằm Ä'ạt Ä'ược mục Ä'ích hay lợi ích của mình má»™t cách tinh vi.  

=> Cả chủ nghÄ©a chiết trung và thuật ngụy biện Ä'á»u là phÆ°Æ¡ng pháp sai lầm trong việc xem xét sá»± vật hiện tượng. Nếu phép duy vật biện chứng phản ánh sá»± vận Ä'á»™ng, phát triển trong tính toà n diện của quá trình vật chất và sá»± thá»'ng nhất của quá trình Ä'ó thì chủ nghÄ©a chiết trung và thuật ngụa biện lại áp dụng chủ quan tính linh hoạt toà n diện và phổ biến của các khái niệm.  

+ Quan Ä'iểm siêu hình, phiến diện: Quan Ä'iểm siêu hình xem xét sá»± tá»"n tại của sá»± vật hiện tượng và sá»± phản ánh chúng và o tÆ° duy con ngÆ°á»i trong trạng thái biệt lập, nằm ngoà i má»'i liên hệ vá»›i các sá»± vật hiện tượng khác trong trạng thái khÃ'ng vận Ä'á»™ng, phát triển, nếu có vận Ä'á»™ng phát triển thì cÅ©ng chỉ thay Ä'ổi vá» lượng chứ khÃ'ng thay Ä'ổi vá» nhận. Äây là phÆ°Æ¡ng pháp xem xét có tính má»™t chiá»u, tuyệt Ä'á»'i hóa mặt nà y hay mặt kia; phủ nhận các khâu trung gian, chuyển hóa lẫn nhau giữa các sá»± vật hiện tượng. Theo Ä‚ngghen quan Ä'iểm siêu hình “chỉ nhìn thấy sá»± vật riêng biệt mà khÃ'ng nhìn thấy má»'i liên hệ qua lại giữa những sá»± vật ấy, chỉ nhìn thấy sá»± tá»"n tại của những sá»± vật ấy mà khÃ'ng nhìn thấy sá»± phát sinh và sá»± tiêu vong của những sá»± vật ấy, chỉ nhìn thấy trạng thái tÄ©nh của những sá»± vật ấy mà quên mất sá»± vận Ä'á»™ng của những sá»± vật ấy, chỉ nhìn thấy cây mà khÃ'ng nhìn thấy rừngâ€. NhÆ° vậy, chỉ hiểu Ä'ược bản chất của sá»± vật hiện tượng trong má»™t thá»i Ä'iểm mà khÃ'ng thể ứng xá»­ Ä'ược vá»›i sá»± biến Ä'ổi của sá»± vật hiện tượng ấy do các má»'i liên hệ khách quan mang lại, dẫn Ä'ến sẽ bị Ä'á»™ng trong cách hà nh xá»­ vá»›i sá»± vật hiện tượng.  

* Những sai lầm ấy biểu hiện trong hoạt Ä'á»™ng kinh doanh 

Các nhà doanh nghiệp thÆ°á»ng gặp phải rất nhiá»u loại rủi ro. Thất bại Ä'au Ä'á»›n nhất là những thất bại từ những rủi ro bắt nguá»"n từ việc nhìn nhận hoạt Ä'á»™ng kinh doanh má»™t cách phiến diện, siêu hình, ngụy biện, chiết trung…chỉ nhìn nhận vấn Ä'á» trong hoạt Ä'á»™ng kinh doanh ở má»™t khía cạnh nà o Ä'ó, khÃ'ng rút ra Ä'ược bản chất của vấn Ä'á» Ä'ể xá»­ lý tập trung cụ thể, xá»­ lý cÃ'ng việc dà n trải tùy tiện, hay chỉ ngụy biện cho những hà nh Ä'á»™ng sai lầm khÃ'ng sá»­a sai lại tìm cách ngụy biện gian trá, tất cả những quan Ä'iểm sai lầm Ä'ó Ä'á»u dẫn tá»›i việc thất bại trong hoạt Ä'á»™ng quản trị kinh doanh. Những sai lầm theo kiểu lá»'i mòn mà dù có tÆ° duy lÃ'gic, sá»± nhạy cảm, và kinh nghiệm vẫn cứ mắc phải. Chẳng hạn nhÆ°:  

Quá phụ thuá»™c và o má»™t hoặc hai khách hà ng: Các doanh nghiệp nên xây dá»±ng má»'i quan hệ tá»'t Ä'ẹp vá»›i nhiá»u bạn hà ng và Ä'á»'i tác Ä'ể giảm thiểu sá»± lệ thuá»™c và o má»™t sá»' ít những bạn hà ng lá»›n. 

Quá chú trá»ng Ä'ến việc nghiên cứu sáng tạo ra sản phẩm má»›i: Nếu doanh nghiệp quá chú tâm Ä'ến việc nghiên cứu thì há» Ä'ã thất bại mất má»™t ná»­a. Việc tạo ra sản phẩm má»›i là rất quan trá»ng, tuy nhiên việc quảng cáo và bán hà ng má»›i là cÃ'ng việc phức tạp và cần thiết hÆ¡n nhiá»u. Doanh nghiệp muá»'n tá»"n tại và phát triển Ä'ược thì phải biết Ä'ầu tÆ° cho toà n diện các cÃ'ng việc. 

Khảo sát thị trÆ°á»ng chÆ°a kỹ lưỡng: TrÆ°á»›c khi bắt tay và o kinh doanh, doanh nghiệp nhất thiết phải khảo sát thị trÆ°á»ng kỹ lưỡng Ä'ể xác Ä'ịnh Ä'ược nhu cầu khách hà ng và từ Ä'ó sản xuất ra sản phẩm Ä'áp ứng tá»'t nhất nhu cầu Ä'ó. 

Nghiên cứu thị trÆ°á»ng cÅ©ng giúp doanh nghiệp tìm Ä'ược thị trÆ°á»ng mục tiêu và khách hà ng tiá»m năng Ä'ể có thể Ä'ịnh ra các chiến lược marketing cho phù hợp.

20. Phân tích lý luận vá» quy luật và tìm hiểu quá trình nhận thức, vận dụng quy luật trong xã há»™i hiện nay. 

Quy luật là : má»'i liên hệ bản chất, tất nhiên, phổ biến và lặp lại giữa các sá»± vật, hiện tượng, giữa các yếu tá»' cấu thà nh, các thuá»™c tính của sá»± vật, hiện tượng. 

Khái niệm quy luật là má»™t trong những giai Ä'oạn của sá»± nhận thức của con ngÆ°á»i vá» tính thá»'ng nhất và vá» liên hệ, vá» sá»± phụ thuá»™c lẫn nhau và tính chỉnh thể của quá trình thế giá»›i 

Thá»±c chất của quy luật là má»'i liên hệ  

Äặc Ä'iểm của quy luật là Ä'ặc Ä'iểm của má»'i liên hệ tạo thà nh quy luật: 

o Khách quan 

o Tất yếu 

o Phổ biến 

o á»"n Ä'ịnh 

Vai trò của con ngÆ°á»i Ä'á»'i vá»›i quy luật: nhận thức và vận dụng quy luật Ä'ể cải tạo hiện thá»±c. 

Nhận thức quy luật:  

+ là phát hiện ra má»'i liên hệ tạo nên quy luật. Thá»±c chất của quy luật là những má»'i liên hệ khách quan, phổ iển, ổn Ä'ịnh và lặp Ä'i lặp lại) 

+ tìm hiểu Ä'iá»u kiện hoạt Ä'á»™ng của quy luật 

+ CÆ¡ chế hoạt Ä'á»™ng của quy luật: cÆ¡ chế của cụm quy luật giá trị, quy luật lượng tiá»n trong lÆ°u thÃ'ng, cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng … 

+ Tìm hiểu tác dụng của quy luật: tìm ra những giải pháp tăng cÆ°á»ng sá»± vận Ä'á»™ng của các quy luật 

+ Vận dụng quy luật: thá»±c chất là hoạt Ä'á»™ng theo yêu cầu của quy luật, Ä'ược hình thà nh từ cÆ¡ chế hoạt Ä'á»™ng của quy luật. 

o Yêu cầu Ä'ược hình thà nh từ cÆ¡ chế hoạt Ä'á»™ng của quy luật 

o Tác Ä'á»™ng Ä'ến Ä'iá»u kiện của quy luật, là m tăng cÆ°á»ng hoặc hạn chế hoạt Ä'á»™ng của quy luật. 

o Tác Ä'á»™ng Ä'ến cÆ¡ chế hoạt Ä'á»™ng của quy luật Ä'ể Ä'iá»u chỉnh hÆ°á»›ng hoạt Ä'á»™ng của quy luật. 

o Khi nhận thức và vận dụng Ä'ược quy luật: con ngÆ°á»i sẽ giải quyết Ä'ược má»'i quan hệ giữa tất yếu và tá»± do. 

Theo quan Ä'iểm triết há»c Mác-Lênin, có 3 quy luật cÆ¡ bản: 

- Quy luật mâu thuẫn: là quy luật hạt nhân của phép biện chứng duy vật, chỉ ra nguá»"n gá»'c, Ä'á»™ng lá»±c của sá»± vận Ä'á»™ng và phát triá»n. 

Ná»™i dung của quy luật: là má»'i quan hệ giữa các mặt Ä'á»'i lập trong mâu thuẫn biện chứng. Mâu thuẫn biện chứng là mâu thuẫn mà trong Ä'ó các mặt Ä'á»'i lập có khả năng chuyển hóa. 

Má»'i quan hệ ấy Ä'ược thể hiện theo hai chiá»u: thá»'ng nhất và Ä'ấu tranh. Thá»'ng nhất tạo Ä'iá»u kiện tiá»n Ä'á», ná»™i lá»±c cho Ä'ấu tranh, còn Ä'ấu tranh lại phá vỡ thể thá»'ng nhất cÅ©, lập nên thể thá»'ng nhất má»›i. Quá trình ấy lập Ä'i lập lại tạo nên quy luật. Qua Ä'ó, Ä'ấu tranh thể hiện tác dụng 

o Qua Ä'ấu tranh Ä'Æ°a tá»›i sá»± chuyển hóa của các mặt Ä'á»'i lập trên các phÆ°Æ¡ng diện: 

o Má»™t mặt thá»'ng nhất mất Ä'i, má»™t mặt Ä'á»'i lập xuất hiện. 

o Các mặt Ä'á»'i lập thay Ä'ổi tÆ°Æ¡ng quan lá»±c lượng. 

o Cả hai mặt Ä'á»'i lập cùng thay Ä'ổi lên cấp Ä'á»™ má»›i. 

Qua ba hình thức cÆ¡ bản Ä'ó, các mặt Ä'á»'i lập chuyển hóa, mâu thuẫn Ä'ược giải quyết, sá»± vật thay Ä'ổi: Ä'ây là quá trình vận Ä'á»™ng. 

à nghÄ©a của quy luật mâu thuẫn: xây dá»±ng quan Ä'iểm phân tích mâu thuẫn (nguyên tắc nhận thức) 

o Thừa nhận mâu thuẫn 

o Nghiên cứu Ä'á»'i tượng Ä'ặt trong quan hệ mâu thuẫn 

o Nghiên cứu các mâu thuẫn của Ä'á»'i tượng 

o Xu hÆ°á»›ng và cách giải quyết mâu thuẫn 

o Tìm biện pháp tác Ä'á»™ng tá»›i việc giải quyết mâu thuẫn 

- Quy luật lượng â€" chất: (quy luật lượng Ä'ổi dẫn Ä'ến chất Ä'ổi và ngược lại) là má»™t trong ba quy luật cÆ¡ bản của phép biện chứng duy vật. Nó chỉ ra cách thức của sá»± phát triển. 

Ná»™i dung chính của quy luật: thá»±c chất của quy luật nà y là má»'i quan hệ giữa chất và lượng. Má»'i quan hệ diá»...n ra theo hai chiá»u: 

o Lượng Ä'ổi dẫn Ä'ến chất Ä'ổi 

o Chất Ä'ổi dẫn Ä'ến lượng Ä'ổi 

- Quy luật phủ Ä'ịnh của phủ Ä'ịnh: là quy luật phản ánh vá» con Ä'Æ°á»ng và xu hÆ°á»›ng của sá»± phát triển, bao gá»"m: 

o Phủ Ä'ịnh 

o Phủ Ä'ịnh biện chứng 

o Cái má»›i 

Theo quan Ä'iểm triết há»c Mác-Lênin, nhận thức Ä'ược Ä'ịnh nghÄ©a là quá trình phản ánh biện chứng hiện thá»±c khách quan và o trong bá»™ óc của con ngÆ°á»i, có tính tích cá»±c, năng Ä'á»™ng, sáng tạo, trên cÆ¡ sở thá»±c tiá»...n.  

Theo quan Ä'iểm của phép tÆ° duy biện chứng, hoạt Ä'á»™ng nhận thức của con ngÆ°á»i Ä'i từ trá»±c quan sinh Ä'á»™ng Ä'ến tÆ° duy trừu tượng, và từ tÆ° duy trừu tượng Ä'ến thá»±c tiá»...n. Con Ä'Æ°á»ng nhận thức Ä'ó Ä'ược thá»±c hiện qua các giai Ä'oạn từ Ä'Æ¡n giản Ä'ến phức tạp, từ thấp Ä'ến cao, từ cụ thể Ä'ến trừu tượng, từ hình thức bên ngoà i Ä'ến bản chất bên trong, nhÆ° sau: 

- Nhận thức cảm tính (hay còn gá»i là trá»±c quan sinh Ä'á»™ng) là giai Ä'oạn Ä'ầu tiên của quá trình nhận thức. Äó là giai Ä'oạn con ngÆ°á»i sá»­ dụng các giác quan Ä'ể tác Ä'á»™ng và o sá»± vật nhằm nắm bắt sá»± vật ấy. Nhận thức cảm tính gá»"m các hình thức sau: 

+ Cảm giác: là hình thức nhận thức cảm tính phản ánh các thuá»™c tính riêng lẻ của các sá»± vật, hiện tượng khi chúng tác Ä'á»™ng trá»±c tiếp và o các giác quan của con ngÆ°á»i. Cảm giác là nguá»"n gá»'c của má»i sá»± hiểu biết, là kết quả của sá»± chuyển hoá những năng lượng kích thích từ bên ngoà i thà nh yếu tá»' ý thức. Lenin viết: "Cảm giác là hình ảnh chủ quan của thế giá»›i khách quanâ€. Nếu dừng lại ở cảm giác thì con ngÆ°á»i má»›i hiểu Ä'ược thuá»™c tính cụ thể, riêng lẻ của sá»± vật. Äiá»u Ä'ó chÆ°a Ä'ủ; bởi vì, muá»'n hiểu biết bản chất của sá»± vật phải nắm Ä'ược má»™t cách tÆ°Æ¡ng Ä'á»'i trá»n vẹn sá»± vật. Vì vậy nhận thức phải vÆ°Æ¡n lên hình thức nhận thức cao hÆ¡n". 

+ Tri giác: hình thức nhận thức cảm tính phản ánh tÆ°Æ¡ng Ä'á»'i toà n vẹn sá»± vật khi sá»± vật Ä'ó Ä'ang tác Ä'á»™ng trá»±c tiếp và o các giác quan con ngÆ°á»i. Tri giác là sá»± tổng hợp các cảm giác. So vá»›i cảm giác thì tri giác là hình thức nhận thức Ä'ầy Ä'ủ hÆ¡n, phong phú hÆ¡n. Trong tri giác chứa Ä'á»±ng cả những thuá»™c tính Ä'ặc trÆ°ng và khÃ'ng Ä'ặc trÆ°ng có tính trá»±c quan của sá»± vật. Trong khi Ä'ó, nhận thức Ä'òi há»i phải phân biệt Ä'ược Ä'âu là thuá»™c tính Ä'ặc trÆ°ng, Ä'âu là thuá»™c tính khÃ'ng Ä'ặc trÆ°ng và phải nhận thức sá»± vật ngay cả khi nó khÃ'ng còn trá»±c tiếp tác Ä'á»™ng lên cÆ¡ quan cảm giác con ngÆ°á»i. Do vậy nhận thức phải vÆ°Æ¡n lên hình thức nhận thức cao hÆ¡n. 

+ Biểu tượng: là hình thức nhận thức cảm tính phản ánh tÆ°Æ¡ng Ä'á»'i hoà n chỉnh sá»± vật do sá»± hình dung lại, nhá»› lại sá»± vật khi sá»± vật khÃ'ng còn tác Ä'á»™ng trá»±c tiếp và o các giác quan. Trong biểu tượng vừa chứa Ä'á»±ng yếu tá»' trá»±c tiếp vừa chứa Ä'á»±ng yếu tá»' gián tiếp. Bởi vì, nó Ä'ược hình thà nh nhá» có sá»± phá»'i hợp, bổ sung lẫn nhau của các giác quan và Ä'ã có sá»± tham gia của yếu tá»' phân tích, tổng hợp. Cho nên biểu tượng phản ánh Ä'ược những thuá»™c tính Ä'ặc trÆ°ng nổi trá»™i của các sá»± vật. 

Giai Ä'oạn nà y có các Ä'ặc Ä'iểm: 

-Phản ánh trá»±c tiếp Ä'á»'i tượng bằng các giác quan của chủ thể nhận thức. 

-Phản ánh bá» ngoà i, phản ánh cả cái tất nhiên và ngẫu nhiên, cả cái bản chất và khÃ'ng bản chất. Giai Ä'oạn nà y có thể có trong tâm lý Ä'á»™ng vật. 

-Hạn chế của nó là chÆ°a khẳng Ä'ịnh Ä'ược những mặt, những má»'i liên hệ bản chất, tất yếu bên trong của sá»± vật. Äể khắc phục, nhận thức phải vÆ°Æ¡n lên giai Ä'oạn cao hÆ¡n, giai Ä'oạn lý tính. 

- Nhận thức lý tính (hay còn gá»i là tÆ° duy trừu tượng) là giai Ä'oạn phản ánh gián tiếp trừu tượng, khái quát sá»± vật, Ä'ược thể hiện qua các hình thức nhÆ° khái niệm, phán Ä'oán, suy luận. 

+ Khái niệm: là hình thức cÆ¡ bản của tÆ° duy trừu tượng, phản ánh những Ä'ặc tính bản chất của sá»± vật. Sá»± hình thà nh khái niệm là kết quả của sá»± khái quát, tổng hợp biện chứng các Ä'ặc Ä'iểm, thuá»™c tính của sá»± vật hay lá»›p sá»± vật. Vì vậy, các khái niệm vừa có tính khách quan vừa có tính chủ quan, vừa có má»'i quan hệ tác Ä'á»™ng qua lại vá»›i nhau, vừa thÆ°á»ng xuyên vận Ä'á»™ng và phát triển. Khái niệm có vai trò rất quan trá»ng trong nhận thức bởi vì, nó là cÆ¡ sở Ä'ể hình thà nh các phán Ä'oán và tÆ° duy khoa há»c. 

+ Phán Ä'oán: là hình thức tÆ° duy trừu tượng, liên kết các khái niệm vá»›i nhau Ä'ể khẳng Ä'ịnh hay phủ Ä'ịnh má»™t Ä'ặc Ä'iểm, má»™t thuá»™c tính của Ä'á»'i tượng. Thí dụ: "Dân tá»™c Việt Nam là má»™t dân tá»™c anh hùng" là má»™t phán Ä'oán vì có sá»± liên kết khái niệm "dân tá»™c Việt Nam" vá»›i khái niệm "anh hùng". Theo trình Ä'á»™ phát triển của nhận thức, phán Ä'oán Ä'ược phân chia là m ba loại là phán Ä'oán Ä'Æ¡n nhất (ví dụ: Ä'á»"ng dẫn Ä'iện), phán Ä'oán Ä'ặc thù (ví dụ: Ä'á»"ng là kim loại) và phán Ä'oán phổ biến (ví dụ: má»i kim loại Ä'á»u dẫn Ä'iện). Ở Ä'ây phán Ä'oán phổ biến là hình thức thể hiện sá»± phản ánh bao quát rá»™ng lá»›n nhất vá» Ä'á»'i tượng. 

Nếu chỉ dừng lại ở phán Ä'oán thì nhận thức chỉ má»›i biết Ä'ược má»'i liên hệ giữa cái Ä'Æ¡n nhất vá»›i cái phổ biến, chÆ°a biết Ä'ược giữa cái Ä'Æ¡n nhất trong phán Ä'oán nà y vá»›i cái Ä'Æ¡n nhất trong phán Ä'oán kia và chÆ°a biết Ä'ược má»'i quan hệ giữa cái Ä'ặc thù vá»›i cái Ä'Æ¡n nhất và cái phổ biến. Chẳng hạn qua các phán Ä'oán thí dụ nêu trên ta chÆ°a thể biết ngoà i Ä'ặc tính dẫn Ä'iện giá»'ng nhau thì giữa Ä'á»"ng vá»›i các kim loại khác còn có các thuá»™c tính giá»'ng nhau nà o khác nữa. Äể khắc phục hạn chế Ä'ó, nhận thức lý tính phải vÆ°Æ¡n lên hình thức nhận thức suy luận. 

+ Suy luận: là hình thức tÆ° duy trừu tượng liên kết các phán Ä'oán lại vá»›i nhau Ä'ể rút ra má»™t phán Ä'oán có tính chất kết luận tìm ra tri thức má»›i. Thí dụ, nếu liên kết phán Ä'oán "Ä'á»"ng dẫn Ä'iện" vá»›i phán Ä'oán "Ä'á»"ng là kim loại" ta rút ra Ä'ược tri thức má»›i "má»i kim loại Ä'á»u dẫn Ä'iện". Tùy theo sá»± kết hợp phán Ä'oán theo trật tá»± nà o giữa phán Ä'oán Ä'Æ¡n nhất, Ä'ặc thù vá»›i phổ biến mà ngÆ°á»i ta có Ä'ược hình thức suy luận quy nạp hay diá»...n dịch. 

Ngoà i suy luận, trá»±c giác lý tính cÅ©ng có chức năng phát hiện ra tri thức má»›i má»™t cách nhanh chóng và Ä'úng Ä'ắn. 

Giai Ä'oạn nà y cÅ©ng có hai Ä'ặc Ä'iểm: 

- Là quá trình nhận thức gián tiếp Ä'á»'i vá»›i sá»± vật, hiện tượng. 

- Là quá trình Ä'i sâu và o bản chất của sá»± vật, hiện tượng. 

Nhận thức cảm tính và lý tính khÃ'ng tách bạch nhau mà luÃ'n có má»'i quan hệ chặt chẽ vá»›i nhau. KhÃ'ng có nhận thức cảm tính thì khÃ'ng có nhận thức lý tính. KhÃ'ng có nhận thức lý tính thì khÃ'ng nhận thức Ä'ược bản chất thật sá»± của sá»± vật. 

Nhận thức trở vá» thá»±c tiá»...n, ở Ä'ây tri thức Ä'ược kiểm nghiệm là Ä'úng hay sai. Nói cách khác, thá»±c tiá»...n có vai trò kiểm nghiệm tri thức Ä'ã nhận thức Ä'ược. Do Ä'ó, thá»±c tiá»...n là tiêu chuẩn của chân lý, là cÆ¡ sở Ä'á»™ng lá»±c, mục Ä'ích của nhận thức. Mục Ä'ích cuá»'i cùng của nhận thức khÃ'ng chỉ Ä'ể giải thích thế giá»›i mà Ä'ể cải tạo thế giá»›i. Do Ä'ó, sá»± nhận thức ở giai Ä'oạn nà y có chức năng Ä'ịnh hÆ°á»›ng thá»±c tiá»...n. 

Phân loại nhận thức theo chủ nghÄ©a duy vật của Mác và Lênin 

-Dá»±a và o trình Ä'á»™ thâm nhập và o bản chất của Ä'á»'i tượng 

Nhận thức kinh nghiệm hình thà nh từ sá»± quan sát trá»±c tiếp các sá»± vật, hiện tượng trong tá»± nhiên, xã há»™i hay trong các thí nghiệm khoa há»c. Tri thức kinh nghiệm là kết quả của nó, Ä'ược phân là m hai loại: 

Tri thức kinh nghiệm thÃ'ng thÆ°á»ng là loại tri thức Ä'ược hình thà nh từ sá»± quan sát trá»±c tiếp hà ng ngà y vá» cuá»™c sá»'ng và sản xuất. Tri thức nà y rất phong phú, nhá» có tri thức nà y con ngÆ°á»i có vá»'n kinh nghiệm sá»'ng dùng Ä'ể Ä'iá»u chỉnh hoạt Ä'á»™ng hà ng ngà y. 

