1. Tội tham ô tài sản (Điều 278 Bộ luật hình sự)

Tội tham ô tài sản là hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản mà mình có trách nhiệm quản lý. 

 b. Dấu hiệu pháp lý

- Khách thể: tội phạm này trực tiếp xâm hại đến sở hữu tài sản của Nhà nước, của tổ chức chính trị, tổ chức chính trị xã hội. Tuy nhiên, do đặc điểm của tội phạm này là được thực hiện bởi người có chức vụ, quyền hạn nên các nhà làm luật đã chuyển vào chương này (trong Bộ luật hình sự 1985, tội phạm này nằm trong chương các tội phạm xâm phạm sở hữu). Ngoài ra, tội phạm này còn xâm phạm hoạt động đúng đắn của các cơ quan Nhà nước. Đối tượng tác động của tội phạm này là tài sản thuộc sở hữu của Nhà nước, của tổ chức chính trị, tổ chức chính trị xã hội.

- Khách quan: đòi hỏi người phạm tội tham ô có hành vi chiếm đoạt tài sản mà mình có trách nhiệm quản lý bằng thủ đoạn lợi dụng chức vụ quyền hạn. Hành vi phạm tội của tội tham ô tài sản trước hết phải là hành vi chiếm  đoạt. Đối tượng chiếm đoạt là tiền, tài sản mà người phạm tội được giao quản lý. Người phạm tội đã chiếm đoạt tài sản mình đang quản lý bằng thủ đoạn lợi dụng trách nhiệm quản lý tài sản đó. Thủ đoạn lợi dụng chức vụ, quyền hạn được thực hiện rất đa dạng.

 có 3 trường hợp tuy tài sản có trị giá