Tri thức kinh nghiệm khoa há»c là loại tri thức thu Ä'ược từ sá»± khảo sát các thí nghiệm khoa há»c, loại tri thức nà y quan trá»ng ở chá»- Ä'ây là cÆ¡ sở Ä'ể hình thà nh nhận thức khoa há»c và lý luận. 

Hai loại tri thức nà y có quan hệ chặt chẽ vá»›i nhau, xâm nhập và o nhau Ä'ể tạo nên tính phong phú, sinh Ä'á»™ng của nhận thức kinh nghiệm. 

Nhận thức lý luận (gá»i tắt là lý luận) là loại nhận thức gián tiếp, trừu tượng và khái quát vá» bản chất và quy luật của các sá»± vật, hiện tượng. Nhận thức lý luận có tính gián tiếp vì nó Ä'ược hình thà nh và phát triển trên cÆ¡ sở của nhận thức kinh nghiệm. Nhận thức lý luận có tính trừu tượng và khái quát vì nó chỉ tập trung phản ánh cái bản chất mang tính quy luật của sá»± vật và hiện tượng. Do Ä'ó, tri thức lý luận thể hiện chân lý sâu sắc hÆ¡n, chính xác hÆ¡n và có hệ thá»'ng hÆ¡n. 

Nhận thức kinh nghiệm và nhận thức lý luận là hai giai Ä'oạn nhận thức khác nhau, có quan hệ biện chứng vá»›i nhau. Trong Ä'ó nhận thức kinh nghiệm là cÆ¡ sở của nhận thức lý luận. Nó cung cấp cho nhận thức lý luận những tÆ° liệu phong phú, cụ thể. Vì nó gắn chặt vá»›i thá»±c tiá»...n nên tạo thà nh cÆ¡ sở hiện thá»±c Ä'ể kiểm tra, sá»­a chữa, bổ sung cho lý luận và cung cấp tÆ° liệu Ä'ể tổng kết thà nh lý luận. Ngược lại, mặc dù Ä'ược hình thà nh từ tổng kết kinh nghiệm, nhận thức lý luận khÃ'ng xuất hiện má»™t cách tá»± phát từ kinh nghiệm. Do tính Ä'á»™c lập tÆ°Æ¡ng Ä'á»'i của nó, lý luận có thể Ä'i trÆ°á»›c những sá»± kiện kinh nghiệm, hÆ°á»›ng dẫn sá»± hình thà nh tri thức kinh nghiệm có giá trị, lá»±a chá»n kinh nghiệm hợp lý Ä'ể phục vụ cho hoạt Ä'á»™ng thá»±c tiá»...n. ThÃ'ng qua Ä'ó mà nâng những tri thức kinh nghiệm từ chá»- là cái cụ thể, riêng lẻ, Ä'Æ¡n nhất trở thà nh cái khái quát, phổ biến. 

Theo há»c thuyết của chủ nghÄ©a Mác-Lênin, nắm vững bản chất, chức năng của từng loại nhận thức Ä'ó cÅ©ng nhÆ° má»'i quan hệ biện chứng giữa chúng có ý nghÄ©a phÆ°Æ¡ng pháp luận quan trá»ng trá»ng việc Ä'ấu tranh khắc phục bệnh kinh nghiệm chủ nghÄ©a và bệnh giáo Ä'iá»u. 

-Dá»±a và o tính tá»± phát hay tá»± giác của sá»± xâm nhập và o bản chất của sá»± vật 

Nhận thức thÃ'ng thÆ°á»ng (hay nhận thức tiá»n khoa há»c) là loại nhận thức Ä'ược hình thà nh má»™t cách tá»± phát, trá»±c tiếp từ trong hoạt Ä'á»™ng hà ng ngà y của con ngÆ°á»i. Nó phản ánh sá»± vật, hiện tượng xảy ra vá»›i tất cả những Ä'ặc Ä'iểm chi tiết, cụ thể và những sắc thái khác nhau của sá»± vật. Vì vậy, nhận thức thÃ'ng thÆ°á»ng mang tính phong phú, nhiá»u vẻ và gắn vá»›i những quan niệm sá»'ng thá»±c tế hà ng ngà y. Vì thế, nó thÆ°á»ng xuyên chi phá»'i hoạt Ä'á»™ng của con ngÆ°á»i trong xã há»™i. Thế nhÆ°ng, nhận thức thÃ'ng thÆ°á»ng chủ yếu vẫn chỉ dừng lại ở bá» ngoà i, ngẫu nhiên tá»± nó khÃ'ng thể chuyển thà nh nhận thức khoa há»c Ä'ược. 

Nhận thức khoa há»c là loại nhận thức Ä'ược hình thà nh má»™t cách tá»± giác và gián tiếp từ sá»± phản ánh Ä'ặc Ä'iểm bản chất, những quan hệ tất yếu của các sá»± vật. Nhận thức khoa há»c vừa có tính khách quan, trừu tượng, khái quát lại vừa có tính hệ thá»'ng, có căn cứ và có tính chân thá»±c. Nó vận dụng má»™t cách hệ thá»'ng các phÆ°Æ¡ng pháp nghiên cứu và sá»­ dụng cả ngÃ'n ngữ thÃ'ng thÆ°á»ng và thuật ngữ khoa há»c Ä'ể diá»...n tả sâu sắc bản chất và quy luật của Ä'á»'i tượng nghiên cứu. Vì thế nhận thức khoa há»c có vai trò ngà y cà ng to lá»›n trong hoạt Ä'á»™ng thá»±c tiá»...n, Ä'ặc biệt trong thá»i Ä'ại khoa há»c và cÃ'ng nghệ. 

Hai loại nhận thức nà y cÅ©ng có má»'i quan hệ biện chứng vá»›i nhau. Nhận thức thÃ'ng thÆ°á»ng có trÆ°á»›c nhận thức khoa há»c và là nguá»"n chất liệu Ä'ể xây dá»±ng ná»™i dung của các khoa há»c. Ngược lại, khi Ä'ạt tá»›i trình Ä'á»™ nhận thức khoa há»c thì nó lại tác Ä'á»™ng trở lại nhận thức thÃ'ng thÆ°á»ng, xâm nhập và là m cho nhận thức thÃ'ng thÆ°á»ng phát triển, tăng cÆ°á»ng ná»™i dung khoa há»c cho quá trình nhận thức thế giá»›i của con ngÆ°á»i. 

Vận dụng quy luật trong xã há»™i hiện nay: 

1/ Quy luật mâu thuẫn:  

Ví dụ: trong má»™t tổ chức, phải có sá»± thá»'ng nhất của các thà nh viên má»›i thà nh lập Ä'ược tổ chức Ä'ó. NhÆ°ng muá»'n phát triển tổ chức, thì khÃ'ng nên quá sợ các mâu thuẫn bên trong, vì nó chính là Ä'á»™ng lá»±c thúc Ä'ẩy tiến lên. 

2/ Quy luật lượng â€" chất:  

ThÆ°á»ng xuyên và tăng cÆ°á»ng tích luỹ vá» lượng Ä'ể tạo Ä'iá»u kiện cho sá»± thay Ä'ổi vá» chất. Chá»'ng chủ nghÄ©a duy ý chí muá»'n Ä'á»'t cháy giai Ä'oạn. 

Khi lượng Ä'ược tích luỹ Ä'ến giá»›i hạn Ä'á»™, phải mạnh dạn thá»±c hiện bÆ°á»›c nhảy vá»t cách mạng, chá»'ng thái Ä'á»™ bảo thủ, trì trệ.Vận dụng linh hoạt các hình thức nhảy vá»t Ä'ể Ä'ẩy nhanh quá trình phát triển. 

Ví dụ: tổ chức chỉ gá»"m hai hay ba ngÆ°á»i (phòng, ban, lá»›p há»c, nhóm, chi bá»™, vân vân), thì chất lượng hoạt Ä'á»™ng có giá»›i hạn. NhÆ°ng khi lên Ä'ến hà ng triệu triệu ngÆ°á»i thì phải cÆ¡ cấu lại tổ chức Ä'ó: lá»›p há»c phải tách ra, má»™t nhóm sẽ trở thà nh má»™t Ä'ảng phái. 

3/ Quy luật phủ Ä'ịnh của phủ Ä'ịnh: Quy luật nà y khái quát khuynh hÆ°á»›ng phát triển tiến lên theo hình thức xoáy á»'c thể hiện tính chất chu kỳ trong quá trình phát triển.  

Ví dụ : chế Ä'á»™ phong kiến phủ Ä'ịnh chế Ä'á»™ nÃ' lệ nguyên thủy, chế Ä'á»™ tÆ° bản phủ Ä'ịnh chế Ä'á»™ phong kiến, chế Ä'á»™ XHCN phủ Ä'ịnh chế Ä'á»™ TÆ° bản .v.v. 

Cái sau phủ Ä'ịnh cái trÆ°á»›c Ä'ể phát triển khÃ'ng ngừng. 

Trong khoa há»c, hiểu biết- tri thức nà y phủ Ä'ịnh hiểu biết - tri thức kia.

21. Vận dụng quan Ä'iểm phân tích mâu thuẫn trong hoạt Ä'á»™ng quản trị kinh doanh 

a.CÆ¡ sở lý luận: 

Theo thuyết Âm dÆ°Æ¡ng â€" NgÅ© hà nh của Trung hoa có Ä'á» cập tá»›i các mâu thuẫn Âm â€" DÆ°Æ¡ng, mâu thuẫn giữa các yếu tá»' bà n nguyên Kim, Má»™c, Thuá»·, Hoả và Thổ. 

Theo quan niệm của triết há»c Mác â€" Lênin, mâu thuẫn là sá»± thá»'ng nhất của các mặt Ä'á»'i lập. NhÆ°ng khÃ'ng phải má»i cái Ä'á»'i lấp Ä'á»u tạo nên mâu thuẫn mà chi có những xu hÆ°á»›ng Ä'á»'i lập nà o là tiá»n Ä'á» tá»"n tại của nhau má»›i tạo thà nh mâu thuẫn. Äể xác Ä'ịnh má»™t mâu thuẫn biện chứng thì phải Ä'áp ứng hai Ä'iá»u kiện là các xu hÆ°á»›ng Ä'á»'i lập nhau và các xu hÆ°á»›ng là Ä'iá»u kiện tá»"n tại và phát triển của nhau. 

Ná»™i dung của quy luật mâu thuẫn gá»"m 2 phẩn chính: 

- Tính khách quan và phổ biến của mẫu thuẫn: 

Äá»'i lập vá»›i các quan Ä'iểm của triết há»c cÅ©, phép biện chứng duy vật khẳng Ä'ịnh rằng tất cả má»i sá»± vật, hiện tượng tá»"n tà i trong thá»±c tại khách quan Ä'á»u chứa Ä'á»±ng trong nó mâu thuẫn. Sá»± hình thà nh và phát triển của mâu thuẫn là do cấu trúc tá»± thân vá»'n có bên trong của sá»± vật, hiện tượng qui Ä'ịnh. Mâu thuẫn tá»"n tại khÃ'ng phụ thuá»™c và o bất kì má»™t hiện tượng siêu tá»± nhiên nà o, kể cả ý chí của con ngÆ°á»i. Má»-i má»™t sá»± vật, hiện tượng Ä'ang tá»"n tại Ä'á»u là má»™t thể thá»'ng nhất của các mặt, các thuá»™c tính, các khuynh hÆ°á»›ng Ä'á»'i lập nhau. 

Mâu thuẫn khÃ'ng những là má»™t hiện tượng khách quan mà còn là má»™t hiện tượng phổ biến. Tính phổ biến của nó thể hiện ở chá»- nó là má»™t hiện tượng có trong tất các lÄ©nh vá»±c: tá»± nhiên, xã há»™i và tÆ° duy của con ngÆ°á»i. Äặc biệt là trong xã há»™i loà i ngÆ°á»i, mâu thuẫn trở nên phức tạp, Ä'ó là mâu thuẫn giữa QHSX và LLSX, cÆ¡ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng, giữa các giai cấp Ä'á»'i kháng… NhÆ° vậy, các hoạt Ä'á»™ng kinh tế của con ngÆ°á»i chắc chắn khÃ'ng thể tránh khá»i những mâu thuẫn, Ä'iá»u quan trá»ng là trong thá»±c tiá»...n phải biết phân tích từng mặt Ä'á»'i lập tạo thà nh mâu thuẫn cụ thể Ä'ể nhận thức Ä'ược bản chất, khuynh hÆ°á»›ng vận Ä'á»™ng, phát triển mà giải quyết cho Ä'úng. 

NhÆ° vậy, tính khách quan và phổ biến của mâu thuẫn Ä'ó Ä'ược các nhà tÆ° tưởng lá»›n khẳng Ä'ịnh và chứng minh tính khoa há»c Ä'úng Ä'ắn của nó. 

- Sá»± Ä'ấu tranh của các mặt Ä'á»'i lập trong tính thá»'ngn hất của nó tạo ra nguá»"n gá»'c và nguá»"n lá»±c cho má»™t sá»' vấn Ä'á» và phát triển: 

Trong phép biện cứng duy vật khái niệm là sá»± khái quát các thuá»™c tính, khuynh hÆ°á»›ng phát triển ngược chiá»u nhau, tá»"n tại trong cùng má»™t sá»± vật hiện tÆ°á»ng và tạo nên sá»± vật, hiện tượng Ä'ó. Do Ä'ó cần phải phân biệt rằng bất kỳ hai mặt Ä'á»'i lập nà o cÅ©ng tạo thà nh mâu thuẫn. Bởi vì trong các sá»± vật hiện tượng của thế giá»›i khách quan khÃ'ng phải chỉ tá»"n tại trón Ä'ó hai mặt Ä'á»'i lập. Chỉ có những mặt Ä'á»'i lập là tá»"n tại thá»'ng nhất trong cùng má»™t sá»± vật nhÆ° má»™t chỉnh thể nhÆ°ng có khuynh hÆ°á»›ng phát triển ngược chiá»u, bà i trừ, phủ Ä'ịnh và chuyển hoá lân nhau. Sá»± chuyển hoá nà y tạo thà nh nguá»"n gá»'c Ä'á»™ng lá»±c Ä'á»"ng thá»i quy Ä'ịnh các bản chất, khuynh hÆ°á»›ng phát triển của sá»± vật thì hai mặt Ä'á»'i lập nhÆ° vậy má»›i Ä'ược gá»i là hai mặt Ä'á»'i lập tạo thà nh mâu thuẫn. Sá»± thá»'ng nhất của hai mặt Ä'á»'i lập là Ä'iá»u kiện tá»"n tại của nhau. Nếu thiếu má»™t trong hai mặt Ä'á»'i lập chính tạo thà nh sá»± vật thì nhất Ä'ịnh khÃ'ng có sá»± tá»"n tại của sá»± vật. Bởi vậy sá»± thá»'ng nhất của các mặt Ä'á»'i lập là Ä'iá»u kiện khÃ'ng thể thiếu Ä'ược cho sá»± tá»"n tại của bất kỳ sá»± vật, hiện tượng nà o. Sụ thá»'ng nhất nà y do những Ä'ặc Ä'iểm riêng của bản thân sá»± vật tạo nên. 

Sá»± thá»'ng nhất của các mặt Ä'á»'i lập trong cùng má»™t sá»± vật khÃ'ng tách rá»i sá»± Ä'ấu tranh chuyển hoá giữa chúng. Bởi vì các mặt Ä'á»'i lập cùng tá»"n tại trong cùng má»™t sá»± vật thá»'ng nhất nhÆ° má»™t chỉnh thể trá»n vẹn nhÆ°ng khÃ'ng nằm yên mà Ä'iá»u chỉnh chuyển hoá lẫn nhau tạo thà nh Ä'á»™ng lá»±c phát triển của bản thân sá»± vật. Sá»± Ä'ấu tranh chuyển hoá và bà i trừ và phủ Ä'ịnh lẫn nhau giữa các mặt trong thế giá»›i khách quan thể hiện dÆ°á»›i nhiá»u dạng khác nhau. 

Sá»± Ä'ấu tranh của các mặt Ä'á»'i lập Ä'ược chia là m nhiá»u giai Ä'oạn. ThÃ'ng thÆ°á»ng khi má»›i xuất hiện, mặt Ä'á»'i lập chÆ°a thể hiện rõ xung khắc gay gắt, ngÆ°á»i ta gá»i Ä'ó là giai Ä'oạn khác nhau. Tất nhiên khÃ'ng phải bất kỳ sá»± khác nhau nà o cÅ©ng Ä'ược gá»i là mâu thuân chỉ có những mặt khác nhau, tá»"n tại trong cùng má»™t sá»± vật hiện tượng liên kết hữu cÆ¡ vá»›i nhau, phát triển ngược chiá»u nhau, tạo thà nh Ä'á»™ng lá»±c bên trong của sá»± phát triển khi hai mặt ấy má»›i hình thà nh bÆ°á»›c Ä'ầu của mâu thuẫn. Khi hai mặt Ä'á»'i lập của mâu thuẫn phát triển Ä'ến giai Ä'oạn xung Ä'á»™t gay gắt nó biến thà nh Ä'á»™c lập. Nếu há»™i tụ Ä'ủ các mặt cần thiéu hai mặt Ä'á»'i lập sẽ chuyển hoá lẫn nhau. Sá»± vật cÅ© mất Ä'ị, sá»± vật má»›i xuất hiện. Sau khi mâu thuẫn Ä'ược giải quyết sá»± thá»'ng của hai mặt Ä'á»'i lập cÅ© Ä'ược thay thế bằng sá»± thá»'ng nhất của hai mặt Ä'á»'i lập, hai mặt Ä'á»'i lập má»›i lại Ä'ấu tranh chuyển hoá tạo thà nh mâu thuẫn. Mâu thuẫn Ä'ược giải quyết sá»± vật má»›i hÆ¡n xuất hiện vá»›i trình Ä'á»™ cao hÆ¡n. Cứ nhÆ° thế Ä'ấu tranh giữa các mặt Ä'á»'i lập là m cho sá»± vật biến Ä'ổi khÃ'ng ngừng từ thấp Ä'ến cao. Chính vì vậy Lê Nin khẳng Ä'ịnh “Sá»± phát triển là má»™t cuá»™c Ä'ấu tranh giữa các mặt Ä'á»'i lậpâ€. 

Khi bà n vá» má»'i quan hệ thá»'ng nhất và Ä'ấu tranh của các mặt Ä'á»'i lập Lê Nin Ä'ã chỉ ra rằng: Mặc dù thá»'ng nhất chỉ là Ä'iá»u kiện Ä'ể sá»± vật tá»"n tại vá»›i ý nghÄ©a nó cính là nó nhá» có sá»± thá»'ng nhất giữa các mặt Ä'á»'i lập mà chúng ta nhận biết Ä'ược sá»± vật, hiện tượng tá»"n tại trong thế giá»›i khách quan. Song bản thân sá»± thá»'ng nhất chỉ là tÆ°Æ¡ng Ä'á»'i tạm thá»i, Ä'ấu tranh giữa các mặt Ä'á»'i lập má»›i là tuyệt Ä'á»'i. Nó diá»...n ra thÆ°á»ng xuyên và liên tục trong suá»'t quá trình tá»"n tại của sá»± vật, kể cả trong trạng thái sá»± vật ổn Ä'ịnh, cÅ©ng nhÆ° khi chuyển hoá nhảy vá»t vá» chất của các mặt Ä'á»'i lập, là Ä'iá»u kiện thoáng qua, tạm thá»i tÆ°Æ¡ng Ä'á»'i. Sá»± Ä'ấu tranh của mặt Ä'á»'i lập bà i trừ lẫn nhau là tuyệt Ä'á»'i cÅ©ng nhÆ° sá»± phát triển, sá»± vận Ä'á»™ng là tuyệt Ä'á»'i. 

b.Những mâu thuẫn trong quản trị kinh doanh: 

• Mâu thuẫn giữa lá»±c lượng sản xuất và quan hệ sản xuất: 

Mặc dù Ä'ã Ä'ạt Ä'ược nhiá»u thà nh tá»±u nhÆ°ng mâu thuẫn giữa LLSX và QHSX vẫn là má»™t mâu thuẫn hết sức phức tạp. Theo quan Ä'iểm của triết há»c Mác â€" Lên Nin, LLSX là ná»™i dung của sá»± vật còn QHSX là hình thức của sá»± vật, LLSX quyết Ä'ịnh QHSX. Nếu QHSX khÃ'ng phù hợp vá»›i sá»± phát triển của LLSX má»›i thì bắt buá»™c phải thay Ä'ổi. Chính QHSX phải vận Ä'á»™ng Ä'ể phù hợp vá»›i LLSX, QHSX vận Ä'á»™ng theo Ä'ó thà nh quy quy luật kinh tế chung cho sá»± phát triển của Doanh nghiệp. 

• Mâu thuẫn vá» quyá»n lợi giữa ngÆ°á»i quản lý doanh nghiệp và ngÆ°á»i lao Ä'á»™ng: 

TrÆ°á»›c hết Ä'ó là mâu thuẫn giữa lợi ích của nhà Doanh nghiệp (bóc lá»™t) và lợi ích của ngÆ°á»i lao Ä'á»™ng (bị bóc lá»™t). Nếu khÃ'ng giải quyết mâu thuẫn nà y thì có thể xảy ra hai trÆ°á»ng hợp hoặc là lợi ích của ngÆ°á»i lao Ä'á»™ng, hoặc là lợi ích của Doanh nghiệp bị vi phạm. 

• Mâu thuẫn quyá»n lợi giữa há»™i Ä'á»"ng quản trị và cổ Ä'Ã'ng khác. 

Äó là mâu thuẫn vá» quyá»n lợi và lợi ích trong việc phân chia cổ tức, tái cÆ¡ cấu và trích lợi nhuận Ä'ể phục vụ cho các hoạt Ä'á»™ng sản xuất kinh doanh của Doanh nghiệp. Ngoà i ra, nó còn là mâu thuẫn vá» Ä'ịnh hÆ°á»›ng phát triển của Doanh nghiệp trong mÃ'i hoà n cảnh kinh tế - xã há»™i nhất Ä'ịnh. 

• Mâu thuẫn giữa cổ Ä'Ã'ng lá»›n và cổ Ä'Ã'ng thiểu sá»'. 

Theo kết quả Ä'iá»u tra cho thấy các doanh nghiệp Ä'ã bÆ°á»›c Ä'ầu thá»±c hiện, tuy nhiên chÆ°a Ä'ạt yêu cầu. Trong quá trình hoạt Ä'á»™ng, nhiá»u cổ Ä'Ã'ng nhất là các cổ Ä'Ã'ng nhá» khÃ'ng hoặc chÆ°a Ä'ược tham gia biểu quyết các vấn Ä'á» lá»›n nhÆ°: sá»­a Ä'ổi các văn bản quan trá»ng Ä'iá»u chỉnh hoạt Ä'á»™ng của cÃ'ng ty, phát hà nh thêm cổ phiếu hoặc tiến hà nh các giao dịch bất thÆ°á»ng…

22. Có ý kiến cho rằng “ Chủ nghÄ©a duy tâm có những sai lầm ngay từ Ä'ầu nhÆ°ng vẫn tá»"n tại cho Ä'ến ngà y nay “. Bình luận ý kiến trên. 

Chủ nghÄ©a duy vật và chủ nghÄ©a duy tâm là hai trÆ°á»ng phái của triết há»c, chúng luÃ'n tá»"n tại song song qua các thá»i kỳ lịch sá»­ phát triển của triết há»c cÅ©ng nhÆ° của thế giá»›i. Giữa chúng luÃ'n tá»"n tại má»™t cuá»™c Ä'ấu tranh trong việc giải thích sá»± tá»"n tại của thế giá»›i. Trong quá trình Ä'ấu tranh Ä'ó các trÆ°á»ng phái triết há»c vừa gạt bá» lẫn nhau và vừa kế thừa lẫn nhau và má»-i trÆ°á»ng phái triết há»c Ä'á»u khÃ'ng ngừng biến Ä'ổi và phát triển lên má»™t trình Ä'á»™ má»›i cao hÆ¡n. 

- Chủ nghÄ©a Duy tâm là má»™t hệ thá»'ng triết há»c bao gá»"m các quan Ä'iểm giải quyết vấn Ä'á» cÆ¡ bản của triết há»c theo hÆ°á»›ng lấy tinh thần là m chánh yếu: Tinh thần có trÆ°á»›c, chi phá»'i và Ä'iá»u khiển vật chất. Các sá»± vật chỉ là biểu thị của tâm hay chính do tâm sáng tạo nên hoà n toà n chịu ảnh hưởng của tâm. Vật chất chỉ có khi nà o Ä'ược tâm biết tá»›i. 

- Chủ nghÄ©a Duy vật gá»"m những hệ thá»'ng và quan Ä'iểm triết há»c giải quyết các vấn Ä'á» cÆ¡ bản của Triết há»c theo hÆ°á»›ng vật chất là chủ yếu: Vật chất có trÆ°á»›c và chi phá»'i tinh thần. Vật chất tá»"n tại ngoà i ý thức con ngÆ°á»i và khÃ'ng phụ thuá»™c và o ý thức. Vật chất là nguá»"n gá»'c của cảm giác, còn ý thức là sản phẩm của bá»™ óc con ngÆ°á»i. 

Trải qua các quá trình Ä'ấu tranh gay gắt giữa hai trÆ°á»ng phái triết há»c nà y, ngà y nà y vá»›i sá»± phát triển của khoa há»c tá»± nhiên, khoa há»c kỹ thuất và cÃ'ng nghệ cùng vá»›i sá»± tiến bá»™ vượt bậc của con ngÆ°á»i trong việc nhận thức và cải tạo giá»›i tá»± nhiên thì CNDV “ngà y cà ng chiếm Æ°u thế†hÆ¡n so vá»›i CNDT. Tuy nhiên CNDT vẫn tá»"n tại cho Ä'ến ngà y nay vì nó vẫn còn có má»™t vai trò nhất Ä'ịnh sau:

1. Chủ nghÄ©a Duy tâm hay chủ nghÄ©a Duy vật là những chủ thuyết của các há»c giả PhÆ°Æ¡ng tây có từ các thế ká»· trÆ°á»›c. Äã nảy sinh ra các trÆ°á»ng phái thì sẽ có ngÆ°á»i theo và ủng há»™, do Ä'ó nó Ä'ược duy trì theo lịch sá»­. Thá»±c ra cần phải cân nhắc xem các há»c thuyết có mÃ' tả Ä'úng hiện thá»±c khách quan, mÃ' tả Ä'úng bản chất sá»± việc hiện tượng hay khÃ'ng? Rõ rà ng con ngÆ°á»i chỉ Ä'ang cá»' gắng kiếm tìm cách mÃ' tả Ä'úng bản chất thế giá»›i xung quanh mình. Có lúc há» tiệm cận tá»›i gần nhÆ°ng rá»"i lúc khác lại rá»i xa. Chân lý khách quan khÃ'ng thể ngá»"i mà nghÄ© ra Ä'ược. Duy tâm, hay Duy vật dù các há»c thuyết Ä'ó Ä'ã tá»"n tại cho Ä'ến nay thì lý thuyết vẫn chỉ là lý thuyết. Bởi vậy thi hà o ngÆ°á»i Äức Johann Wolfgang Goethe má»›i viết rằng:"Má»i lý thuyết trên Ä'á»i Ä'á»u mà u xám, còn cây Ä'á»i thì mãi mãi xanh tÆ°Æ¡i". Chúng ta cần vượt ra ngoà i những quan niệm Ä'ã cÅ© của những Æ°á»›c lệ Duy tâm hay Duy vật thì má»›i hy vá»ng có má»™t ngà y nà o Ä'ó ta biết chân lý, bản chất của thế giá»›i nà y là gì! 

2. Cuá»™c Ä'ấu tranh giữa chủ nghÄ©a duy vật và chủ nghÄ©a duy tâm trong triết há»c biểu hiện bằng cách nà y hay cách khác cuá»™c Ä'ấu tranh giữa các giai cấp, các lá»±c lượng xã há»™i Ä'á»'i lập nhau. Chủ nghÄ©a duy vật là thế giá»›i quan của giai cấp, của lá»±c lượng tiến bá»™, cách mạng góp phần tích cá»±c và o cuá»™c Ä'ấu tranh vì sá»± tiến bá»™ xã há»™i. Trong lịch sá»­ chủ nghÄ©a duy vật Ä'ã Ä'óng góp vai trò tích cá»±c trong cuá»™c Ä'ấu tranh của chủ nÃ' dân chủ vá»›i chủ nÃ' quý tá»™c ở Hy Lạp thá»i cổ Ä'ại, trong cuá»™c Ä'ấu tranh của giai cấp tÆ° sản chá»'ng lại giai cấp phong kiến ở các nÆ°á»›c phÆ°Æ¡ng Tây thá»i cận Ä'ại. Ngược lại, chủ nghÄ©a duy tâm Ä'ược sá»­ dụng là m cÃ'ng cụ biện há»™ vá» lý luận cho giai cấp thá»'ng trị lá»-i thá»i lạc hậu. Vì vậy khi nà o xã há»™i còn tá»"n tại giai cấp, vẫn có giai cấp thá»'ng trị trong xã há»™i thì khi Ä'ó CNDT vẫn còn tá»"n tại. Ngà y nay CNDV biện chứng là cÆ¡ sở lý luận cho giai cấp vÃ' sản Ä'ã chứng minh Ä'ược tính Æ°u việt và tiến bá»™ của nó, tuy nhiên giai cấp tÆ° sản và chủ nghÄ©a tÆ° bản vẫn Ä'ang là giai cấp thá»'ng trị trong xã há»™i nên vẫn Ä'ang diá»...n ra cuá»™c Ä'ấu tranh khÃ'ng khoan những giữa CNDV và CNDT. 

3. Có thể chủ nghia duy tâm phản ánh khÃ'ng Ä'úng những thá»±c tại khách quan của cuá»™c sá»'ng, nhÆ°ng nó là tiá»n Ä'á» Ä'ể CNDV Ä'ược hoà n thiện trong những cuá»™c Ä'ấu tranh giữa hai trÆ°á»ng phái triết há»c nà y. Heghen là má»™t nhà triết há»c duy tâm của triết há»c cổ Ä'iển Äức nhÆ°ng những ná»n tảng của Ã'ng Ä'ã tạo ra cho Mac tiá»n Ä'á» Ä'ể cho ra Ä'á»i CNDVBC hết sức tiến bá»™  

4. Mặt khác cÅ©ng khÃ'ng thể phủ nhận Ä'óng góp của CNDT trong cuá»™c sá»'ng khi nó hiển hiện hà ng ngà y trong cuá»™c sá»'ng của chúng ta, nó là chá»- dá»±a cho con ngÆ°á»i ở má»™t thá»i Ä'iểm nhất Ä'ịnh nà o Ä'ó trong cuá»™c sá»'ng, tránh cho con ngÆ°á»i sa lầy và o chủ nghÄ©a thá»±c dụng. Äá»'i vá»›i những ngÆ°á»i nghèo khổ, bần cùng của xã há»™i hay những ngÆ°á»i gặp phải khó khăn trong cuá»™c sá»'ng tưởng chừng khÃ'ng vượt qua Ä'ược và o má»™t lúc nà o Ä'ó khi mà má»i ná»- lá»±c trở lên vÃ' vá»ng thì CNDT (ví dụ: biểu hiện ở niểm tin tÃ'n giáo) có thể cho hỠý chí và nghị lá»±c Ä'ể tiếp tục sá»'ng, Ä'iá»u nà y hoà n toà n khách quan vì khÃ'ng ai có thể khảng Ä'ịnh mình khÃ'ng rÆ¡i và hoà n cảnh nhÆ° vậy. Nếu nhÆ° CNDT thá»±c sá»± biến mất thì các sắc thái văn hóa Ä'á»"ng thá»i cÅ©ng biến mất. Con ngÆ°á»i hiện nay vẫn còn tin và o thần linh và Ä'áng siêu nhiên mặc dù KH Ä'ã chứng minh là khÃ'ng có, nhÆ°ng giả sá»­ má»™t ngà y nà o Ä'ó tÃ'n giáo hay má»™t cái gì Ä'ó là thể hiện của CNDT biến mất hoà n toà n thì cuá»™c sá»'ng của con ngÆ°á»i chắc chắn sẽ bị Ä'ảo lá»™n ít nhiá»u.  

5. Mặc dù CNDT Ä'ã có những sai lầm ngay từ Ä'ầu và từng bị giai cấp thá»'ng trị phản Ä'á»™ng, lạc hậu lợi dụng Ä'ể cai trị Ä'à n áp các lá»±c lượng cách mạng tiến bá»™ nhÆ°ng xét vá» mặt phÆ°Æ¡ng pháp thì CNDT khÃ'ng xuyên tạc thế thế giá»›i mà nó chỉ chứng minh sá»± tá»"n tại của thế giá»›i má»™t cách khÃ'ng khoa há»c, khÃ'ng Ä'úng vá»›i thá»±c tại khách quan cÅ©ng do hạn chế vá» nhận thức của con ngÆ°á»i vá» khoa há»c và xã há»™i lúc bấy giá». 

6. Má»™t lý do cuá»'i cùng nhÆ°ng hết sức quan trá»ng giải thích cho sá»± tá»"n tại của CNDT mà theo cách nói của Ä'ạo phật là do sá»± “vÃ' minh†của chúng sinh, của tÃ'i và của anh. Thật vậy, xã há»™i loà i ngÆ°á»i hiện tại mặc dù khoa há»c Ä'ang tiến những bÆ°á»›c tiến nhÆ° vÅ© bão, con ngÆ°á»i Ä'ã sáng tạo ra những phi thuyá»n Ä'ể lao vút và o vÅ© trụ bao la vượt qua cả tầm kiểm soát của sức hút trái Ä'ất, con ngÆ°á»i ngà y cà ng thoát ra khá»i thế giá»›i tá»± nhiên, nhÆ°ng con ngÆ°á»i nói chung và các nhà khoa há»c nói riêng vẫn chÆ°a thể có những bằng chứng xác thá»±c Ä'ể chứng minh rằng những Ä'iá»u trong CNDT là hoà n toà n sai lầm, vẫn còn má»™t sá»' quan Ä'iểm và lý thuyết còn Ä'ang tranh cãi trong khi Ä'ó những Ä'iá»u kỳ bí trong thiên nhiên, trong xã há»™i, trong cuá»™c sá»'ng hà ng ngà y thì còn quá nhiá»u Ä'iá»u bí ẩn mà khÃ'ng có câu trả lá»i mang tính xác thá»±c.VD: giác quan thứ 6 của con ngÆ°á»i, hiện tượng Ä'ầu thai, các khả năng tâm linh và ngoại cảm mà ngay ở Việt Nam cÅ©ng Ä'ược xã há»™i và khoa há»c ghi nhận nhÆ° Vanga, Phan Thị Bích Hằng….Có thể hiện tại những Ä'iá»u Ä'ó vượt quá tầm hiểu biết của con ngÆ°á»i khi Ä'ó con ngÆ°á»i lại tìm Ä'ến thế giá»›i tâm linh của chủ nghÄ©a duy tâm Ä'ể tìm câu trả lá»i.

23. Phân tích các mâu thuẫn trong quá trình xây dá»±ng ná»n kinh tế hiện nay 

1. Mẫu thuẫn giữa LLSX và QHSX 

Theo chủ nghÄ©a Mác - Lê Nin thì kinh tế quyết Ä'ịnh chính trị,†chính trị là sá»± biểu hiện tập trung của kinh tếâ€. Trong lịch sá»­ phát triển xã há»™i loà i ngÆ°á»i khÃ'ng phải bao giá» cÅ©ng có vấn Ä'á» chính trị. Xã há»™i nguyên thuá»· chÆ°a có giai cấp, chÆ°a có vấn Ä'á» chính trị. Từ khi xã há»™i có giai cấp và Nhà nÆ°á»›c xuất hiện thì vấn Ä'á» chính trị má»›i xuất hiện. Vấn Ä'á» chính trị là vấn Ä'á» thuá»™c vá» quan hệ giai cấp và Ä'ấu tranh giai cấp. Trung tâm của vấn Ä'á» chính trị là Ä'ấu tranh giai cấp giữa các lá»±c lượng xã há»™i nhằm giữ chính quyá»n Nhà nÆ°á»›c và sá»­ dụng chính quyá»n Ä'ó là m cÃ'ng cụÄ'ể xây dá»±ng và bảo vệ chếÄ'á»™ xã há»™i phù hợp vá»›i lợi ích của giai cấp cầm quyá»n. Vấn Ä'á» kinh tế khÃ'ng thể tách rá»i vấn Ä'á» chính trị mà nó Ä'ược xem xét, giải quyết theo má»™t lập trÆ°á»ng chính trị nhất Ä'ịnh. Khi thể chế chính trị khÃ'ng phù hợp vá»›i yêu cầu phát triển của ná»n kinh tế thì tất yếu sẽ khÃ'ng mở Ä'Æ°á»ng cho kinh tế Ä'i lên. Khi Ä'ó, việc thay Ä'ổi thể chế chính trị cho phù hợp vá»›i yêu cầu phát triển của ná»n kinh tế là Ä'iêù kiện tiên quyết Ä'ể thúc Ä'ẩy kinh tế phát triển. NhÆ° vậy, chúng ta có thể khẳng Ä'ịnh rằng kinh tế chính trị thá»'ng nhất biện chứng vá»›i nhau trên ná»n tảng quyết Ä'ịnh của kinh tế. Äây là phÆ°Æ¡ng pháp luận quan trá»ng trong việc nhận thức xã há»™i xã há»™i nói chung, nhận thức cÃ'ng cuá»™c Ä'ổi má»›i ở Việt Nam nói riêng. KhÃ'ng những thế, việc phát triển kinh tế và ổn Ä'ịnh vá» mặt chính trị cÅ©ng cần phải có sá»± lãnh Ä'ạo của Äảng, vai trò quản lý của Nhà NÆ°á»›c.Chính những thà nh tá»±u trong 10 năm Ä'ổi má»›i vừa qua Ä'ã khẳng Ä'ịnh Ä'iá»u Ä'ó. 

Mặc dù Ä'ã Ä'ạt Ä'ược nhiá»u thà nh tá»±u nhÆ°ng mâu thuẫn giữa LLSX-QHSX là má»™t mâu thuẫn hết sức phức tạp và những biểu hiện của nó xét trên phÆ°Æ¡ng diện triết há»c. Theo quan Ä'iểm của triết há»c Mác-Lê Nin, LLSX là ná»™i dung của sá»± vật còn QHSX là hình thức của sá»± vật, LLSX quyết Ä'ịnh QHSX. Nếu QHSX khÃ'ng phù hợp vá»›i sá»± phát triển của LLSX má»›i thì bắt buá»™c phải thay Ä'ổi. Chính QHSX phải vận Ä'á»™ng Ä'ể phù hợp vá»›i LLSX, QHSX vận Ä'á»™ng theo Ä'ó thà nh quy luật kinh tế chung cho sá»± phát triển của xã há»™i. 

2. Mâu thuẫn giữa các giai cấp trong xã há»™i 

Kinh tế xã há»™i cà ng phát triển thì sá»± phân tầng giữa các giai cấp trong xã há»™i cà ng rõ nét hÆ¡n. 

TrÆ°á»›c hết Ä'ó là mâu thuẫn giữa bóc lá»™t và bị bóc lá»™t.NÆ°á»›c ta Ä'ang ở thá»i kỳ quá Ä'á»™ lên CNXH, xây dá»±ng ná»n kinh tế nhiá»u thà nh phần, cú nhiá»u loại hình sở hữu và kinh doanh, trong Ä'ó có cả hình thức kinh doanh có thuê mÆ°á»›n lao Ä'á»™ng. NhÆ° vậy, ở Ä'ây Ä'ó xuất hiện má»™t mâu thuẫn: mâu thuẫn giữa lợi ích của nhà kinh doanh (bóc lá»™t) và lợi ích của ngÆ°á»i lao Ä'á»™ng (bị bóc lá»™t). Nếu khÃ'ng giải quyết tá»'t mâu thuẫn nà y thì có thể xảy ra hai trÆ°á»ng hợp: hoặc là lợi ích của ngÆ°á»i lao Ä'á»™ng, hoặc là lợi ích của nhà kinh doanh bị vi phạm, cả hai trÆ°á»ng hợp Ä'á»u ảnh hưởng tá»›i lợi ích của nhân dân, của Nhà nÆ°á»›c. 

Mâu thuẫn thứ hai là mâu thuẫn giữa bình Ä'ẳng và bất bình Ä'ẳng. Nguyên nhân phát sinh mâu thuẫn nà y là giữa bình Ä'ẳng xã há»™i vá»›i tính cách là mục tiêu của CNXH Ä'ó mâu thuẫn vá»›i sá»± bất bình Ä'ẳng trong hưởng thụ do sá»± khÃ'ng ngang bằng nhau của các cá nhân, nhóm xã há»™i trong lao Ä'á»™ng và Ä'óng góp trong ná»n KTTT. Mâu thuẫn nà y nếu khÃ'ng Ä'ược giải quyết thÆ°á»ng xuyên và Ä'úng Ä'ắn có thể xảy ra hai trÆ°á»ng hợp: hoặc là , do nhận thức khÃ'ng Ä'úng, Nhà nÆ°á»›c can thiệp má»™t cách chủ quan và o tiến trình xã há»™i, vi phạm những nguyên tắc của cÃ'ng bằng xã há»™i dẫn Ä'ến kìm hãm sá»± phát triển kinh tế; hoặc là , do sá»± phát triển tá»± phát của KTTT Nhà nÆ°á»›c khÃ'ng có biện pháp Ä'iá»u chỉnh thích hợp dẫn Ä'ến sá»± bất bình Ä'ẳng tích lÅ©y dần, phân cá»±c xã há»™i sâu sắc, xã há»™i ngà y cà ng xa dá»i mục tiêu XHCN. 

3. Mâu thuần giữa các hình thái kinh tế trÆ°á»›c Ä'ây trong KTTT. 

TrÆ°á»›c Ä'ây ngÆ°á»i ta quan niệm rằng hình thức sở hữu trong chủ nghÄ©a xã há»™i là sở hữu CNXH, tá»"n tại dÆ°á»›i 2 hình thức: sở hữu toà n dân và sở hữu tập thể. Sở hữu Ä'ó là hai con Ä'Æ°á»ng Ä'ặc thù tiến lên CNCS của giai cấp cÃ'ng nhân và nÃ'ng dân tập thể. 

Thá»±c tiá»...n cho thấy, ở nÆ°á»›c ta hiện nay Ä'ã có những hình thức hợp tác xã kiểu má»›i ra Ä'á»i do nhu cầu tá»"n tại và phát triển trong cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng hợp tác xã Ä'ã Ä'ược tổ chức trên cÆ¡ sởÄ'óng góp cổ phần và sá»± tham gia lao Ä'á»™ng trá»±c tiếp của xã viên, phân phá»'i theo hiệu quả lao Ä'á»™ng và theo cổ phần, má»-i xã viên có quyá»n nhÆ° nhau Ä'á»'i vá»›i cÃ'ng việc chung, Ä'iá»u nà y cho thấy kết cấu bên trong của sở hữu tập thểÄ'ã thay Ä'ổi phù hợp vá»›i thá»±c tiá»...n ở nÆ°á»›c ta hiện nay. 

4. Mâu thuẫn giữa KTTT và mục tiêu xây dá»±ng con ngÆ°á»i XHCN. 

Chủ tịch Há»" Chí Minh cho rằng muá»'n xây dá»±ng chủ nghÄ©a xã há»™i trÆ°á»›c hết phải có con ngÆ°á»i XHCN. Yếu tá»' con ngÆ°á»i Ä'ặc biệt giữ vai trò quan trá»ng trong sá»± nghiệp cách mạng, bởi vì con ngÆ°á»i là chủ thể của má»i sáng tạo, của má»i nguá»"n của cải vật chất và văn hoá, con ngÆ°á»i phát triển cao vá» trí tuệ, cÆ°á»ng tráng vá» thể chất, phong phú vá» tính thần, trong sáng vá»Ä'ạo Ä'ức là sá»± nghiệp xây dá»±ng của xã há»™i má»›i là mục tiêu của CNXH. 

KTTT là má»™t loại hình thái kinh tế trong Ä'ó các má»'i quan hệ kinh tế giữa con ngÆ°á»i vá»›i con ngÆ°á»i Ä'ược biểu hiện thÃ'ng qua việc mua bán, trao Ä'ổi hà ng hoá tiá»n tệ. KTTT phản ánh trình Ä'á»™ văn minh và sá»± phát triển của xã há»™i, là nhân tá»' phát triển sức sản xuất, tăng trÆ°á»ng kinh tế thúc Ä'ẩy xã há»™i tiến lên. Tuy nhiên KTTT cÅ©ng có những khuyết tật tá»± thân, Ä'ặc biệt là tính tá»± phát mù quáng, sá»± cạnh tranh lạnh lùng dẫn Ä'ến sá»± phá sản, thất nghiệp khủng hoảng chu kỳ. 

Xuất phát từ những phân tích trên chúng ta thấy rằng Ä'ổi má»›i nÆ°á»›c ta hiện nay khÃ'ng thể xây dá»±ng và phát triển con ngÆ°á»i nếu thiếu yếu tá»' KTTT. Do hậu quả của nhiá»u năm chiến tranh, của ná»n kinh tế kém phát triển, của cÆ¡ chế tập trung quan liêu bao cấp .. ná»n kinh tế của nÆ°á»›c ta Ä'ã tụt hậu nghiêm trá»ng so vá»›i khu vá»±c và quá»'c tế. Trong bá»'i cảnh Ä'ó KTTT là Ä'iá»u kiện rất quan trá»ng Ä'Æ°a ná»n kinh tế nÆ°á»›c ta thoát khá»i khủng hoảng và phát triển, phục há»"i sản xuất, Ä'ẩy mạnh tá»'c Ä'á»™ tăng trưởng, bắt kịp bÆ°á»›c tiến của thá»i Ä'ại. 

Tuy nhiên cần phải thấy rằng khÃ'ng phải cứ xây dá»±ng Ä'ược KTTT là những phẩm chất tá»'t Ä'ẹp nhất hình thà nh con ngÆ°á»i. Có những lúc, những nÆ¡i KTTT khÃ'ng những khÃ'ng là m cho con ngÆ°á»i ta năng Ä'á»™ng hÆ¡n, tá»'t Ä'ẹp hÆ¡n mà có thể ngược lại còn là m tha hoá bản chất con ngÆ°á»i, biến con ngÆ°á»i thà nh gã nÃ' lệ sùng bái Ä'á»"ng tiá»n hoặc kẻÄ'ạo Ä'ức giả chỉ biết tÃ'n trá»ng sức mạnh Ä'á»"ng tiá»n và lợi ích cá nhân sẵn sà ng chà Ä'ạp lên nhân phẩm, văn hoá, Ä'ạo Ä'ức, luân lý...Bên cạnh những tác Ä'á»™ng tích cá»±c KTTT cÅ©ng có nhiá»u hạn chế gây ra những tác Ä'á»™ng xấu: tệ nạn thÆ°Æ¡ng mại hoá trÆ°á»ng há»c, xem nhẹ truyá»n thá»'ng tÃ'n sÆ° trá»ng Ä'ạo, quan hệ hà ng hoá tièn tệ là m sÃ'i Ä'á»™ng thị trÆ°á»ng nhÆ°ng cÅ©ng xói mòn nhân cách và hạ thấp phẩm giá của con ngÆ°á»i... Thật khÃ'ng sai nếu hình dung KTTT là con dao hai lưỡi nếu dùng khÃ'ng cẩn thận sẽ bị Ä'ứt tay. 

Những phân tích trên cho thấy, KTTT là mục tiêu xây dá»±ng con ngÆ°á»i XHCN là má»™t mâu thuẫn biện chứng trong thá»±c tiá»...n nÆ°á»›c ta hiện nay. KTTT vừa tạo ra những Ä'iá»u kiện xây dá»±ng, phát huy nguá»"n lá»±c con ngÆ°á»i, vừa tạo ra những Ä'á»™c tá»'Ä'ầu Ä'á»™c, huá»· hoại con ngÆ°á»i. Việc giải quyết mâu thuẫn Ä'ó là việc là m khÃ'ng Ä'Æ¡n giản. Äá»'i vá»›i nÆ°á»›c ta mâu thuẫn Ä'ó Ä'ược giải quyết bằng vai trò lãng Ä'ạo của Äảng, bằng sá»± quản lý của Nhà nÆ°á»›c theo Ä'ịnh hÆ°á»›ng XHCN.

24. Phân biệt tăng trưởng vá»›i phát triển kinh tế, phát triển bá»n vững  

Tăng trưởng kinh tế là sá»± gia tăng của GDP hoặc GNP hoặc thu nhập bình quân Ä'ầu ngÆ°á»i trong má»™t thá»i gian nhất Ä'ịnh. Tăng trưởng kinh tế thể hiện sá»± thay Ä'ổi vá» lượng của ná»n kinh tế. 

Phát triển kinh tế mang ná»™i hà m rá»™ng hÆ¡n tăng trưởng kinh tế. Nó bao gá»"m tăng trưởng kinh tế cùng vá»›i những thay Ä'ổi vá» chất của ná»n kinh tế (nhÆ° phúc lợi xã há»™i, tuổi thá», mức sá»'ng, trình Ä'á»™ há»c vấn...) và những thay Ä'ổi vá» cÆ¡ cấu kinh tế (giảm tá»· trá»ng của khu vá»±c nÃ'ng thÃ'n, tăng tá»· trá»ng của khu vá»±c cÃ'ng nghiệp và dịch vụ; tá»· trá»ng vùng nÃ'ng thÃ'n giảm tÆ°Æ¡ng Ä'á»'i so vá»›i thà nh thị...) 

Phát triển bá»n vững phải bảo Ä'ảm có sá»± phát triển kinh tế hiệu quả, xã há»™i cÃ'ng bằng và mÃ'i trÆ°á»ng Ä'ược bảo vệ, gìn giữ. Sá»± phát triển có thể Ä'áp ứng Ä'ược những nhu cầu hiện tại mà khÃ'ng ảnh hưởng, tổn hại Ä'ến những khả năng Ä'áp ứng nhu cầu của các thế hệ tÆ°Æ¡ng lai. 

25. Tiêu chuẩn Ä'ể Ä'ánh giá các xí nghiệp hiện nay 

Quy Luật lượng - Chất: 

Theo quan Ä'iểm của Triết há»c Mác - Lenin, bất cứ má»™t sá»± vật, hiện tượng nà o cÅ©ng bao gá»"m mặt chất và mặt lượng. Hai mặt Ä'ó thá»'ng nhất hữu cÆ¡ vá»›i nhau trong sá»± vật, hiện tượng. Phép biện chứng duy vật vá» sá»± biến Ä'ổi giữa Lượng và Chất nhÆ° sau 

Má»-i sá»± vật, hiện tượng là má»™t thể thá»'ng nhất bao gá»"m chất và lượng nhất Ä'ịnh, trong Ä'ó chất tÆ°Æ¡ng Ä'á»'i ổn Ä'ịnh còn lượng thÆ°á»ng xuyên biến Ä'ổi. Sá»± biến Ä'ổi nà y tạo ra mâu thuẫn giữa lượng và chất. Lượng biến Ä'ổi Ä'ến má»™t mức Ä'á»™ nhất Ä'ịnh và trong những Ä'iá»u kiện nhất Ä'ịnh thì lượng phá vỡ chất cÅ©, mâu thuẫn giữa lượng và chất Ä'ược giải quyết, chất má»›i Ä'ược hình thà nh vá»›i lượng má»›i, nhÆ°ng lượng má»›i lại biến Ä'ổi và phá vỡ chất Ä'ang kìm hãm nó. Quá trình tác Ä'á»™ng lẫn nhau giữa hai mặt: chất và lượng tạo nên sá»± vận Ä'á»™ng liên tục, từ biến Ä'ổi dần dần Ä'ến nhảy vá»t, rá»"i lại biến Ä'ổi dần Ä'ể chuẩn bị cho bÆ°á»›c nhảy vá»t tiếp theo.  

Nó cÅ©ng nhÆ° sá»± phát triển, Ä'ổi má»›i, hoà n thiện của má»™t cÃ'ng ty từ doanh nghiệp nhá» chuyển lên doanh nghiệp vừa rùi doanh nghiệp lá»›n dạng tập Ä'oà n; Từ má»™t doanh nghiệp là m ăn thua lá»-, hòa vá»'n Ä'ến doanh nghiệp là m ăn có lãi,... sá»± phát triển nà y diá»n ra liên tục từ sá»± thay Ä'ổi vá» lượng của doanh nghiêp, Ä'ến khi nà o Ä'ó, nó phá vỡ các ngưỡng Ä'ược xếp hạng dẫn Ä'ến sá»± thay Ä'ổi vá» chất và doanh nghiệp Ä'ã Ä'ược xác Ä'ịnh và xếp hạng ở má»™t vị thế má»›i.  

* Sá»± thá»'ng nhất:  

Lượng và chất thá»'ng nhất vá»›i nhau: Chất và lượng là hai mặt Ä'á»'i lập (trong Ä'ó chất tÆ°Æ¡ng Ä'á»'i ổn Ä'ịnh còn lượng thÆ°á»ng xuyên biến Ä'ổi) cùng nằm trong má»™t thể thá»'ng nhất là sá»± vật. Chúng gắn bó chặt chẽ khÃ'ng tách rá»i nhau và tác Ä'á»™ng nhau má»™t cách biện chứng. Sá»± thá»'ng nhất giữa chất và lượng ở trong má»™t Ä'á»™ nhất Ä'ịnh, khi sá»± vật Ä'ang còn là nó chÆ°a trÆ¡ thà nh cái khác. 

Äá»™ là má»™t phạm trù triết há»c dùng Ä'ể chỉ sá»± thá»'ng nhất giữa lượng và chất, là giá»›i hạn mà trong Ä'ó sá»± thay Ä'ổi vá» lượng chÆ°a là m thay Ä'ổi căn bản vá» chất của sá»± vật, sá»± vật chÆ°a biến thà nh cái khác. Trong giá»›i hạn của Ä'á»™, lượng và chất tác Ä'á»™ng biện chứng vá»›i nhau, là m cho sá»± vật vận Ä'á»™ng. 

* Chu trình thay Ä'ổi:  

Từ những thay Ä'ổi vá» lượng dẫn Ä'ến sá»± thay Ä'ổi vá» chất Trong má»'i quan hệ giữa chất và lượng thì chất là mặt tÆ°Æ¡ng Ä'á»'i ổ Ä'ịnh, còn lượng là mặt biến Ä'ổi hÆ¡n. Sá»± vận Ä'á»™ng và phát triển của sá»± vật bao giá» cÅ©ng bắt Ä'ầu từ sá»± thay Ä'ổi vá» lượng. Song khÃ'ng phải bất kỳ sá»± thay Ä'ổi nà o vá» lượng cÅ©ng dẫn Ä'ến sá»± thay Ä'ổi vá» chất ngay tức khắc, mặc dù bất kỳ sá»± thay Ä'ổi nà o vá» lượng cÅ©ng ảnh hưởng Ä'ến trạng thái tá»"n tại của sá»± vật. So vá»›i lượng thì chất thay Ä'ổi chậm hÆ¡n. Chỉ khi nà o lượng biến Ä'ổi Ä'ến má»™t giá»›i hạn nhất Ä'ịnh (Ä'á»™) thì má»›i dẫn Ä'ến sá»± thay Ä'ổi vá» chất, sá»± vật khÃ'ng còn là nó nữa, má»™t sá»± vật má»›i ra Ä'á»i thay thế nó. 

Tại thá»i Ä'iểm lượng Ä'ạt Ä'ến má»™t giá»›i hạn nhất Ä'ịnh Ä'ể vật thya Ä'ổi vá» chất gá»i là Ä'iểm nút. Äiểm nút là phạm trù triết há»c dùng Ä'ể chỉ thá»i Ä'iểm mà tại Ä'ó sá»± thay Ä'ổi vá» lượng Ä'ã Ä'ủ là m thay Ä'ổi vá» chất của sá»± vật.  

Khi có sá»± thay Ä'ổi vá» chất diá»...n ra gá»i là bÆ°á»›c nhảy. BÆ°á»›c nhảy là sá»± kết thúc má»™t giai Ä'oạn biến Ä'ổi vá» lượng, là sá»± Ä'ứt Ä'oạn trong liên tục, nó khÃ'ng chấm dứt sá»± vận Ä'á»™ng nói chung mà chỉ chấm dứt má»™t dạng vận Ä'á»™ng cụ thể, tạo ra má»™t bÆ°á»›c ngoặt má»›i cho sá»± thá»'ng nhất biện chứng giữa chất và lượng trong má»™t Ä'á»™ má»›i. 

Khi lượng biến Ä'ổi Ä'ến Ä'iểm nút thì diá»...n ra bÆ°á»›c nhảy, chất má»›i ra Ä'á»i thay thế cho chất cÅ©, sá»± vật má»›i ra Ä'á»i thya thế cho sá»± vật cÅ©, nhÆ°ng rá»"i những lượng má»›i nà y tiếp tục biến Ä'ổi Ä'ến Ä'iểm núr má»›i lại xảy ra bÆ°á»›c nhảy má»›i. Cứ nhÆ° vậy, quá trình vận Ä'á»™ng, phát triển của sá»± vật diá»...n ra theo cách thức từ những thay Ä'ổi vá» lượng dẫn Ä'ến những thay Ä'ổi vá» chất má»™t cách vÃ' tận. Äó là quá trình thá»'ng nhất giữa tính tuần tá»±, tiệm tiến, liên tục vá»›i tính gián Ä'oạn, nhảy vá»t trong sá»± vận Ä'á»™ng, phát triển. 

* Tác Ä'á»™ng ngược: 

Sá»± thay Ä'ổi vá» chất tác Ä'á»™ng trở lại Ä'á»'i vá»›i sá»± thay Ä'ổi vá» lượng. Lượng thay Ä'ổi luÃ'n luÃ'n trong má»'i quan hệ vá»›i chất, chịu sá»± tác Ä'á»™ng của chất. Song sá»± tác Ä'á»™ng của chất Ä'á»'i vá»›i lượng rõ nét nhất khi xảy ra bÆ°á»›c nhảy vá» chất, chất má»›i thay thế chất cÅ©, nó qui Ä'ịnh quy mÃ' và tá»'c Ä'á»™ phát triển của lượng má»›i trong má»™t Ä'á»™ má»›i. Khi chất má»›i ra Ä'á»i, nó khÃ'ng tá»"n tại má»™t cách thụ Ä'á»™ng, mà có sá»± tác Ä'á»™ng trở lại Ä'á»'i vá»›i lượng, Ä'ược biểu hiện ở chá»-: chất má»›i sẽ tạo ra má»™t lượng má»›i phù hợp vá»›i nó Ä'ể có sá»± thá»'ng nhất má»›i giữa chất và lượng. Sá»± quy Ä'ịnh nà y có thê Ä'ược biểu hiện ở quy mÃ', nhịp Ä'á»™ và mức Ä'á»™ phát triển má»›i của lượng. 

2. Tiêu chuẩn Ä'ánh giá các xí nghiệp, cÃ'ng ty hiện nay: 

Trong giai Ä'oạn hiện nay, vá»›i sá»± phát triển nhanh chóng của các doanh nghiệp vừa và nhá» vá» quy mÃ' cung nhÆ° sá»' lượng. Sá»' lượng các doanh nghiệp năm 2000 là 60128 cho Ä'ến năm 2010 Ä'ã có khoảng 539000 doanh nghiệp. Tiêu chuẩn Ä'ánh giá các doanh nghiệp cÅ©ng Ä'ược xét theo nhiá»u tiêu chí nhÆ° vá» sản lượng doanh thu nhÆ° doanh nghiệp 500 tá»·, 1000 tá»·,...hoặc vá» quy mÃ' cÅ©ng nhÆ° ngà nh nghá» nhÆ° tập Ä'oà n, tổng cÃ'ng ty, cÃ'ng ty mẹ - cÃ'ng ty con. Tuy nhiên các Ä'ánh giá trên chỉ mang tính chất tÆ°Æ¡ng Ä'á»'i, khÃ'ng Ä'ủ Ä'ể Ä'ánh giá vá» chất và lượng giữa các doanh nghiệp. Trong bất kỳ má»™t doanh nghiệp, khi sá»± phát triển của doanh nghiệp Ä'ến má»™t quy mÃ' nà o Ä'ó cÅ©ng dẫn Ä'ến sá»± thay Ä'ổi của bá»™ máy, con ngÆ°á»i, máy móc thiết bị, nhà xưởng. Khi những sá»± thay Ä'ổi nà y phù hợp vá»›i yêu cầu của quy mÃ' doanh nghiệp, khi Ä'ó chất của doanh nghiệp Ä'ó cÅ©ng thay Ä'ổi theo, Ä'Æ¡n vị Ä'ó Ä'ạt Ä'ược má»™t cá»™t má»'c má»›i, má»™t vị thế má»›i. Ở má»™t vị thế má»›i nà y, Ä'ể Ä'áp ứng các mục tiêu má»›i, yêu cầu má»›i xuất hiện của xã há»™i cÅ©ng nhÆ° sá»± tá»"n tại của mình trên thị trÆ°á»ng, doanh nghiệp lại tiếp tục Ä'ổi má»›i vá» bá»™ máy, lá»±c lượng sản xuất,...Ä'ó chính là sá»± phát triển vá» lượng của doang nghiệp. Sá»± Ä'ổi má»›i nà y Ä'ến má»™t lúc nà o Ä'ó Ä'Æ°a doanh nghiệp lên má»™t vị thế má»›i, má»™t chất má»›i. Sá»± thay Ä'ổi nà y diá»...n ra liên tục, dẫn Ä'ến sá»± phát triển khÃ'ng ngừng của doanh nghiệp. 

Trên cÆ¡ sở quan Ä'iểm phép biện chứng vá» quy luật giữa chất và lượng, việc Ä'ãnh giá các xínghiệp hiện nay theo e nên Ä'ánh giá trên các tiêu chí chính sau: 

-Vá» tá»'c Ä'á»™ phát triển: Căn cứ tá»'c Ä'á»™ phát triển của ngà nh Ä'ể Ä'ánh giá sá»± phát triển vá» quy mÃ'. 

-Vá» chất lượng phát triển: Căn cứ vảo tá»· suất lợi nhuận trên vá»'n Ä'ể Ä'ánh giá khả năng Ä'iá»u hà nh của của Ä'á»™i nguc quản trị doanh nghiệp, ban Ä'iá»u hà nh doanh nghiệp 

-Vá» Ä'á»i sá»'ng cản bá»™ cÃ'ng nhân viên, lÆ°Æ¡ng, các khoản trợ cấp cÅ©ng nhÆ° chế Ä'á»™ khác của ngÆ°á»i lao Ä'á»™ng trên mặt bằng xã há»™i 

-Vá» chất lượng lao Ä'á»™ng cÅ©ng nhÆ° sá»' lượng lao Ä'á»™ng của doanh nghiệp trong các ngà nh nghá» kinh doanh chính cÅ©ng nhÆ° ngà nh nghá» có khả năng phát triển mạnh trong tÆ°Æ¡ng lai. 

-Những tiêu chí nà y má»›i Ä'ảm bảo Ä'ể Ä'ánh giá tÆ°Æ¡ng Ä'á»'i chính xác vá» vị thế, năng lá»±c hiện tại và trong tÆ°Æ¡ng lai của doanh nghiệp 

26. Phân tích má»'i quan hệ giữa các quy luật cÆ¡ bản. Rút ra ý nghÄ©a và liên hệ thá»±c tế 

a.Má»'i quan hệ các quy luật cÆ¡ bản:  

Trong Ä'á»i sá»'ng hà ng ngà y, Ä'ằng sau các hiện tượng muÃ'n hình muÃ'n vẻ, con ngÆ°á»i dần dần nhận thức Ä'ược tính trật tá»± và má»'i liên hệ có tính lặp lại của các hiện tượng, từ Ä'ó hình thà nh nên khái niệm “quy luậtâ€.Vá»›i tÆ° cách là phạm trù của lý luận nhận thức, khái niệm “quy luật†là sản phẩm của tÆ° duy khoa há»c phản ánh sá»± liên hệ của các sá»± vật và tính chỉnh thể của chúng. V.I. Lênin viết: “ Khái niệm là má»™t quy luật trong những giai Ä'oạn của sá»± nhận thức của con ngÆ°á»i vá» tính thá»'ng nhất và vá» liên hệ, vá» sá»± phụ thuá»™c lẫn nhau và tính chỉnh thể của quá trình thế giá»›iâ€. 

Vá»›i tÆ° cách là cái tá»"n tại ngay trong hiện thá»±c, quy luật là má»'i liên hệ bản chất, tất nhiên, phổ biến và lặp lại giữa các mặt, các yếu tá»', các thuá»™c tính bên trong má»-i má»™t sá»± vật, hay giữa các sá»± vật, hiện tượng vá»›i nhau.Các quy luật của tá»± nhiên, của xã há»™i cÅ©ng nhÆ° của tÆ° duy con ngÆ°á»i Ä'á»u mang tính khách quan. Con ngÆ°á»i khÃ'ng thể tạo ra hoặc xóa bá» Ä'ược quy luật mà chỉ nhận thức và vận dụng nó trong thá»±c tiá»...n. 

Các quy luật Ä'ược phản ánh trong các khoa há»c khÃ'ng phải là sá»± sáng tạo tùy ý của con ngÆ°á»i. Các quy luật do khoa há»c phát hiện ra chính là sá»± phản ánh các quy luật khách quan của tá»± nhiên, xã há»™i cÅ©ng nhÆ° tÆ° duy con ngÆ°á»i. 

Những quy luật phổ biến là những quy luật tác Ä'á»™ng trong tất cả các lÄ©nh vá»±c: từ tá»± nhiên, xã há»™i cho Ä'ến tÆ° duy. Äây chính là những quy luật phép biện chứng duy vật nghiên cứu. Căn cứ và o lÄ©nh tác Ä'á»™ng, các quy luật Ä'ược chia thà nh ba nhóm lá»›n: quy luật tá»± nhiên, quy luật xã há»™i và quy luật của tÆ° duy. Quy luật tá»± nhiên là những quy luật nảy sinh và tác Ä'á»™ng trong giá»›i tá»± nhiên, kể cả cÆ¡ thể con ngÆ°á»i, khÃ'ng phải thÃ'ng qua hoạt Ä'á»™ng có ý thức của con ngÆ°á»i. Quy luật xã há»™i là những quy luật hoạt Ä'á»™ng của chính con ngÆ°á»i trong các quan hệ xã há»™i. Những quy luật Ä'ó khÃ'ng thể nảy sinh và tác Ä'á»™ng ngoà i hoạt Ä'á»™ng có ý thức của con ngÆ°á»i. Mặc dù vậy, quy luật xã há»™i vẫn mang tính khách quan. Quy luật của tÆ° duy là những quy luật nói lên má»'i liên hệ ná»™i tại của những khái niệm, phạm trù, những phán Ä'oán. Nhá» Ä'ó, trong tÆ° tưởng của con ngÆ°á»i hình thà nh tri thức nà o Ä'ó vá» sá»± vật. Vá»›i tÆ° cách là má»™t khoa há»c, phép biện chứng duy vật nghiên cứu những quy luật phổ biến tác Ä'á»™ng trong tất cả các lÄ©nh vá»±c tá»± nhiên, xã há»™i và tÆ° duy của con ngÆ°á»i. Những quy luật cÆ¡ bản tá»"n tại má»™t cách khách quan trong các sá»± vật hiện tượng có tác dụng bổ sung cho nhau và lý giải cho sá»± vận Ä'á»™ng và phát triển của sá»± vật hiện tượng. Các quy luật cÆ¡ bản của phép biện chứng duy vật phản ánh sá»± vận Ä'á»™ng, phát triển dÆ°á»›i những phÆ°Æ¡ng diện cÆ¡ bản nhất. Quy luật chuyển hóa từ những thay Ä'ổi vá» lượng thà nh những thay Ä'ổi vá» chất và ngược lại cho biết phÆ°Æ¡ng thức của sá»± vận Ä'á»™ng, phát triển; quy luật thá»'ng nhất và Ä'ấu tranh của các mặt Ä'á»'i lập cho biết nguá»"n gá»'c của sá»± vận Ä'á»™ng và phát triển; quy luật phủ Ä'ịnh của phủ Ä'ịnh cho biết khuynh hÆ°á»›ng của sá»± phát triển. 

b. Rút ra ý nghÄ©a và liên hệ thá»±c tế  

Trong má»i sá»± vật hiện tượng luÃ'n có sá»± vận Ä'á»™ng biến Ä'ổi khÃ'ng ngừng cái cÅ© bảo thủ sẽ Ä'ược thay thế bởi cái má»›i tiến bá»™ hÆ¡n. Sá»± vật, hiện tượng luÃ'n luÃ'n có sá»± biến Ä'ổi vá» lượng, lượng thay Ä'ổi linh hoạt, chất thì trị trệ bảo thủ châm thay Ä'ổi, trong sá»± vật hiện tượng lúc Ä'ó tá»"n tại mâu thuẫn các mặt Ä'á»'i lập, lượng phát triển Ä'ến má»™t mức nà o Ä'ó tạo nên bÆ°á»›c nhẩy gây ra sá»± biết Ä'á»'i vá» chất thì mâu thuẫn Ä'ẩy lên Ä'ỉnh Ä'iểm. Sá»± vật hiện tượng cÅ© bị phủ Ä'ịnh Ä'ể thay thế bằng má»™t sá»± vật hiện tượng má»›i tiến bá»™ hÆ¡n.  

Ví dụ: Äể chở thà nh Sinh viên thì chúng ta phải tích luỹ vá» lượng là những kiến thức từ giai Ä'oạn há»c lá»›p 1 Ä'ến lá»›p12, lá»›p12 khi chúng ta Ä'ã tích luỹ Ä'ủ lượng là những kiến thức thì trong ná»™i tại chúng ta tá»"n tại những mâu thuẫn là những mặt Ä'á»'i lập Ä'ó là mẫu thuẫn vá» mặt trí tuệ và trình Ä'á»™ hiện tại, vá»›i trí tuệ Ä'ó thì ta khÃ'ng thể cữ mãi là há»c sinh Ä'ược Ä'òi há»i lúc Ä'ó chúng ta phải thi Ä'ể tạo ra bÆ°á»›c nhảy, khi tạo ra Ä'ược bÆ°á»›c nhảy thì lúc Ä'ó chúng ta Ä'ã có sá»± biến Ä'ổi vá» chất Ä'ể chở thà nh Sinh Viên. Khi Ä'ó chất má»›i sinh (Sinh viên) ra sẽ phủ Ä'ịnh chất cÅ© ( há»c sinh) tiến bá»™ hÆ¡n.  

27. Phân tích má»'i quan hệ giữa các phạm trù và biểu hiện của chúng trong hoạt Ä'á»™ng kinh tế 

Má»'i quan hệ giữa “cái riêngâ€, “cái chung†và “cái Ä'Æ¡n nhất†

-Cái chung chỉ tá»"n tại trong cái riêng, thÃ'ng qua cái riêng mà biểu hiện sá»± tá»"n tại của mình.  

-Cái riêng chỉ tá»"n tại trong má»'i liên hệ vá»›i cái chung. 

-Cái riêng là cái toà n bá»™, phong phú hÆ¡n cái chung; cái chung là cái bá»™ phận, nhÆ°ng sâu sắc hÆ¡n cái riêng. 

-Cái Ä'Æ¡n nhất và cái chung có thể chuyển hóa lẫn nhau trong quá trình phát triển của sá»± vật.  

Má»'i quan hệ giữa nguyên nhân và kết quả 

-Nguyên nhân là cái sinh ra kết quả, nên nguyên nhân luÃ'n luÃ'n có trÆ°á»›c kết quả, còn kết quả bao giá» cÅ©ng xuất hiện sau khi nguyên nhân Ä'ã xuất hiện 

-Sá»± tác Ä'á»™ng trở lại của kết quả Ä'á»'i vá»›i nguyên nhân:sá»± tác Ä'á»™ng Ä'ó diá»...n ra theo 2 hÆ°á»›ng: thúc Ä'ẩy sá»± hoạt Ä'á»™ng của nguyên nhân và cản trở sá»± hoạt Ä'á»™ng của nguyên nhân. 

-Nguyên nhân và kết quả có thể thay Ä'ổi vị trí cho nhau: Äiá»u nà y có nghÄ©a là má»™t sá»± vật, hiện tượng nà o Ä'ó trong má»'i quan hệ nà y là nguyên nhân nhÆ°ng trong má»'i quan hệ khác là kết quả và ngược lại 

-Má»™t nguyên nhân có thể sinh ra nhiá»u kết quả và ngược lại má»™t kết quả có thể Ä'ược ra Ä'á»i từ nhiá»u rất nguyên nhân 

Má»'i quan hệ giữa tất nhiên và ngẫu nhiên 

- Tất nhiên và ngẫu nhiên Ä'á»u tá»"n tại khách quan, Ä'á»™c lập vá»›i ý thức của con ngÆ°á»i và Ä'á»u có vị trí nhất Ä'ịnh Ä'á»'i vá»›i sá»± phát triển của sá»± vật: nếu cái tất nhiên có tác dụng chi phá»'i sá»± phát triển của sá»± vật thì cái ngẫu nhiên có tác dụng là m cho sá»± phát triển của sá»± vật diá»...n ra nhanh hay chậm. 

- Tất nhiên và ngẫu nhiên Ä'á»u tá»"n tại, nhÆ°ng chúng khÃ'ng tá»"n tại biệt lập dÆ°á»›i dạng thuần tuý cÅ©ng nhÆ° khÃ'ng có cái ngẫu nhiên thuần túy: Tất nhiên và ngẫu nhiên tá»"n tại trong sá»± thá»'ng nhất hữu cÆ¡ vá»›i nhau. Sá»± thá»'ng nhất hữu cÆ¡ nà y thể hiện ở chá»-: cái tất nhiên bao giá» cÅ©ng thể hiện sá»± tá»"n tại của mình thÃ'ng qua vÃ' sá»' cái ngẫu nhiên, còn cái ngẫu nhiên là hình thức biểu hiện của cái tất nhiên, Ä'á»"ng thá»i là cái bổ sung cho cái tất nhiên. 

- Tất nhiên và ngẫu nhiên có thể chuyển hoá cho nhau: Tất nhiên và ngẫu nhiên khÃ'ng nằm yên ở trạng thái cÅ© mà thay Ä'ổi cùng vá»›i sá»± thay Ä'ổi của sá»± vật và trong những Ä'iá»u kiện nhất Ä'ịnh tất nhiên có thể chuyển hoá thà nh ngẫu nhiên và ngược lại. 

Má»'i quan hệ giữa ná»™i dung và hình thức 

- Sá»± thá»'ng nhất giữa ná»™i dung và hình thức: Vì ná»™i dung là những mặt, những yếu tá»', những quá trình tạo nên sá»± vật, còn hình thức là hệ thá»'ng các má»'i liên hệ tÆ°Æ¡ng Ä'á»'i bá»n vững giữa các yếu tá»' của ná»™i dung nên ná»™i dung và hình thức luÃ'n gắn bó chặt chẽ vá»›i nhau trong má»™t thể thá»'ng nhất. 

- Ná»™i dung giữ vai trò quyết Ä'ịnh Ä'á»'i vá»›i hình thức trong quá trình vận Ä'á»™ng phát triển của sá»± vật: Vì khuynh hÆ°á»›ng chủ Ä'ạo của ná»™i dung là biến Ä'ổi, còn khuynh hÆ°á»›ng chủ Ä'ạo của hình thức là tÆ°Æ¡ng Ä'á»'i bá»n vững, chậm biến Ä'ổi hÆ¡n so vá»›i ná»™i dung. 

- Sá»± tác Ä'á»™ng trở lại của hình thức Ä'á»'i vá»›i ná»™i dung: Hình thức do ná»™i dung quyết Ä'ịnh nhÆ°ng hình thức có tính Ä'á»™c lập tÆ°Æ¡ng Ä'á»'i và tác Ä'á»™ng trở lại ná»™i dung. Sá»± tác Ä'á»™ng của hình thức Ä'ến ná»™i dung thể hiện ở chá»-: Nếu phù hợp vá»›i ná»™i dung thì hình thức sẽ tạo Ä'iá»u kiện thuận lợi thúc Ä'ẩy ná»™i dung phát triển; nếu khÃ'ng phù hợp vá»›i ná»™i dung thì hình thức sẽ ngăn cản, kìm hãm sá»± phát triển của ná»™i dung. 

Má»'i quan hệ giữa bản chất và hiện tượng 

- Sá»± thá»'ng nhất giữa bản chất và hiện tượng : Sá»± thá»'ng nhất giữa bản chất và hiện tượng trÆ°á»›c hết thể hiện ở chá»- bản chất luÃ'n luÃ'n Ä'ược bá»™c lá»™ ra qua hiện tượng; còn hiện tượng nà o cÅ©ng là sá»± biểu hiện của bản chất ở mức Ä'á»™ nhất Ä'ịnh. KhÃ'ng có bản chất nà o tá»"n tại thuần túy ngoà i hiện tượng; Ä'á»"ng thá»i cÅ©ng khÃ'ng có hiện tượng nà o hoà n toà n khÃ'ng biểu hiện bản chất. 

- Tính chất mâu thuẫn của sá»± thá»'ng nhất giữa bản chất và hiện tượng : Bản chất và hiện tượng thá»'ng nhất vá»›i nhau, nhÆ°ng Ä'ây là sá»± thá»'ng nhất của hai mặt Ä'á»'i lập. Do vậy khÃ'ng phải bản chất và hiện tượng phù hợp nhau hoà n toà n mà luÃ'n bao hà m cả sá»± mâu thuẫn nhau. Mâu thuẫn nà y thể hiện ở chá»-:  

Bản chất phản ánh cái chung, cái tất yếu, quyết Ä'ịnh sá»± tá»"n tại và phát triển của sá»± vật, còn hiện tượng phản ánh cái riêng, cái cá biệt. Cùng má»™t bản chất có thể biểu hiện ra ở nhiá»u hiện tượng khác nhau tùy theo sá»± thay Ä'ổi của Ä'iá»u kiện và hoà n cảnh. Vì vậy hiện tượng phong phú hÆ¡n bản chất, còn bản chất sâu sắc hÆ¡n hiện tượng. Bản chất là cái tÆ°Æ¡ng Ä'á»'i ổn Ä'ịnh, ít biến Ä'ổi, còn hiện tượng là cái thÆ°á»ng xuyên biến Ä'ổi. 

Má»'i quan hệ giữa khả năng và hiện thá»±c 

- Khả năng và hiện thá»±c tá»"n tại trong má»'i quan hệ chặt chẽ vá»›i nhau, khÃ'ng tách rá»i nhau, thÆ°á»ng xuyên chuyển hóa lẫn nhau trong quá trình phát triển của sá»± vật : Äiá»u Ä'ó có nghÄ©a là trong sá»± vật hiện Ä'ang tá»"n tại chứa Ä'á»±ng khả năng, sá»± vận Ä'á»™ng phát triển của sá»± vật chính là quá trình biến khả năng thà nh hiện thá»±c. Trong hiện thá»±c má»›i Ä'ó lại nảy sinh khả năng má»›i, khả năng má»›i nà y nếu có những Ä'iá»u kiện lại biến thà nh hiện thá»±c má»›i. Quá trình Ä'ó Ä'ược tiếp tục, là m cho sá»± vật vận Ä'á»™ng, phát triển má»™t cách vÃ' tận trong thế giá»›i vật chất. 

- Cùng trong những Ä'iá»u kiện nhất Ä'ịnh, ở cùng má»™t sá»± vật có thể tá»"n tại nhiá»u khả năng chứ khÃ'ng phải chỉ má»™t khả năng.  

Biểu hiện của các cặp phạm trù trong hoạt Ä'á»™ng kinh tế  

Cái chung- Cái riêng- Cái Ä'Æ¡n nhất 

Quy luật bóc lá»™t giá trị thặng dÆ° của nhà tÆ° bản là má»™t cái chung, khÃ'ng thế thì khÃ'ng phải là nhà tÆ° bản, nhÆ°ng qui luật Ä'ó Ä'ược thể hiện ra ngoà i dÆ°á»›i những biểu hiện của các nhà tÆ° bản cái riêng 

Quy luật cung- cầu là cái chung trong ná»n kinh tế thị trÆ°á»ng, nhÆ°ng trong toà n bá»™ các hình thức kinh tế trong lịch sá»­ thì nó lại chỉ là cái Ä'Æ¡n nhất, Ä'ặc trÆ°ng cho kinh tế thị trÆ°á»ng mà khÃ'ng thể là Ä'ặc Ä'iểm chung cho má»i hình thức khác nhÆ° kinh tế tá»± cung tá»± cấp . 

Nguyên nhân- Kết quả 

Vấn Ä'á» lạm phát của Việt Nam hiện nay là kết quả của rất nhiá»u nguyên nhân. Bao gá»"m nguyên nhân ngắn hạn: do cung tiá»n quá lá»›n, tăng trưởng tín dụng quá cao; nguyên nhân dà i hạn là do cÆ¡ cấu của ná»n kinh tế; nguyên nhân sâu xa là vấn Ä'á» bá»™i chi ngân sách, nhập siêu, các vấn Ä'á» còn tá»"n tạo trong xã há»™i. 

Tất nhiên- Ngẫu nhiên 

Trong thá»i kì nhà nÆ°á»›c thắt chặt tín dụng và cắt giảm Ä'ầu tÆ° cÃ'ng thì những doanh nghiệp nà o có thể tá»"n tại và phát triển thì Ä'á»'i vá»›i thị trÆ°á»ng Ä'ó là Ä'iá»u ngẫu nhiên, nhÆ°ng Ä'á»'i vá»›i bản thân doanh nghiệp Ä'ó thì lại là Ä'iá»u tât nhiên vì cÃ'ng ty xây dá»±ng, hoạt Ä'á»™ng và phát triển dá»±a trên những năng lá»±c cá»'t lõi của mình. 

Ná»™i dung- Hình thức 

Quá trình sản xuất ra má»™t sản phẩm có thể bao gá»"m những yếu tá»' ná»™i dung giá»'ng nhau nhÆ° :con ngÆ°á»i, cÃ'ng cụ, vật liệu… nhÆ°ng cách tổ chức, phân cÃ'ng trong quá trình sản xuất có thể khác nhau. NhÆ° vậy ná»™i dung quá trình sản xuất Ä'ược diá»...n ra dÆ°á»›i những hình thức khác nhau nhÆ°ng Ä'ược thá»±c hiện trong những ngà nh, những khu vá»±c vá»›i những yếu tá»' vật chất khác nhau, sản xuất ra những sản phẩm khác nhau. 

Bản chất - hiện tượng 

Bản chất chất của giai cấp tÆ° sản là bóc lá»™t giá trị thặng dÆ°, bản chất Ä'ó Ä'ược thể hiện ở rất nhiá»u thủ Ä'oạn của giai cấp tÆ° sản nhÆ° tích cá»±c áp dụng khoa há»c kỹ thuật, Ä'ổi má»›i cÃ'ng nghệ, Ä'ổi má»›i phÆ°Æ¡ng pháp quản lý, thậm chí tăng lÆ°Æ¡ng và cải thiện Ä'iá»u kiện sÃ'ng, Ä'iá»u kiện là m việc cho cÃ'ng nhân… Ä'ể nhằm mục Ä'ich nâng cao giá trị thặng dÆ° cho giai cấp tÆ° sản. Nếu nhìn hình thức bên ngoà i thì khÃ'ng Ä'ánh giá Ä'ược bản chất của giai cấp tÆ° sản và chủ nghÄ©a tÆ° bản. 

Khả năng- Hiện thá»±c 

Trong ná»n kinh tế thị trÆ°á»ng, hiện thá»±c là các doanh nghiệp Ä'ang phải Ä'á»'i mặt vá»›i rất nhiá»u khả năng. Có thể là phát triển, có thể là phá sản. Tuy nhiên khÃ'ng doanh nghiệp nà o muá»'n rÆ¡i và o khả năng thứ hai. Nên Ä'ể biến khả năng thứ nhất thà nh hiện thá»±c thì các doanh nghiệp phải Ä'á» ra kế hoạch thá»±c hiện Ä'ể biến khả năng thà nh hiện thá»±c.

28. Phân tích má»'i quan hệ giữa các quy luật xã há»™i cÆ¡ bản 

29. Phân tích giá trị khoa há»c của há»c thuyết hình thái kinh tế - xã há»™i 

-Sản xuất vật chất là cÆ¡ sở của Ä'á»i sá»'ng kinh tế xã há»™i, phÆ°Æ¡ng thức sản xuất quyết Ä'ịnh các mặt của Ä'á»i sá»'ng xã há»™i . Do Ä'ó khÃ'ng thể xuất phát từ ý thức, tÆ° tưởng , từ ý chí chủ quan của con ngÆ°á»i Ä'ể giải thích các hiện tượng trong Ä'á»i sá»'ng xã há»™i mà phải xuất phát từ phÆ°Æ¡ng thức sản xuất. 

-Xã há»™i khÃ'ng phải là sá»± kết hợp ngẫu nhiên, máy móc giữa các cá nhân, mà là má»™t cÆ¡ thể sá»'ng sinh Ä'á»™ng, các mặt thá»'ng nhất chặt chẽ vá»›i nhau, tác Ä'á»™ng qua lại lẫn nhau. 

-Sá»± phát triển của các hình thái kinh tế xã há»™i là 1 quá trình lịch sá»­ tá»± nhiên, tức là diá»...n ra theo quy luật khách quan chứ khÃ'ng phải theo ý muá»'n chủ quan. Do Ä'ó , muá»'n nhận thức Ä'úng Ä'á»i sá»'ng xã há»™i phải Ä'i sâu và o nghiên cứu các quy luật vận Ä'á»™ng phát triển của nó. 

-Há»c thuyết cÅ©ng chỉ ra rằng trong tiến trình phát triển , thay thế lẫn nhau của hình thái kinh tế xã há»™i, hình thái cao hÆ¡n phủ Ä'ịnh hình thái trÆ°á»›c nhÆ°ng luÃ'n diá»...n ra sá»± kế thừa. 

-Mặc dù cÅ©ng trên cÆ¡ sở vận Ä'á»™ng của 2 quy luật cÆ¡ bản nhÆ°ng do nhiá»u yếu tá»' khác nhau cùng vận Ä'á»™ng mà lịch sá»­ phát triển khÃ'ng Ä'á»"ng Ä'á»u , con Ä'Æ°á»ng phát triển của má»-i dân tá»™c là khác nhau 

-Há»c thuyết Ä'ã vạch ra nguá»"n gá»'c Ä'á»™ng lá»±c bên trong của sá»± phát triển xã há»™i ; nó Ä'ã Ä'ặt cÆ¡ sở khoa há»c cho xã há»™i hoặc nâng xã há»™i há»c lên thà nh khoa há»c thá»±c sá»±. 

-Há»c thuyết là cÆ¡ sở lý luận cho Ä'Æ°á»ng lá»'i cách mạng của giai cấp vÃ' sản và quần chúng lao Ä'á»™ng trong xã há»™i cÅ© và xây dá»±ng xã há»™i má»›i. 

-Nó vÅ© trang cho chúng ta phÆ°Æ¡ng pháp khoa há»c Ä'ể nghiên cứu sá»± phát triển xã há»™i qua các chế Ä'á»™ khác nhau;hiểu rõ cÆ¡ cấu chung của hình thai kinh tế xã há»™i là những quy luật phổ biến tác Ä'á»™ng chi phá»'i sá»± vận Ä'á»™ng và phát triển của xã há»™i.

30. Phân tích má»'i quan hệ giữa các ná»™i dung trong hoạt Ä'á»™ng chính trị và chỉ ra xu hÆ°á»›ng vận Ä'á»™ng của lÄ©nh vá»±c chính trị trên trÆ°á»ng chính trị thế giá»›i hiện nay. 

31. Con ngÆ°á»i là chủ thể của các má»'i quan hệ xã há»™i 

Bản chất con ngÆ°á»i : 

Cùng vá»›i thá»i gian, vá»›i lịch sá»­ phát triển của nhân loại Ä'ã có rất nhiá»u quan Ä'iểm khác nhau xung quanh vấn Ä'á» con ngÆ°á»i. Äứng trên các lập trÆ°á»ng khác nhau ngÆ°á»i ta có những quan Ä'iểm khác nhau vá» vấn Ä'á» nà y. 

-Phần lá»›n các tÃ'n giáo Ä'á»u cho rằng con ngÆ°á»i do thần thánh, thượng Ä'ế sinh ra, cuá»™c sá»'ng của há» do Ä'ấng tá»'i cao sắp Ä'ặt, an bà i. Con ngÆ°á»i là sá»± kết hợp giữa linh há»"n và thể xác. Thể xác có thể mất Ä'i nhÆ°ng linh há»"n còn lại mãi mãi. NgÆ°á»i ta phải chăm lo phần linh há»"n của mình vì cho rằng linh há»"n là phần cao quý của con ngÆ°á»i còn thể xác là phần thấp hèn. 

-Các trà o lÆ°u triết há»c duy tâm trong Ä'ó Ä'ặc biệt là duy tâm khách quan tuy khÃ'ng trá»±c tiếp giải thích nguá»"n gá»'c bản chất của con ngÆ°á»i từ trá»i, thần thánh sinh ra nhÆ°ng các giải thích cÅ©ng khÃ'ng kém phần bí hiểm. Theo Hêghen, ý niệm tuyệt Ä'á»'i tá»± tha hóa thà nh tá»± nhiên, thà nh con ngÆ°á»i.  

- Äến quan niệm duy vật trÆ°á»›c Mac mà tiêu biểu là PhoiÆ¡bắc Ã'ng Ä'ã tiến Ä'ược má»™t bÆ°á»›c Ä'áng kể vá» nhận thức con ngÆ°á»i. Ã"ng khẳng Ä'ịnh rằng ý thức cÅ©ng nhÆ° tÆ° duy của con ngÆ°á»i chỉ là sản phẩm của khí quan vật chất nhục thể, tức là bá»™ óc, rằng vật chất khÃ'ng phải là sản phẩm của tinh thần mà chính tinh thần là sản phẩm tá»'i cao của vật chất. Song khi xem xét con ngÆ°á»i, Ã'ng lại tách con ngÆ°á»i ra khá»i cái má»'i quan hệ nhất Ä'ịnh của há», khÃ'ng Ä'ặt há» trong những Ä'iá»u kiện sinh hoạt nhất Ä'ịnh của há» những Ä'iá»u kiện là m cho há» trở thà nh những con ngÆ°á»i Ä'úng nhÆ° Ä'ang tá»"n tại. Ã"ng chỉ coi con ngÆ°á»i là “Ä'á»'i tượng cảm tính†mà khÃ'ng phải là “ hoạt Ä'á»™ng cảm tính†tức là chỉ coi con ngÆ°á»i là má»™t sinh vật thuần tuý. 

- Kế thừa những quan Ä'iểm trÆ°á»›c Ä'ó và khi phê phán quan Ä'iểm của PhoiÆ¡bắc, Mác Ä'ã khái quát bản chất con ngÆ°á»i qua má»™t câu nói nổi tiếng “ PhoiÆ¡bắc hoà tan bản chất tÃ'n giáo và o bản chất con ngÆ°á»i. NhÆ°ng bản chất con ngÆ°á»i khÃ'ng phải là má»™t cái trừu tượng cá»' hữu của cá nhân riêng biệt. Trong tính hiện thá»±c của nó, bản chất con ngÆ°á»i là tổng hoà những quan hệ xã há»™i â€. Mác Ä'ã Ä'Æ°a ra má»™t quan niệm hoà n chỉnh vá» khái niệm con ngÆ°á»i, bản chất con ngÆ°á»i Ã'ng chỉ rõ hai mặt của con ngÆ°á»i là mặt sinh há»c và mặt xã há»™i. Nói cách khác con ngÆ°á»i là má»™t sinh vật xã há»™i. 

Bản chất xã há»™i của con ngÆ°á»i  

Con ngÆ°á»i là tổng hoà các má»'i quan hệ xã há»™i  

- Con ngÆ°á»i là chủ thể của các má»'i quan hệ xã há»™i. Con ngÆ°á»i tá»± tạo nên các má»'i quan hệ giữa ngÆ°á»i vá»›i ngÆ°á»i mà quan hệ Ä'ầu tiên và cÆ¡ bản nhất là QHSX. Vậy con ngÆ°á»i có tính xã há»™i trÆ°á»›c hết bởi bản thân hoạt Ä'á»™ng sản xuất của con ngÆ°á»i là hoạt Ä'á»™ng mang tính xã há»™i. Trong hoạt Ä'á»™ng sản xuất con ngÆ°á»i khÃ'ng thể tách khá»i xã há»™i. Hoạt Ä'á»™ng sản xuất của con ngÆ°á»i là Ä'ể phục vụ cho con ngÆ°á»i và cho toà n bá»™ xã há»™i. Tính xã há»™i của con ngÆ°á»i còn thể hiện ở các hoạt Ä'á»™ng và giao tiếp xã há»™i. Con ngÆ°á»i luÃ'n có nhu cầu trao Ä'ổi giao tiếp Ä'iá»u Ä'ó Ä'ược thá»±c hiện bằng ngÃ'n ngữ. NgÃ'n ngữ chính là cái vá» vật chất của tÆ° duy và tÆ° duy cÅ©ng chính là Ä'iểm phân biệt giữa con ngÆ°á»i và con vật. TÆ° duy của con ngÆ°á»i phát triển trong hoạt Ä'á»™ng và giao tiếp xã há»™i mà trÆ°á»›c hết là trong hoạt Ä'á»™ng lao Ä'á»™ng sản xuất. NhÆ° vậy từ quan hệ sản xuất Ä'ã hình thà nh nên các quan hệ khác. Do Ä'ó con ngÆ°á»i là chủ thể của xã há»™i, con ngÆ°á»i tạo nên xã há»™i. 

- Con ngÆ°á»i là sản phẩm của các má»'i quan hệ xã há»™i, con ngÆ°á»i chịu sá»± chi phá»'i của các quan hệ xã há»™i sá»'ng và hoạt Ä'á»™ng theo các quy Ä'ịnh của xã há»™i. Thá»±c vậy vì là má»™t bá»™ phận của xã há»™i cÅ©ng nhÆ° là má»™t bá»™ phận của tá»± nhiên con ngÆ°á»i khÃ'ng tách khá»i Ä'ược xã há»™i. Và do má»-i chế Ä'á»™ xã há»™i khác nhau sẽ Ä'ịnh ra những yêu cầu riêng Ä'á»'i vá»›i con ngÆ°á»i. NhÆ° trong chế Ä'á»™ phong kiến và trong XHCN hoà n toà n có những yêu cầu rất khác nhau vá» con ngÆ°á»i nhÆ° quan niệm vá» cÃ'ng â€" dung â€" ngÃ'n â€" hạnh của ngÆ°á»i phụ nữ ngà y nay khÃ'ng còn giá»'ng nhÆ° xÆ°a nữa mà Ä'ã có thay Ä'ổi cho phù hợp. Từ Ä'ó con ngÆ°á»i có các nhu cầu xã há»™i Ä'ược hình thà nh và Ä'áp ứng trên ná»n tảng Ä'áp ứng các nhu cầu sinh há»c. Các nhu cầu xã há»™i là các nhu cầu hoạt Ä'á»™ng xã há»™i trong Ä'ó chứa Ä'á»±ng nhu cầu tá»± khẳng Ä'ịnh và nhu cầu tá»± do. NhÆ° vậy các nhu cầu xã hÃ'i của con ngÆ°á»i là xuất phát từ nhu cầu sinh há»c. Mặt xã há»™i của con ngÆ°á»i còn thể hiện ở bản năng xã há»™i - Ä'ó chính là ý thức. Xuất phát từ bản năng sinh há»c trong mÃ'i trÆ°á»ng xã há»™i bản năng Ä'ó Ä'ã trở thà nh ý thức. Äiá»u Ä'ó giúp thoả mãn nhu cầu của con ngÆ°á»i vá» nhận thức thế giá»›i xung quanh. 

Kết luận: Là mặt thứ hai của bản chất con ngÆ°á»i nên cÅ©ng cần tÃ'n trá»ng bản chất xã há»™i của con ngÆ°á»i và thá»±c hiện các quyá»n lợi xã há»™i của con ngÆ°á»i

32. Con ngÆ°á»i là sản phẩm của các má»'i quan hệ xã há»™i 

Theo quan Ä'iểm triết há»c duy vật biện chứng của Mac thì Ä'ây chỉ là má»™t phần của các má»'i quan hệ tạo nên bản chất con ngÆ°á»i. 

Vá»›i quan Ä'iểm duy vật triệt Ä'ể và phÆ°Æ¡ng pháp biện chứng, triết há»c Mac giúp chúng ta Ä'i tá»›i nhận thức Ä'ược bản chất con ngÆ°á»i vá»›i những biểu hiện thá»±c tế sinh Ä'á»™ng của nó. Ngay từ Bản thảo kinh tế - triết há»c năm 1844, má»™t trong những tác phẩm Ä'ầu tiên, Mac Ä'ã cắt nghÄ©a sá»± tha hóa bản chất con ngÆ°á»i từ lao Ä'á»™ng bị tha hóa: nghÄ©a là Mac Ä'ã Ä'i tìm bản chất con ngÆ°á»i ở lao Ä'á»™ng. Chỉ có xem xét con ngÆ°á»i trong Ä'á»i sá»'ng xã há»™i hiện thá»±c má»›i hiểu Ä'ược Ä'úng bản chất của con ngÆ°á»i khÃ'ng phải là cái trừu tượng cá»' hữu của cá thể ngÆ°á»i. Và trong luận cÆ°Æ¡ng Phobach (1845) Mac Ä'ã rút ra luận Ä'á»: “Trong tính hiện thá»±c của nó bản chất con ngÆ°á»i là tổng hòa những quan hệ xã há»™iâ€. 

Trong bản thảo kinh tế triết há»c năm 1844, khi còn mang nặng ảnh hưởng của triết há»c Phobach, Mac viết: “Con ngÆ°á»i là 1 sinh vật có tính loà i†và xem giá»›i tá»± nhiên là “thân thể vÃ' cÆ¡ của con ngÆ°á»i … vì con ngÆ°á»i là 1 bá»™ phận của giá»›i tá»± nhiênâ€. Trong hệ tÆ° tưởng Äức, khi Mac Ä'ã Ä'i tá»›i quan niệm duy vật vá» lịch sá»­, Ã'ng viết: “Tiá»n Ä'á» Ä'ầu tiên của toà n bá»™ lịch sá»­ nhân loại dÄ© nhiên là sá»± tá»"n tại của những cá nhân con ngÆ°á»i sá»'ng. Vì vậy Ä'iá»u Ä'ầu tiên cần phải xác Ä'ịnh là tổ chức cÆ¡ thể của những cá nhân ấy và má»'i quan hệ mà tổ chức ấy tạo ra giữa há» vá»›i phần còn lại của tá»± nhiênâ€. 

Nếu từ Arixtot Ä'ến các nhà duy vật Pháp thế ká»· 18 Ä'á»u thấy Ä'ược rằng con ngÆ°á»i là 1 sinh vật xã há»™i, “Bẩm sinh ra Ä'ã có tính xã há»™iâ€, thì khÃ'ng thể hiểu bản chất con ngÆ°á»i chỉ ở mặt tá»± nhiên của nó. Phải thấy rằng trong má»-i con ngÆ°á»i, cái sinh vật và cái xã há»™i khÃ'ng tá»"n tại cÃ' lập mà chúng liên hệ vá»›i nhau, tác Ä'á»™ng lẫn nhau. Xem xét con ngÆ°á»i ở mặt tá»± nhiên, sinh vật, ngoà i má»'i liên hệ ấy sẽ dẫn Ä'ến nhận thức trừu tượng, phiến diện vá» con ngÆ°á»i. Khi phê phán Phobach Mac Ä'ã khẳng Ä'ịnh bản chất con ngÆ°á»i chỉ có thể Ä'ược hiểu là “Loà i†là tính phổ biến ná»™i tại, gắn bó má»™t cách tá»± nhiên Ä'Ã'ng Ä'ảo cá nhân lại vá»›i nhau. NhÆ°ng trên thá»±c tế con ngÆ°á»i lại là những con ngÆ°á»i ở những thá»i Ä'ại khác nhau, các dân tá»™c, các giai cấp, các nhóm xã há»™i khác nhau, nên trong há» cái tá»± nhiên tá»"n tại trong sá»± tác Ä'á»™ng của cái xã há»™i. Năng khiếu bẩm sinh của má»™t con ngÆ°á»i có thể Ä'ược nuÃ'i dưỡng hoặc thui chá»™t Ä'i tùy thuá»™c Ä'iá»u kiện, mÃ'i trÆ°á»ng xã há»™i, do hoà n cảnh xã há»™i quy Ä'ịnh. 

HÆ¡n nữa khÃ'ng nên hiểu mặt tá»± nhiên của con ngÆ°á»i má»™t cách thuần túy sinh vật. Con ngÆ°á»i thá»±c hiện Ä'á»i sá»'ng sinh vật theo cách của mình, tạo thà nh văn hóa của má»™t cá»™ng Ä'á»"ng ngÆ°á»i và của toà n nhân loại. 

Khi nói con ngÆ°á»i thì khÃ'ng phải là nói con ngÆ°á»i trong trạng thái tá»± nhiên thuần túy, mà là con ngÆ°á»i hoạt Ä'á»™ng thá»±c tiá»...n. ThÃ'ng qua hoạt Ä'á»™ng thá»±c tiá»...n, con ngÆ°á»i là m biến Ä'ổi Ä'á»i sá»'ng xã há»™i, Ä'á»"ng thá»i cÅ©ng biến Ä'ổi chính bản thân mình. Äây là phát hiện có giá trị to lá»›n của Mac vá» bản chất con ngÆ°á»i. Cần chú ý là luận Ä'á» của Mac vạch ra bản chất con ngÆ°á»i trong tính hiện thá»±c của nó “là tổng hòa những quan hệ xã há»™iâ€. NhÆ° vậy ở Ä'ây Mac chỉ xem xét yếu tá»' cấu thà nh bản chất con ngÆ°á»i khÃ'ng những bằng các quan hệ xã há»™i, mà còn vạch ra bản chất con ngÆ°á»i trong tính hiện thá»±c của nó. Äây là má»™t luận Ä'á» mang tính khoa há»c rất Ä'ầy Ä'ủ. 

Sẽ là xuyên tác quan niệm của Mac vá» bản chất con ngÆ°á»i khi xem xét các qiuan hệ xã há»™i má»™t cách giản Ä'Æ¡n, thÃ' thiển, thậm chí xem quan hệ xã há»™i chỉ là quan hệ giai cấp, quan hệ chính trị. Theo quan niệm duy vật lịch sá»­, quan hệ sản xuất là cÆ¡ sở của các quan hệ xã há»™i khác, nhÆ°ng các quan hệ xã há»™i khác lại có tính Ä'á»™c lập tÆ°Æ¡ng Ä'á»'i. Bản thân quan hệ sản xuất là quan hệ xã há»™i của con ngÆ°á»i trong quá trình sản xuất cÅ©ng hình thà nh và biến Ä'ổi vá»›i sá»± biến Ä'ổi quan hệ giữa con ngÆ°á»i vá»›i tá»± nhiên. Äiá»u Ä'ó có nghÄ©a là các quan hệ xã há»™i quy Ä'ịnh bản chất con ngÆ°á»i Ä'ược Mac xem xét khÃ'ng tách rá»i, cÃ' lập vá»›i quan hệ giữa con ngÆ°á»i vá»›i tá»± nhiên. 

HÆ¡n nữa, phÆ°Æ¡ng pháp luận Mac Ä'òi há»i phải xem xét các quan hệ xã há»™i cấu thà nh bản chất con ngÆ°á»i trong sá»± liên hệ tổng hòa của chúng. Mặt khác, cÅ©ng phải hiểu rằng: khÃ'ng chỉ là sá»± tổng hòa các má»'i quan hệ kinh tế vá»›i chính trị, văn hóa, Ä'ạo Ä'ức và pháp quyá»n … mà còn phải xem xét mặt vật chất và mặt tinh thần, mặt khÃ'ng gian và mặt thá»i gian … của các quan hệ xã há»™i. Trong sá»± tổng hòa Ä'ó, Ä'ặc biệt cần thấy sá»± thá»'ng nhất giữa cái chung toà n nhân loại vá»›i cái Ä'ặc thù giai cấp, dân tá»™c trong cái riêng của má»-i cá nhân con ngÆ°á»i. Ở Ä'ây, cái riêng chỉ tá»"n tại trong má»'i liên hệ vá»›i cái chung, nhÆ°ng cái chung chỉ là “má»™t bá»™ phận, má»™t khía cạnh hay má»™t bản chất†của cái riêng. Sá»± xem thÆ°á»ng cái cá nhân, cái nhân loại trong việc giải quyết những vấn Ä'á» chính trị - xã há»™i là biểu hiện xa lạ vá»›i quan Ä'iểm biện chứng Mac. Mặt khác chúng ta cÅ©ng cần phê phán việc thổi phá»"ng cái chung toà n nhân loại, hạ thấp vai trò của cái Ä'ặc thù giai cấp, dân tá»™c… Nếu quan niệm trừu tượng vá» con ngÆ°á»i là mặt hạn chế của các há»c thuyết trÆ°á»›c Mac thì hiện nay việc thổi phá»"ng tính chung toà n nhân loại của con ngÆ°á»i lại là cách che Ä'ậy tính giai cấp của các quan Ä'iểm chính trị nhất Ä'ịnh. 

Nguyên tắc cÆ¡ bản của việc xác lập má»'i quan hệ giữa cá nhân và tập thể cÅ©ng nhÆ° má»'i quan hệ giữa cá nhân và các cá»™ng Ä'á»"ng xã há»™i nói chung chính là má»'i quan hệ giữa lợi ích cá nhân và lợi ích cá»™ng Ä'á»"ng xã há»™i. Äó cÅ©ng là má»'i quan hệ vừa có sá»± thá»'ng nhất vừa có mâu thuẫn. Má»-i cá nhân vá»›i tÆ° cách là má»™t con ngÆ°á»i, khÃ'ng bao giá» có thể tách rá»i khá»i những cá»™ng Ä'á»"ng xã há»™i nhất Ä'ịnh, Ä'á»"ng thá»i má»'i quan hệ giữa cá nhân và xã há»™i là hiện tượng có tính lịch sá»­. Là má»™t hiện tượng lịch sá»­, quan hệ cá nhân - xã há»™i luÃ'n luÃ'n vận Ä'á»™ng, biến Ä'ổi và phát triển, trong Ä'ó, sá»± thay Ä'ổi vá» chất chỉ diá»...n ra khi có sá»± thay thế hình thái kinh tế - xã há»™i nà y bằng hình thái kinh tế - xã há»™i khác. Trong giai Ä'oạn cá»™ng sản nguyên thuá»·, khÃ'ng có sá»± Ä'á»'i kháng giữa cá nhân và xã há»™i. Lợi ích cá nhân và lợi ích xã há»™i căn bản là thá»'ng nhất. Khi xã há»™i phân chia giai cấp, quan hệ cá nhân và xã há»™i vừa có thá»'ng nhất vừa có mâu thuẫn và mâu thuẫn Ä'á»'i kháng. Trong chủ nghÄ©a xã há»™i, những Ä'iá»u kiện của xã há»™i má»›i tạo tiá»n Ä'á» cho cá nhân, Ä'ể má»-i cá nhân phát huy năng lá»±c và bản sắc riêng của mình, phù hợp vá»›i lợi ích và mục tiêu của xã há»™i má»›i. Vì vậy, xã há»™i xã há»™i chủ nghÄ©a và cá nhân là thá»'ng nhất biện chứng, là tiá»n Ä'á» và Ä'iá»u kiện của nhau. Theo quan Ä'iểm của triết há»c Mác - Lênin, xã há»™i giữ vai trò quyết Ä'ịnh Ä'á»'i vá»›i cá nhân. Bởi vậy, thá»±c chất của việc tổ chức xã há»™i là giải quyết quan hệ lợi ích nhằm tạo khả năng cao nhất cho má»-i cá nhân tác Ä'á»™ng và o má»i quá trình kinh tế, xã há»™i, cho sá»± phát triển Ä'ược thá»±c hiện. Xã há»™i cà ng phát triển thì cá nhân cà ng có Ä'iá»u kiện Ä'ể tiếp nhận ngà y cà ng nhiá»u những giá trị vật chất và tinh thần. Mặt khác, má»-i cá nhân trong xã há»™i cà ng phát triển thì cà ng có Ä'iá»u kiện Ä'ể thúc Ä'ẩy xã há»™i tiến lên. Vì vậy, thá»a mãn ngà y cà ng tá»'t hÆ¡n nhu cầu và lợi ích chính Ä'áng của cá nhân là mục tiêu và Ä'á»™ng lá»±c thúc Ä'ẩy sá»± phát triển xã há»™i. Bất cứ vấn Ä'á» gì, dù là phạm vi nhân loại hay cá nhân, dù trá»±c tiếp hay gián tiếp, nếu lợi ích cá nhân và xã há»™i là thá»'ng nhất thì chính ở Ä'ó bắt gặp mục Ä'ích và Ä'á»™ng lá»±c của sá»± ná»- lá»±c chung vì má»™t tÆ°Æ¡ng lai tá»'t Ä'ẹp. Má»'i quan hệ giữa lợi ích cá nhân và lợi ích xã há»™i do sá»± quy Ä'ịnh của mặt khách quan và mặt chủ quan. Mặt khách quan biểu hiện ở trình Ä'á»™ phát triển và năng suất lao Ä'á»™ng xã há»™i. Mặt chủ quan biểu hiện ở khả năng nhận thức và vận dụng quy luật xã há»™i phù hợp vá»›i mục Ä'ích của con ngÆ°á»i. 

Bản chất xã há»™i của con ngÆ°á»i: Con ngÆ°á»i là chủ thể của các má»'i quan hệ xã há»™i. Con ngÆ°á»i tá»± tạo nên các má»'i quan hệ giữa ngÆ°á»i vá»›i ngÆ°á»i mà quan hệ Ä'ầu tiên và cÆ¡ bản nhất là QHSX. Vậy con ngÆ°á»i có tính xã há»™i trÆ°á»›c hết bởi bản thân hoạt Ä'á»™ng sản xuất của con ngÆ°á»i là hoạt Ä'á»™ng mang tính xã há»™i. Trong hoạt Ä'á»™ng sản xuất con ngÆ°á»i khÃ'ng thể tách khá»i xã há»™i. Hoạt Ä'á»™ng sản xuất của con ngÆ°á»i là Ä'ể phục vụ cho con ngÆ°á»i và cho toà n bá»™ xã há»™i. Tính xã há»™i của con ngÆ°á»i còn thể hiện ở các hoạt Ä'á»™ng và giao tiếp xã há»™i. Con ngÆ°á»i luÃ'n có nhu cầu trao Ä'ổi giao tiếp Ä'iá»u Ä'ó Ä'ược thá»±c hiện bằng ngÃ'n ngữ. NgÃ'n ngữ chính là cái vá» vật chất của tÆ° duy và tÆ° duy cÅ©ng chính là Ä'iểm phân biệt giữa con ngÆ°á»i và con vật. TÆ° duy của con ngÆ°á»i phát triển trong hoạt Ä'á»™ng và giao tiếp xã há»™i mà trÆ°á»›c hết là trong hoạt Ä'á»™ng lao Ä'á»™ng sản xuất. NhÆ° vậy từ quan hệ sản xuất Ä'ã hình thà nh nên các quan hệ khác. Do Ä'ó con ngÆ°á»i là chủ thể của xã há»™i, con ngÆ°á»i tạo nên xã há»™i. 

Con ngÆ°á»i là sản phẩm của các má»'i quan hệ xã há»™i, con ngÆ°á»i chịu sá»± chi phá»'i của các quan hệ xã há»™i sá»'ng và hoạt Ä'á»™ng theo các quy Ä'ịnh của xã há»™i. Thá»±c vậy vì là má»™t bá»™ phận của xã há»™i cÅ©ng nhÆ° là má»™t bá»™ phận của tá»± nhiên con ngÆ°á»i khÃ'ng tách khá»i Ä'ược xã há»™i. Và do má»-i chế Ä'á»™ xã há»™i khác nhau sẽ Ä'ịnh ra những yêu cầu riêng Ä'á»'i vá»›i con ngÆ°á»i. NhÆ° trong chế Ä'á»™ phong kiến và trong XHCN hoà n toà n có những yêu cầu rất khác nhau vá» con ngÆ°á»i nhÆ° quan niệm vá» cÃ'ng â€" dung â€" ngÃ'n â€" hạnh của ngÆ°á»i phụ nữ ngà y nay khÃ'ng còn giá»'ng nhÆ° xÆ°a nữa mà Ä'ã có thay Ä'ổi cho phù hợp. Từ Ä'ó con ngÆ°á»i có các nhu cầu xã há»™i Ä'ược hình thà nh và Ä'áp ứng trên ná»n tảng Ä'áp ứng các nhu cầu sinh há»c. Các nhu cầu xã há»™i là các nhu cầu hoạt Ä'á»™ng xã há»™i trong Ä'ó chứa Ä'á»±ng nhu cầu tá»± khẳng Ä'ịnh và nhu cầu tá»± do. NhÆ° vậy các nhu cầu xã hÃ'i của con ngÆ°á»i là xuất phát từ nhu cầu sinh há»c. Mặt xã há»™i của con ngÆ°á»i còn thể hiện ở bản năng xã há»™i - Ä'ó chính là ý thức. Xuất phát từ bản năng sinh há»c trong mÃ'i trÆ°á»ng xã há»™i bản năng Ä'ó Ä'ã trở thà nh ý thức. Äiá»u Ä'ó giúp thoả mãn nhu cầu của con ngÆ°á»i vá» nhận thức thế giá»›i xung quanh.

33. Phân tích hiện tượng tha hóa trong lao Ä'á»™ng 

Quan Ä'iểm của K.Marx vá» tha hoá lao Ä'á»™ng  

Xuất phát từ những tiá»n Ä'á» của kinh tế chính trị há»c, nhÆ°ng nếu kinh tế chính trị há»c bá» khÃ'ng nói Ä'ến sá»± tha hoá trong thá»±c chất của lao Ä'á»™ng, vì nó khÃ'ng xem xet quan hệ trá»±c tiếp giÆ°a ngÆ°á»i cÃ'ng nhân (lao Ä'á»™ng) và sản phẩm do anh ta sản xuất ra, thì K.Marx trong “bản thảo Kinh tế - triết há»c năm 1844†có bà n vá» vấn Ä'á» tha hoá lao Ä'á»™ng Ä'ã chỉ ra rằng: Lao Ä'á»™ng sản xuất ra những vật phẩm kì diệu cho những ngÆ°á»i già u, vì chính nó lại sản xuất ra sá»± bần cùng hoá cÃ'ng nhân. Nó tạo ra lâu Ä'à i, nhÆ°ng cÅ©ng tạo ra cả những nhà ổ chuá»™t cho cÃ'ng nhân. Nó sáng tạo ra cái Ä'ẹp, nhÆ°ng cÅ©ng là m què quặt cÃ'ng nhân nó thay lao Ä'á»™ng thủ cÃ'ng bằng lao Ä'á»™ng máy móc, nhÆ°ng nó lại ném má»™t bá»™ phận cÃ'ng nhân trở vá» vá»›i lao Ä'á»™ng da mà u và biến má»™t bá»™ phận cÃ'ng nhân khác thà nh những cái máy. Nó sản xuất ra trí tuệ, nhÆ°ng cÅ©ng sản xuất ra cặ Ä'ần Ä'á»™n, ngu ngá»'c cho cÃ'ng nhân. 

Theo K.Marx, khÃ'ng chỉ xét sá»± tha hoá của con ngÆ°á»i chỉ vá» má»™t phÆ°Æ¡ng diện quan hệ của anh ta vá»›i sản xuất lao Ä'á»™ng của anh ta. Sá»± tha hoá xuất hiện khÃ'ng chỉ trong kết quả cuá»'i cùng của sản xuất mà cả trong bản thân hà nh vi sản xuất .  

Vậy sá»± tha hoá của lao Ä'á»™ng là gì? 

Má»™t là , lao Ä'á»™ng là cái gì Ä'ó bên ngoà i dv ngÆ°á»i cÃ'ng nhân, khÃ'ng thuá»™c bản chất của anh ta; trong lao Ä'á»™ng của anh ta, anh ta khÃ'ng khẳng Ä'ịnh mình mà phủ Ä'ịnh mình, khÃ'ng cảm thấy mình sung sÆ°á»›ng, mà cảm thấy mình khổ sở, khÃ'ng phát huy má»™t cách tá»± do nghị lá»±c thể chất và tinh thần của mình, mà là m kiệt quệ thân thể của mình và phá hoại tinh thần của mình. Cho nên chỉ có ở ngoà i lao Ä'á»™ng, cÃ'ng nhân má»›i cảm thấy mình là chính mình, còn trong quá trình lao Ä'á»™ng thì cảm thấy mình bị tách khá»i bản thân mình. Anh ta cảm thấy nhÆ° ở nhà mình khi anh ta khÃ'ng là m việc, còn khi anh ta là m việc thì anh ta thấy khÃ'ng còn nhÆ° ở nhà mình nữa. Do Ä'ó, lao Ä'á»™ng của anh ta khÃ'ng phải là tá»± nguyện mà là bắt buá»™c, Ä'ó là lao Ä'á»™ng cưỡng bức.  

Do khÃ'ng phải là sá»± thoả mãn nhu cầu lao Ä'á»™ng, mà chỉ là má»™t phÆ°Æ¡ng tiện Ä'ể thoả mãn những nhu cầu khác, chứ khÃ'ng phải nhu cầu lao Ä'á»™ng. Tính bị tha hoá của lao Ä'á»™ng biểu hiện rõ rệt ở chá»- là má»™t khi khÃ'ng còn sá»± cưỡng bức lao Ä'á»™ng vá» thể xác hoặc vá» mặt khác thì ngÆ°á»i ta trá»'n tránh lao Ä'á»™ng nhÆ° trá»'n tránh bệnh dịch hạch vậy. 

Lao Ä'á»™ng bên ngoà i, lao Ä'á»™ng mà trong quá trình của nó con ngÆ°á»i tha hoá mình, là sá»± tá»± hy sinh mình, là sá»± tá»± hà nh hạ mình. Và cuá»'i cùng, dv ngÆ°á»i cÃ'ng nhân tính chất bên ngoà i của lao Ä'á»™ng biểu hiện ở chá»- là lao Ä'á»™ng Ä'ó khÃ'ng thuá»™c vá» anh ta mà thuá»™c vá» ngÆ°á»i khác và bản thân anh ta, trong quá trình lao Ä'á»™ng, khÃ'ng thuá»™c vá» anh ta mà thuá»™c vá» ngÆ°á»i khác. CÅ©ng giá»'ng nhÆ° trong tÃ'n giáo, sá»± hoạt Ä'á»™ng của Ä'á»™ng của trí tưởng tượng của con ngÆ°á»i, của Ä'ầu óc con ngÆ°á»i và của trái tim con ngÆ°á»i tác Ä'á»™ng Ä'ến cá nhân má»™t cách Ä'á»™c lập dv cá nhân Ä'ó, nghÄ©a là tác Ä'á»™ng vá»›i tÆ° cách là má»™t hoạt Ä'á»™ng xa lạ nà o Ä'ó của thần linh hoặc củâm quá»·, cÅ©ng nhÆ° hoạt Ä'á»™ng của ngÆ°á»i cÃ'ng nhân cÅ©ng khÃ'ng phải là hoạt Ä'á»™ng chủ Ä'á»™ng của mình. Hoạt Ä'á»™ng Ä'ó thuá»™c vá» ngÆ°á»i khác, hoạt Ä'á»™ng Ä'ó là việc cÃ'ng nhân Ä'ánh mất bản thân mình. 

Do Ä'ó, ta có Ä'ược luận Ä'iểm là con ngÆ°á»i (cÃ'ng nhân) chỉ cảm thấy mình hà nh Ä'á»™ng tá»± do trong khi thá»±c hiện những chức năng Ä'á»™ng vật của mình - ăn, uá»'ng, sinh con Ä'ẻ cái, nhiá»u lắm là trong chuyện ở, chuyện trang sức, v.v…, còn trong những chức năng con ngÆ°á»i của anh ta thì anh ta cảm thấy mình chỉ còn là con vật. Cái vá»'n có của súc vật trở thà nh chức phận của con ngÆ°á»i, còn cái có tính ngÆ°á»i thì biến thà nh cái vá»'n có của súc vật. 

Cá»' nhiên là ăn, uá»'ng, sinh con Ä'ẻ cái v.v… cÅ©ng là nhÆ°ng chức năng thá»±c sá»± có tính ngÆ°á»i. NhÆ°ng trong khái niệm trừu tượng tách chúng khá»i phạm vi hoạt Ä'á»™ng khác của con ngÆ°á»i và biến chúng thà nh những mục Ä'ích cuá»'i cùng và duy nhất thì những chức năng ấy mang tính súc vật. 

Chúng ta Ä'ã xét hai phÆ°Æ¡ng diện của hà nh vi tha hoá của hoạt Ä'á»™ng thá»±c tiá»...n của con ngÆ°á»i, tức là của lao Ä'á»™ng. Má»™t là quan hệ của cÃ'ng nhân vá»›i sản phẩm của lao Ä'á»™ng, nhÆ° vá»›i má»™t vật xa lạ và thá»'ng trị anh ta. Quan hệ Ä'ó Ä'á»"ng thá»i là quan hệ vá»›i thế giá»›i hữu hình bên ngoà i, vá»›i những vật trong giá»›i tá»± nhiên, má»™t thế giá»›i xa lạ, Ä'á»'i lập vá»›i anh ta má»™t cách thù Ä'ịch. Hai là quan hệ của lao Ä'á»™ng vá»›i hà nh vi sản xuất trong bản thân quá trình lao Ä'á»™ng. Quan hệ Ä'ó là quan hệ của cÃ'ng nhân vá»›i hoạt Ä'á»™ng của bản thân anh ta, vá»›i tính cách là cái xa lạ, khÃ'ng thuá»™c vá» anh ta. Ở Ä'ây hoạt Ä'á»™ng biểu hiện ra là sá»± Ä'au khổ; sức mạnh biểu hiện ra là sá»± bất lá»±c, sá»± thai nghén biểu hiện ra là sá»± tuyệt Ä'Æ°á»ng sinh dục; nghị lá»±c thể chất và tinh thần của bản thân ngÆ°á»i cÃ'ng nhân, Ä'á»i sá»'ng cá nhân của anh ta (vì Ä'á»i sá»'ng là gì nếu khÃ'ng phải là hoạt Ä'á»™ng?) biểu hiện ra là hoạt Ä'á»™ng chá»'ng lại bản thân anh ta, khÃ'ng phụ thuá»™c và o anh ta, khÃ'ng thuá»™c vá» anh ta. Äó là sá»± tha hoá, trong khi ở trên kia Ä'ã nói vá» sá»± tha hoá của vật. 

Giá» Ä'ây, từ hai Ä'ịnh nghÄ©a Ä'ó vá» lao Ä'á»™ng bị tha hoá, chúng ta còn phải rút ra má»™t Ä'ịnh nghÄ©a thứ ba nữa.  

Con ngÆ°á»i là má»™t sinh vật có tính loà i, khÃ'ng những vá»›i ý nghÄ©a là cả vá» thá»±c tiá»...n cÅ©ng nhÆ° vá» lý luận, con ngÆ°á»i biến loà i, cả loà i của chính mình cÅ©ng nhÆ° loà i của những vật khác, thà nh vật của mình, mà còn vá»›i ý nghÄ©a - và Ä'ây chỉ là cách diá»...n Ä'ạt cÅ©ng Ä'iá»u ấy theo má»™t lá»'i khác mà thÃ'i. Con ngÆ°á»i Ä'á»'i xá»­ vá»›i bản thân mình nhÆ° vá»›i má»™t loà i hiện Ä'ang sá»'ng, con ngÆ°á»i Ä'á»'i xá»­ vá»›i bản thân mình nhÆ° vá»›i má»™t thá»±c thể phổ biến và do Ä'ó là má»™t thá»±c thể tá»± do. 

Vá» mặt thể xác thì ở con ngÆ°á»i cÅ©ng nhÆ° ở con vật, Ä'á»i sá»'ng có tính loà i là ở chá»- con ngÆ°á»i (cÅ©ng nhÆ° con vật) sá»'ng bằng giá»›i tá»± nhiên vÃ' cÆ¡, và con ngÆ°á»i cà ng có tính phổ biến so vá»›i con vật thì phạm vi của giá»›i tá»± nhiên vÃ' cÆ¡ mà nó dá»±a và o Ä'ể sá»'ng cà ng có tính phổ biến. CÅ©ng nhÆ° vá» mặt lý luận, thá»±c vật, Ä'á»™ng vật, Ä'á, khÃ'ng khí, ánh sáng v.v… là má»™t bá»™ phận của ý thức con ngÆ°á»i, má»™t phần vá»›i tính cách là Ä'á»'i tượng của khoa há»c tá»± nhiên, má»™t phần vá»›i tính cách là Ä'á»'i tượng của nghệ thuật, là giá»›i tá»± nhiên tinh thần vÃ' cÆ¡ của con ngÆ°á»i, là món ăn tinh thần mà con ngÆ°á»i phải chuẩn bị trÆ°á»›c rá»"i má»›i có thể thưởng thức và tiêu hoá Ä'ược, - vá» mặt thá»±c tiá»...n, những cái Ä'ó cÅ©ng là má»™t bá»™ phận của Ä'á»i sá»'n con ngÆ°á»i và của hoạt Ä'á»™ng con ngÆ°á»i. 

Vá» mặt thể xác, con ngÆ°á»i chỉ sá»'ng bằng những sản phẩm tá»± nhiên ấy, dù là dÆ°á»›i hình thức thá»±c phẩm, nhiên liệu, áo quần, nhà ở v.v. Vá»mặt thá»±c tiá»...n, tính phổ biến của con ngÆ°á»i biểu hiện ra chính ở cái tính phổ biến toà n bá»™ giá»›i tá»± nhiên thà nh thân thể vÃ' cÆ¡ của con ngÆ°á»i, vì thứ nhất, giá»›i tá»± nhiên là tÆ° liệu sinh sá»'ng trá»±c tiếp dv con ngÆ°á»i, và thứ hai giá»›i tá»± nhiên là vật liệu, Ä'á»'i tượng và cÃ'ng cụ của hoạt Ä'á»™ng sinh sá»'ng của con ngÆ°á»i.  

Giá»›i tá»± nhiên - cụ thể là cái giá»›i tá»± nhiên trong chừng má»±c bản thân nó khÃ'ng phải là thân thẻ của con ngÆ°á»i - là thân thể vÃ' cÆ¡ của con ngÆ°á»i. Con ngÆ°á»i sá»'ng bằng giá»›i tá»± nhiên. NhÆ° thế nghÄ©a là giá»›i tá»± nhiên là thân thể của con ngÆ°á»i, thân thể mà vá»›i nó con ngÆ°á»i phảỉơ lại trong quá trình thÆ°á»ng xuyên giao tiếp Ä'ể tá»"n tại. Nói rằng Ä'á»i sá»'ng thể xác và tinh thần của con ngÆ°á»i gắn liá»n vá»›i giá»›i tá»± nhiên, nói nhÆ° thế chẳng qua chỉ có nghia là giá»›i tá»± nhiên gắn liá»n vá»›i bản thân giá»›i tá»± nhiên, vì con ngÆ°á»i là má»™t bá»™ phận của giá»›i tá»± nhiên. 

Con vật Ä'á»"ng nhất trá»±c tiếp vá»›i hoạt Ä'á»™ng sinh sá»'ng của nó. Nó khÃ'ng tá»± phân biệt nó vá»›i hoạt Ä'á»™ng sinh sá»'ng của nó. Nó là hoạt Ä'á»™ng sinh sá»'ng ấy. Còn con ngÆ°á»i thì là m cho bản thân hoạt Ä'á»™ng sinh sÃ'ng của mình trở thà nh Ä'á»'i tượng của ý chí và của ý thức của mình. Hoạt Ä'á»™ng sinh sá»'ng của con ngÆ°á»i là hoạt Ä'á»™ng sinh sá»'ng có ý thức. Äó khÃ'ng phải là cái tính quy Ä'ịnh mà con ngÆ°á»i trá»±c tiếp hoà là m má»™t vá»›i nó. Hoạt Ä'á»™ng sinh sá»'ng có ý thức phân biệt trá»±c tiếp con ngÆ°á»i vá»›i hoạt Ä'á»™ng sinh sá»'ng của con vật. Chính chỉ vì thế mà con ngÆ°á»i là má»™t sinh vật có tính loà i. Hoặc còn có thể nói thế nà y: con ngÆ°á»i là má»™t sinh vật có ý thức, nghÄ©a là Ä'á»i sá»'ng của bản thân con ngÆ°á»i là má»™t Ä'á»'i tượng dv con ngÆ°á»i, chính chỉ vì con ngÆ°á»i là má»™t sinh vật có tính loà i. Chỉ vì thế mà hoạt Ä'á»™ng của con ngÆ°á»i là hoạt Ä'á»™ng tá»± do. 

Lao Ä'á»™ng bị tha hoá Ä'ảo ngược quan hệ Ä'ó khiến cho con ngÆ°á»i chính vì là má»™t sinh vật có ý thức, chỉ biến hoạt Ä'á»™ng sinh sá»'ng của mình, bản chất của mình thà nh phÆ°Æ¡ng tiện Ä'ể duy trịư tá»"n tại của mình mà thÃ'i. 

Cho nên chính trong việc cải biến thế giá»›i vật thể, con ngÆ°á»i lần Ä'ầu tiên thá»±c sá»± khẳng Ä'ịnh mình là má»™t sinh vật có tính loà i. Sá»± sản xuất Ä'ó là Ä'á»i sá»'ng có tính loà i tích cá»±c của con ngÆ°á»i. Nhá» sá»± sản xuất Ä'ó. Giá»›i tá»± nhiên biểu hiện ra là tác phẩm của nó (con ngÆ°á»i) và thá»±c tại của nó. Do Ä'ó Ä'á»'i tượng lao Ä'á»™ng là sá»± Ä'á»'i tượng hoá Ä'á»i sá»'ng có tính loà i của con ngÆ°á»i, con ngÆ°á»i nhân Ä'Ã'i mình khÃ'ng chỉ vá» mặt trí tuệ nhÆ° xảy ra trong ý thức nữa, mà còn nhân Ä'Ã'i mình má»™t cách hiện thá»±c, má»™t cách tích cá»±c và con ngÆ°á»i ngắm nhìn bản thân mình trong thế giá»›i do mình sáng tạo ra.  

Cho nên khi tÆ°á»›c của con ngÆ°á»i Ä'á»'i tượng sản xuất của con ngÆ°á»i, lao Ä'á»™ng bị tha hoá cÅ©ng tÆ°á»›c của con ngÆ°á»i Ä'á»i sá»'ng có tính loà i của con ngÆ°á»i, tính Ä'á»'i tượng có tính loà i thá»±c sá»± của con ngÆ°á»i, và biến cái thế hÆ¡n của con ngÆ°á»i so vá»›i con vật thà nh cái tiêu cá»±c Ä'á»'i vá»›i con ngÆ°á»i, vì con ngÆ°á»i bị trÆ°á»›c mất thân thể vÃ' cÆ¡ của mình, tức là giá»›i tá»± nhiên. 

CÅ©ng vậy, lao Ä'á»™ng bị tha hoá trong khi hạ thấp tinh thần chủ Ä'á»™ng, hoạt Ä'á»™ng tá»± do xuá»'ng mức má»™t phÆ°Æ¡ng tiện Ä'Æ¡n thuần, thì cÅ©ng biến Ä'á»i sá»'ng có tính loà i của con ngÆ°á»i thà nh phÆ°Æ¡ng tiện duy trì sá»± tá»"n tại thể xác của con ngÆ°á»i. 

Vậy, sá»± tha hoá của lao Ä'á»™ng dẫn tá»›i những kết quả nhÆ° sau: 

Bản chất có tính loà i của con ngÆ°á»i - giá»›i tá»± nhiên cÅ©ng nhÆ° tà i sản tinh thần có tính loà i của con ngÆ°á»i - bị biến thà nh má»™t bản chất xa lạ vá»›i con ngÆ°á»i, thà nh phÆ°Æ¡ng tiện duy trì sá»± tá»"n tại cá nhân của con ngÆ°á»i. Lao Ä'á»™ng bị tha hoá là m cho thân thể của bản thân con ngÆ°á»i, cÅ©ng nhÆ° giá»›i tá»± nhiên ở bên ngoà i con ngÆ°á»i, cÅ©ng nhÆ° bản chất tinh thần của con ngÆ°á»i, bản chất nhân loại của con ngÆ°á»i, trở thà nh xa lạ vá»›i con ngÆ°á»i. 

Kết quả trá»±c tiếp của việc con ngÆ°á»i bị tha hoá vá»›i sản phẩm lao Ä'á»™ng của mình, vá»›i hoạt Ä'á»™ng sinh sá»'ng của mình, vá»›i bản chất có tính loà i của mình, là sá»± tha hoá của con ngÆ°á»i vá»›i con ngÆ°á»i. Khi con ngÆ°á»i Ä'á»'i lập vá»›i bản thân mình thì con ngÆ°á»i khác Ä'á»'i lập vá»›i nó. NhÆ°ng Ä'iá»u có thể nói vá» quan hệ của con ngÆ°á»i vá»›i lao Ä'á»™ng của mình, vá»›i sản phẩm lao Ä'á»™ng của mình và vá»›i bản thân mình cÅ©ng có thể nói vá» quan hệ của con ngÆ°á»i vá»›i con ngÆ°á»i khác cÅ©ng nhÆ° vá»›i lao Ä'á»™ng và Ä'á»'i tượng lao Ä'á»™ng của con ngÆ°á»i khác. 

Vậy bằng lao Ä'á»™ng bị tha hoá, con ngÆ°á»i khÃ'ng chỉ sản sinh ra quan hệ của mình vá»›i Ä'á»'i tượng và hà nh vi sản xuất, nhÆ° vá»›i những lá»±c lượng xa lạ và Ä'á»'i Ä'ịch vá»›i mình - con ngÆ°á»i cónản sinh ra má»'i quan hệ của những ngÆ°á»i khác vá»›i sá»± sản xuất của mình và vá»›i sản phẩm của mình và má»'i quan hệ của bản thân mình vá»›i nhữn ngÆ°á»i khác vv. CÅ©ng giá»'ng nhÆ° con ngÆ°á»i biến hoạt Ä'á»™ng sản xuất của bản thân mình thà nh việc tá»± loại mình ra khá»i thá»±c tại, thà nh hình phạt Ä'á»'i vá»›i mình, còn sản phẩm của bản thân mình thì bị mình Ä'ánh mất, trở thà nh sản phẩm khÃ'ng thuá»™c vá» mình; con ngÆ°á»i cÅ©ng sản sinh ra quyá»n lá»±c của kẻ khÃ'ng sản xuất Ä'á»'i vá»›i sản xuất và Ä'á»'i vá»›i sản phẩm. Tha hoá hoạt Ä'á»™ng của bản thân mình vá»›i mình, con ngÆ°á»i cho phép ngÆ°á»i khác chiếm hữu hoạt Ä'á»™ng khÃ'ng phải của ngÆ°á»i nà y. 

KẾT LUẬN: 

K.Marx rút ra Ä'ược khái niệm lao Ä'á»™ng bị tha hoá (Ä'á»i sá»'ng bị tha hoá) từ kinh tế, chính trị há»c, vá»›i tính cách là kết quả của sá»± vận Ä'á»™ng của sở hữu tÆ° nhân. NhÆ°ng sá»± phân tích khái niệm ấy chỉ ra rằng, mặc dù sở hữu tÆ° hữu tÆ° nhân tiêu biểu ra là cÆ¡ sở, là nguyên nhân của lao Ä'á»™ng bị tha hoá, nhÆ°ng thá»±c ra là ngược lại, nó hoá ra là kết quả của lao Ä'á»™ng bị tha hoá cÅ©ng giá»'ng nhÆ° thần thánh lúc Ä'ầu khÃ'ng phải là nguyên nhân, mà là kết quả của sá»± nhầm lẫn của lý trí con ngÆ°á»i. Sau nà y, quan hệ Ä'ó biến thà nh quan hệ tác Ä'á»™ng lẫn nhau.

34. Phân tích vai trò của quần chúng nhân dân và vÄ© nhân trong lịch sá»± 

1.Quần chúng nhân dân: 

Quần chúng nhân dân (QCND) là má»™t cá»™ng Ä'á»"ng liên kết những con ngÆ°á»i trong xã há»™i có tổ chức, có lãnh Ä'ạo của những cá nhân hay tổ chức chính trịxã há»™i nhất Ä'ịnh nhằm giải quyết các nhiệm vụ lịch sá»­ trên các lÄ©nh vá»±c kinh tế, chính trị, văn hóa của xã há»™i. 

Quần chúng nhân dân là những ngÆ°á»i lao Ä'á»™ng sản xuất ra của cải vật chất, giá trị tinh thần, là những bá»™ phận dân cÆ° chá»'ng áp bức bá»'c lá»™t, chá»'ng giai cấp thá»'ng trị, Ä'á»'i kháng vá»›i nhân dân, há» cÅ©ng gá»"m những tầng lá»›p, giai cấp có tác dụng thúc Ä'ẩy lịch sá»­ phát triển, sá»± tiến bá»™ XH thÃ'ng qua hoạt Ä'á»™ng của mình, trá»±c tiếp hoặc gián tiếp trên các lÄ©nh vá»±c của Ä'á»i sá»'ng nhân dân. 

Quần chúng nhân dân là lá»±c lựơng chân chính sáng tạo ra lịch sá»­, bởi vì: Má»i lý tưởng giải phócn XH, giải phóng con ngÆ°á»i chỉ Ä'ược chứng minh thÃ'ng qua sá»± tiếp thu và hoạt Ä'á»™ng của quần chúng nhân dân. HÆ¡n nữa, tÆ° tưởng XH khÃ'ng bao giá» là tÆ° tưởng thuần tuý của má»™t cá nhân mà là phản ánh Ä'iá»u kiện sinh hoạt vật chất XH dÆ°á»›i các dạng và trình Ä'á»™ khác nhau, Ä'ược tổng hợp lại qua má»™t sá»' nhà tÆ° tưởng nà o Ä'ó. TÆ° tưởng chỉ có tác dụng tích cá»±c Ä'ến lịch sá»­ khi nó phản ánh Ä'ược nguyện vá»ng, lợi ích của quần chúng trong những giai Ä'oạn lịch sá»­ nhất Ä'ịnh; và sức mạnh, tính chân lý của nó chỉ Ä'ược chứng tá» thÃ'ng qua sá»± tiếp thu và hoạt Ä'á»™ng của quần chúng. Mặt khác, tÆ° tưởng tá»± nó khÃ'ng biến Ä'ổi Ä'ược XH mà phải thÃ'ng qua hoạt Ä'á»™ng cách mạng của quần chúng. 

Chính quần chúng nhân dân má»›i là ngÆ°á»i kết hợp lý luận vá»›i thá»±c tiá»...n cải tạo xã há»™i, hiện thá»±c hoá những tÆ° tưởng, quan Ä'iểm XH phù hợp vá»›i tiến trình phát triển XH. Lãnh tụ dù uyên bác, tà i giá»i nhÆ°ng khÃ'ng có uy tín, khÃ'ng Ä'ược quần chúng ủng há»™, hoặc do tác phong quan liêu, hách dịch, coi khinh quần chúng thì bản thân lãnh tụ Ä'ó cÅ©ng sẽ Ä'ánh mất vai trò lãnh tụ của mình. 

Qua Ä'ó, ta xác Ä'ịnh Ä'ược vai trò của QCND thÃ'ng qua 3 ná»™i dung sau: 

Thứ nhất, QCND là lá»±c lượng sản xuất cÆ¡ bản của xã há»™i, trá»±c tiếp sản xuất ra của cải vật chất, là cÆ¡ sở của sá»± tá»"n tại và phát triển của xã há»™i. 

Thứ hai, QCND là lá»±c lượng Ä'Ã'ng Ä'ảo cÆ¡ bản nhất của má»i cuá»™c cách mạng. 

Thứ ba, QCND là ngÆ°á»i sáng tạo giá trị văn hoá, tinh thần cho XH. 

2.VÄ© nhân - Lãnh tụ 

VÄ© nhân nhằm chỉ những ngÆ°á»i có tri thức uyên bác và có tầm nhìn xa, biết nắm bắt Ä'ược những vấn Ä'á» căn bản nhất trong má»™t hay má»™t sá»' lÄ©nh vá»±c nà o Ä'ó của hoạt Ä'á»™ng xã há»™i. vÄ© nhân có thể là những ngÆ°á»i là m khoa há»c, là m chính trị, là m văn hoá â€" nghệ thuật. 

Những vÄ© nhân nà o có khả năng tập hợp, giác ngá»™, tổ chức quần chúng nhân dân Ä'ể giải quyết những nhiệm vụ cụ thể do lịch sá»­ Ä'ặt ra Ä'ược gá»i là lãnh tụ. 

Äể trở thà nh lãnh tụ của nhân dân, Ä'ược quần chúng nhân dân tín nhiệm, lãnh tụ phải là ngÆ°á»i có các phẩm chất sau: 

Có tri thức khoa há»c uyên bác, nắm Ä'ược xu thế vận Ä'á»™ng, phát triển của lịch sá»­. 

Có năng lá»±c tập hợp quần chúng nhân dân, thá»'ng nhất ý chí và hà nh Ä'á»™ng của quần chúng nhân dân. 

Gắn bó mật thiết vá»›i nhân dân, hy sinh vì lợi ích của nhân dân. Lãnh tụ nhất là lãnh tụ ở tầm vÄ© nhân có vai trò to lá»›n trong việc tập hợp, tổ chức, chỉ Ä'ạo phong trà o cách mạng của quần chúng nhân dân. Lãnh tụ xuất hiện và thá»±c hiện vai trò của mình từ trong phong trà o của quần chúng nhân dân. 

Trong má»'i quan hệ vá»›i QCND, lãnh tụ có nhiệm vụ: 

Nắm bắt xu thế của dân tá»™c, quá»'c tế và thá»i Ä'ại trên cÆ¡ sở hiểu biết những qui luật khách quan của các quá trình kinh tế, chính trị, xã há»™i. 

Äịnh hÆ°á»›ng chiến lược, hoạch Ä'ịnh chÆ°Æ¡ng trình hà nh Ä'á»™ng cách mạng; . 

Tổ chức lá»±c lượng, giáo dục, thuyết phục quần chúng, thá»'ng nhất ý chí và hà nh Ä'á»™ng của quần chúng và o gải quyết những cÃ'ng việc then chá»'t nhất. 

Lãnh tụ có vai trò rất quan trá»ng trong lịch sá»­; vai trò Ä'ó Ä'ược thể hiện ở chá»-: 

Má»™t là , lãnh tụ có thể thúc Ä'ẩy hoặc kìm hãm sá»± tiến bá»™ xã há»™i. nếu lãnh tụ nhậ thức Ä'ược những qui luật vận Ä'á»™ng của xã há»™i, trên cÆ¡ sở Ä'ó Ä'ịnh hÆ°á»›ng Ä'úng Ä'ắn phong troà cách mạng thì sẽ thúc Ä'ẩy xã há»™i pját triển; ngược lại, nếu lãnh tụ khÃ'ng nắm bắt Ä'ược xu thế vận Ä'á»™ng của dân tá»™c, thá»i Ä'ại thì sẽ kìm hãm sá»± phát triển Ä'á»'i vá»›i xã há»™i, thậm chí có thể dẫn lịch sá»­ trải qua những bÆ°á»›c quanh co, phức tạp. 

Hai là , lãnh tụ là ngÆ°á»i sáng lập ra các tổ chức, chính trị, xã há»™i, là linh há»"n của tổ chức xã há»™i. do Ä'ó, lãnh tụ là ngÆ°á»i sáng lập, quản lý, Ä'iá»u khiển các tổ chức và có vai trò quan trá»ng Ä'á»'i vá»›i sá»± tá»"n tại và phát triển của các tổ chức Ä'ó. 

Ba là , lãnh tụ còn là tấm gÆ°Æ¡ng mẫu má»±c Ä'ẻ quà n chúng phấn Ä'ấu, há»c tập nhằm nâng cao nhân cách của các thà nh viên trong tổ chức. Sau khi hoà n thà nh via trò của mìh, lãnh tụ trở thà nh biểu tượng tinh thần sá»-ng mãi trong tình cảm và niá»m tin (tâm khảm) của QCND. 

KL: Trong hoạt Ä'á»™ng thá»±c tiá»...n cần có quan Ä'iểm biện chứng vá» vai trò của quần chúng nhân dân và vai trò của cá nhân. KhÃ'ng Ä'ược tuyệt Ä'á»'i hóa vai trò của quần chúng nhân dân cÅ©ng nhÆ° khÃ'ng Ä'ược tuyệt Ä'á»'i hóa vai trò của cá nhân, của lãnh tụ.

35. Phân tích chiến lược phát triển con ngÆ°á»i 

Các nhà sáng lập chủ nghÄ©a Mác â€" Lênin và chủ tịch Há»" Chí Minh Ä'ã có những luận Ä'iểm cÆ¡ bản hết sức khoa há»c vá» bản chất con ngÆ°á»i và vai trò của con ngÆ°á»i vá»›i tÆ° cách là chủ thể sáng tạo lịch sá»­. Vận dụng sáng tạo quan Ä'iểm của chủ nghÄ©a Mác â€" Lênin và tÆ° tưởng Há»" Chí Minh vá» con ngÆ°á»i, Äảng ta trong thá»i kỳ Ä'ổi má»›i Ä'ã hết sức coi trá»ng vấn Ä'á» con ngÆ°á»i và chiến lược con ngÆ°á»i, Ä'ặt con ngÆ°á»i ở trung tâm của má»i sá»± phát triển. Äó là tÆ° tưởng tất cả vì con ngÆ°á»i, tất cả do con ngÆ°á»i â€" tÆ° tưởng xuyên suá»'t thá»i kỳ Ä'ổi má»›i và là má»™t trong những nhân tá»' quan trá»ng là m nên thà nh tá»±u to lá»›n của cÃ'ng cuá»™c Ä'ổi má»›i.  

Trong Bản luận cÆ°Æ¡ng nổi tiếng vá» L. Phoi Æ¡ bắc C. Mác viết “Trong tính hiện thá»±c của nó, bản chất con ngÆ°á»i là tổng hoà những quan hệ xã há»™i†.Luận Ä'iểm trên của chủ nghÄ©a Mác vá» bản chất con ngÆ°á»i Ä'ã khắc phục Ä'ược những hạn chế trong quan niệm vá» con ngÆ°á»i của chủ nghÄ©a duy vật siêu hình và chủ nghÄ©a duy tâm, Ä'á»"ng thá»i Ä'ã Ä'ặt ná»n tảng cho quan Ä'iểm duy vật lịch sá»­ trong việc xem xét con ngÆ°á»i. Khẳng Ä'ịnh vai trò của con ngÆ°á»i, C.Mác viết: “Xã há»™i sản xuất ra con ngÆ°á»i vá»›i tính cách nhÆ° thế nà o thì nó sản xuất ra xã há»™i nhÆ° thế ấy. Kế thừa tÆ° tưởng của C. Mác, Lênin cÅ©ng khẳng Ä'ịnh vai trò quyết Ä'ịnh của con ngÆ°á»i: “Lá»±c lượng sản xuất hà ng Ä'ầu của toà n nhân loại là ngÆ°á»i cÃ'ng nhân, ngÆ°á»i lao Ä'á»™ngâ€. TÆ° tưởng cÆ¡ bản vá» con ngÆ°á»i của các nhà kinh Ä'iển nêu trên Ä'ến Há»" Chí Minh Ä'ược phát triển thà nh luận Ä'iểm: “Muá»'n xây dá»±ng chủ nghÄ©a xã há»™i trÆ°á»›c hết phải có con ngÆ°á»i xã há»™i chủ nghÄ©a†.Äó cÅ©ng là những luận Ä'iểm có tính ná»n tảng của chiến lược phát triển con ngÆ°á»i trong sá»± nghiệp Ä'ổi má»›i hiện nay.  

Trên cÆ¡ sở vận dụng khoa há»c và sáng tạo chủ nghÄ©a Mác - Lênin vá» con ngÆ°á»i tại há»™i nghị lần thứ IV của ban chấp hà nh Trung Æ°Æ¡ng khoá VII, Äảng ta Ä'ã Ä'á» ra và thÃ'ng qua nghị quyết vá» việc phát triển con ngÆ°á»i Việt Nam toà n diện vá»›i tÆ° cách là “Ä'á»™ng lá»±c của sá»± nghiệp xây dá»±ng xã há»™i má»›i Ä'á»"ng thá»i là mục tiêu của chủ nghÄ©a xã há»™i. Äó là “con ngÆ°á»i phát triển cao vá» trí tuệ, cÆ°á»ng tráng vá» thể chất, phong phú vá» tinh thần, trong sáng vá» Ä'ạo Ä'ứcâ€. 

Phát triển con ngÆ°á»i Việt Nam toà n diện - Ä'ó cÅ©ng chính là Ä'á»™ng lá»±c, là mục tiêu nhân Ä'ạo của sá»± nghiệp cÃ'ng nghiệp hoá, hiện Ä'ại hoá mà chúng ta Ä'ang từng bÆ°á»›c tiến hà nh. GiÆ°Æ¡ng cao ngá»n cá» chủ nghÄ©a Mác â€" Lênin và tÆ° tưởng Há»" Chí Minh, Äảng ta Ä'ã nhận thức má»™t cách Ä'úng Ä'ắn vá» chiến lược con ngÆ°á»i và khẳng Ä'ịnh bằng Nghị quyết, chủ trÆ°Æ¡ng và chính sách thật sá»± coi trá»ng con ngÆ°á»i, coi con ngÆ°á»i là nhân tá»' có tính quyết Ä'ịnh Ä'ể xây dá»±ng thà nh cÃ'ng xã há»™i má»›i. Từ Ä'ại há»™i VI â€" Äại há»™i Ä'ổi má»›i, Äảng ta Ä'ã chú trá»ng Ä'ến quyá»n là m chủ của nhân dân lao Ä'á»™ng “thá»±c chất là tÃ'n trá»ng con ngÆ°á»i, phát huy sức sáng tạo của má»i tầng lá»›p nhân dân, hÆ°á»›ng sá»± sáng tạo Ä'ó và o sá»± nghiệp xây dá»±ng xã há»™i má»›i† 

Tiếp tục má»™t cách nhất quán tÆ° tưởng chiến lược con ngÆ°á»i của thá»i kỳ Ä'ổi má»›i, Ä'ại há»™i Ä'ại biểu toà n quá»'c lần thứ IX của Äảng khẳng Ä'ịnh: xã há»™i ta là xã há»™i vì con ngÆ°á»i và coi con ngÆ°á»i luÃ'n luÃ'n giữ vị trí trung tâm của phát triển kinh tế, văn hoá và xã há»™i. Con ngÆ°á»i, trÆ°á»›c hết là tiá»m năng và sức mạnh trí tuệ, tinh thần Ä'ạo Ä'ức là nhân tá»' quyết Ä'ịnh và là vá»'n quý nhất của chúng ta trên con Ä'Æ°á»ng xây dá»±ng CNXH. Chính vì vậy Ä'ại há»™i IX chủ trÆ°Æ¡ng: chiến lược con ngÆ°á»i phải nằm ở vị trí trung tâm của chiến lược phát triển kinh tế- xã há»™i trong thá»i kỳ Ä'ẩy mạnh cÃ'ng nghiệp hoá, hiện Ä'ại hoá. 

Vận dụng quan Ä'iểm Ä'úng Ä'ắn, khoa há»c của chủ nghÄ©a Mac lê nin, Äảng ta khẳng Ä'ịnh: con ngừoi là trung tâm của sá»± phát triển xã há»™i, nguòn lá»±c con ng là cÆ¡ bản nhất của sá»± nghiệp CNH â€"HÄH. Chính vì vậy, quan Ä'iểm của Äảng là phát triển toà n diện con ng trên cÆ¡ sở thá»±c hiện Ä'á»"ng bá»™ các giải pháp sau: 

- Giải quyết hà i hòa mqh giữa cá nhân và XH, tạo ra má»™t hệ thá»'ng chính sách, biện pháp và cÆ¡ chế vận hà nh Ä'ảm bảo sá»± phá»'i hợp Ä'úng Ä'ắn lợi ích cá nhân và lợi ích XH. Trong Ä'ó lợi ích các nhân là Ä'á»™ng lá»±c trá»±c tiếp 

- Nâng cao chất lượng cuá»™c sá»'ng con ng, nâng cao trình Ä'á»™ và năng lá»±c lao Ä'á»™ng 

- Tạo ra má»™t mÃ'i trÆ°á»ng cÃ'ng bằng, dân chủ, quan tâm tá»›i lợi ích của từng ng và của cả cá»™ng Ä'á»"ng 

- Kết hợp tăng trưởng ktế với tiến bộ XH, kết hợp lợi ích vật chất với lợi ích tinh thần, chăm lo tới lợi ích trước mắt và lâu dà i của nhân dân, kết hợp hà i hòa các lợi ích, chú ý lợi ích cá nhân của NLĠ

BÆ°á»›c và o thế ká»· XXI, chúng ta hoà n toà n có thể tin tưởng rằng, vá»›i những quan Ä'iểm và chủ trÆ°Æ¡ng Ä'úng Ä'ắn của Äảng vá» chiến lược phát triển con ngÆ°á»i thá»i kỳ Ä'ổi má»›i, tiá»m năng sáng tạo to lá»›n của con ngÆ°á»i Việt Nam Ä'ang ngà y cà ng Ä'ược khÆ¡i dậy, Ä'ược nhân lên và phát triển, tạo ra nguá»"n lá»±c ná»™i sinh quyết Ä'ịnh sá»± phát triển của sá»± nghiệp cÃ'ng nghiệp hoá, hiện Ä'ại hoá. Äiá»u nà y cà ng có ý nghÄ©a Ä'ặc biệt quan trá»ng Ä'á»'i vá»›i nÆ°á»›c ta hiện nay, khi mà nguá»"n lá»±c tà i chính và vật chất còn nhiá»u hạn hẹp và trong thá»i Ä'ại kinh tế trí thức hiện nay, nguá»"n lá»±c con ngÆ°á»i vá»›i tiá»m năng và năng lá»±c sáng tạo vÃ' cùng phong phú Ä'ang ngà y cà ng trở thà nh nguá»"n gá»'c quan trá»ng nhất của sá»± già u có và phát triển toà n diện Ä'ất nÆ°á»›c.

Äá» tà i : Phân tích má»'i quan hệ giữa các qui luật cÆ¡ bản , phân tích giá trị khoa há»c của há»c thuyết hình thái kinh tế xã há»™i  

1) Má»'i quan hệ giữa các qui luật cÆ¡ bản :  

Trong tiến trình phát triển của lịch sá»­ xã há»™i Ä'ã Ä'ược các nhà khoa há»c, triết há»c phát hiện và tổng kết thà nh những qui luật, từ những qui luật ấy Ä'ã giúp cho những nhà quản lí xã há»™i hoạch Ä'ịnh chiến lược phát triển kinh tế xã há»™i trong thá»±c tiá»...n và từ thá»±c tiá»...n Ä'ã chứng minh sá»± vận Ä'á»™ng phát triển của XH theo những qui luật ấy.  

Marx và Angel là những nhà triết há»c, những lãnh tụ vÄ© Ä'ại của giai cấp cÃ'ng nhân và nhân dân lao Ä'á»™ng, Ä'ã chỉ ra và luận giải má»™t cách sâu sắc và triệt Ä'ể. Bằng tri thức, khoa há»c,tÆ° tưởng cách mạng của mình, hai Ã'ng Ä'ã giải thích các qui luật cÆ¡ bản của xã há»™i nó chi phá»'i sá»± phát triển của xã há»™i, Ä'ó là : 

-Qui luật quan hệ sản xuất phải phù hợp vá»›i trình Ä'á»™ tính chất của lá»±c lượng xã há»™i; 

- Qui luật má»'i quan hệ sÆ¡ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng; 

- Qui luật Ä'ấu tranh giai cấp ;  

- Qui luật cách mạng xã há»™i; 

- Qui luật hình thà nh nhà nÆ°á»›c. 

Năm qui luật cÆ¡ bản nà y có má»'i quan hệ biện chứng vá»›i nhau, là tiá»n Ä'á» phát sinh, tá»"n tại, phát triển của nhau và là nguyên nhân, Ä'á»™ng lá»±c Ä'iá»u kiện phát triển của nhau. Trong Ä'ó qui luật Quan hệ sản xuất phải phù hợp vá»›i trình Ä'á»™, tính chất của lá»±c lượng sản xuất, Ä'ây là qui luật trung tâm, tiá»n Ä'á» cho các qui luật còn lại.  

Ở má»™t trình Ä'á»™ của lá»±c lượng sản xuất (trình Ä'á»™ của cÃ'ng cụ lao Ä'á»™ng, trình Ä'á»™ tổ chức lao Ä'á»™ng, trình Ä'á»™ ứng dụng khoa há»c kÄ© thuật và o sản xuất, trình Ä'á»™ kinh nghiệm và kỹ năng lao Ä'á»™ng của con ngÆ°á»i, trình Ä'á»™ phân cÃ'ng lao Ä'á»™ng) và tính chất của lá»±c lượng sản xuất ( tính chất xã há»™i hóa của lá»±c lượng xã há»™i) thì phải có má»™t quan hệ sản xuất phù hợp, Ä'ó là : quan hệ và sở hữu, quan hệ tổ chức quản lí và quan hệ phân phá»'i sản phẩm lao Ä'á»™ng.  

Thá»±c chất của quy luật nà y là quy luật Ä'ấu tranh Ä'ể giải phóng sức lao Ä'á»™ng và giải phóng con ngÆ°á»i của quần chúng nhân dân lao Ä'á»™ng, ở má»-i trình Ä'á»™ và tính chất của lá»±c lượng sản xuất mà tÆ°Æ¡ng ứng là quan hệ sản xuất phù hợp thì quyá»n sá»'ng và mÆ°u cầu cao hÆ¡n hạnh phúc của con ngÆ°á»i Ä'ược cải thiện hÆ¡n.  

Từ sá»± vận Ä'á»™ng và phát triển của xã há»™i theo quy luật quan hệ sản xuất phải phù hợp vá»›i trình Ä'á»™ và tính chất của lá»±c lượng sản xuất, dẫn Ä'ến phát sinh tá»"n tại quy luật vá» má»'i quan hệ giữa cÆ¡ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng, Ä'ó là cÆ¡ sở hạ tầng quyết Ä'ịnh kiến trúc thượng tầng. Cụ thể là tổng thể các má»'i quan hệ sản xuất má»›i Ä'ược tạo ra sẽ quyết Ä'ịnh kiến trúc thượng tầng (bao gá»"m: tổng thể các quan hệ xã há»™i ngoà i lÄ©nh vá»±c kinh tế: Chính trị ,pháp luật, tÃ'n giáo, Ä'ạo Ä'ức, văn hóa…Từ các quan hệ xã há»™i nà y Ä'ã tạo nên hệ thá»'ng các hệ tÆ° tưởng vá»›i cá thiết chế tÆ°Æ¡ng ứng)

Xét ở từng qui luật thì : lá»±c lượng sản xuất là lá»±c lượng cách mạng thay Ä'ổi quan hệ sản xuất, các quan hệ sản xuất là lá»±c lượng cách mạng là thay Ä'ổi kiến trúc thượng tầng. Khi có kiến trúc thượng tầng, quan hệ sản xuất má»›i thì nó tác Ä'á»™ng trở lại các quan hệ sản xuất và lá»±c lượng sản xuất tác Ä'á»™ng phụ thuá»™c và o quan hệ sản xuất. 

Xét trong 5 quy luật cÆ¡ bản thì : 

+Quy luật quan hệ sản xuất phải phù hợp vá»›i trình Ä'á»™ trình Ä'á»™ và tính chất của lá»±c lượng sản xuất và quy luật má»'i quan hệ giữa cÆ¡ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng là ná»™i dung, là nguyên nhân của quá trình vận Ä'á»™ng và phát triển xã há»™i. 

+ Các qui luật còn lại: quy luật Ä'ấu tranh giai cấp, quy luật cách mạng xã há»™i, quy luật hình thà nh nhà nÆ°á»›c là kết quả, hình thức của quá trình vận Ä'á»™ng và phát triển xã há»™i. 

Khi lá»±c lượng sản xuất phát triển Ä'ến má»™t trình Ä'á»™ và tính chất nhất Ä'ịnh sẽ mâu thuẫn vá»›i quan hệ sản xuất, Ä'ể giải quyết má»'i quan hệ biện chứng nà y tất yếu sẽ dẫn Ä'ến Ä'ấu tranh giai cấp mà sá»± Ä'ại diện của quá trình Ä'ấu tranh giai cấp là sá»± Ä'ấu tranh giữa giai cấp bị thá»'ng trị, bị áp bức (giai cấp nà y là lá»±c lượng chủ yếu, cách mạng nhất trong lá»±c lựợng sản xuất) vá»›i giai cấp thá»'ng trị ,áp bức bóc lá»™t (giai cấp nà y là giai cấp sở hữu tÆ° liệu sản xuất chủ yếu trong xã há»™i,và có tính chất quyết Ä'ịnh Ä'ến quan hệ sản xuất). 

Cuá»™c Ä'ấu tranh giai cấp mà Ä'ỉnh cao là cách mạng xã há»™i là m thay Ä'ổi hình thái kinh tế - xã há»™i bằng bạo lá»±c cách mạng. Vấn Ä'á» cÆ¡ bản của cuá»™c cách mạng xã há»™i là vấn Ä'á» chính quyá»n nhà nÆ°á»›c và khi có quyá»n lá»±c nhà nÆ°á»›c thì má»›i có Ä'iá»u kiện Ä'ể chuyển hình thái kinh tế - xã há»™i và cuá»™c Ä'ấu tranh giai cấp, cách mạng xã há»™i má»›i thá»±c sá»± thà nh cÃ'ng triệt Ä'ể. 

Vì vậy ba quy luật Ä'ấu tranh giai cấp,cách mạng xã há»™i,qui luật hình thà nh nhà nÆ°á»›c khÃ'ng chỉ nằm trong má»™t sá»± thá»'ng nhất mà còn là má»'i quan hệ nguyên nhân-kết quả, qui luật trÆ°á»›c là nguyên nhân, tiá»n Ä'á» cho quy luật sau, quy luật sau giúp cho quy luật trÆ°á»›c Ä'ược diá»...n ra má»™t cách triệt Ä'ể. 

2. Phân tích giá trị khoa há»c của há»c thuyết hình thái kinh tế â€" xã há»™i : 

* Hình thái kinh tế - xã há»™i : là khái niệm dùng Ä'ể chỉ má»™t xã há»™i nhất Ä'ịnh mà xã há»™i Ä'ó trÆ°á»›c hết Ä'ược Ä'ặc trÆ°ng bởi má»™t kiểu các quan hệ sản xuất nhất Ä'ịnh, mà những quan hệ sản xuất nà y phù hợp vá»›i trình Ä'á»™ phát triển của các lá»±c lượng sản xuất hiện có và má»™t kiến trúc thượng tầng Ä'ược xây dá»±ng trên cÆ¡ sở những quan hệ sản xuất Ä'ó.  

* Giá trị khoa há»c của há»c thuyết:  

- Há»c thuyết hình thái kinh tế - xã há»™i Ä'ã chấp nhận quy luật xã há»™i: 

+ Qui luật quan hệ xã há»™i phải phù hợp vá»›i trình Ä'á»™ và tính chất( trình Ä'á»™ phát triển) của lá»±c lượng sản xuất.  

+ Qui luật kiến trúc thượng tầng phải phù hợp vá»›i cÆ¡ sở hạ tầng xã há»™i,cÆ¡ sở hạ tầng quyết Ä'ịnh kiến trúc thượng tầng,kinh tế quyết Ä'ịnh chính trị. 

+ Qui luật Ä'ấu tranh giai cấp 

+ Qui luật cách mạng xã há»™i 

+ Qui luật hình thà nh nhà nÆ°á»›c 

- Há»c thuyết hình thái kinh tế - xã há»™i Ä'ã vận dụng quy luật xã há»™i Ä'ể xác Ä'ịnh má»™t hệ thá»'ng chính trị phù hợp vá»›i hệ thá»'ng tÆ° tưởng xã há»™i, hay nói cách khác là việc xây dá»±ng kiểu nhà nÆ°á»›c phải dá»±a trên hệ tÆ° tưởng chính trị và kiểu nhà nÆ°á»›c Ä'ó phải phù hợp vá»›i các quan hệ sản xuất Ä'ặc trÆ°ng của má»™t xã há»™i trong Ä'iá»u kiện lịch sá»­ cụ thể. 

- Trong thá»±c tiá»...n lịch sá»­ loà i ngÆ°á»i và lịch sá»­ của Việt Nam Ä'ã minh chứng há»c thuyết hình thái kinh tế xã há»™i là Ä'úng Ä'ắn, cụ thể:

+ Thế giá»›i : chế Ä'á»™ chiếm hữu nÃ' lệ â€"> phong kiến â€"> tÆ° bản â€"> cá»™ng sản.  

+ Việt Nam : phong kiến â€"> chủ nghÄ©a xã há»™i. 

Thá»±c trạng của lá»±c lượng sản xuất hiện nay nhìn chung còn lạc hậu, có những nhân tá»' thì tÆ°Æ¡ng Ä'á»'i hiện Ä'ại, nhÆ°ng có những nhân tá»' còn lạc hậu; tính chât của lá»±c lượng xã há»™i chÆ°a rõ rà ng, có những bá»™ phận xã há»™i hoặc những vùng Ä'ã Ä'ạt tính xã há»™i hóa cao, thậm chí còn Ä'ạt Ä'ến quá»'c tế hóa, nhÆ°ng có những bá»™ phận còn phân tán nhá» lẻ, lạc hậu. Chính vì những lẽ Ä'ó mà Äảng cÃ'ng sản Việt Nam Ä'ã chủ trÆ°Æ¡ng xây dá»±ng tổ chức của mình vá»›i tÃ'n chỉ là : Äảng là Ä'á»™i tiên phong của gia cấp cÃ'ng nhân, nhân dân lao Ä'á»™ng và của toà n dân tá»™c; chủ trÆ°Æ¡ng xây dá»±ng ná»n kinh tế nhiá»u thà nh phần, chấp nhận Ä'a sở hữu…  

36. Má»'i quan hệ giữa thá»±c trạng kinh tế vá»›i các lý thuyết kinh tế ( có thể chỉ ra phÆ°Æ¡ng pháp hình thà nh 1 lý thuyết kinh tế má»›i )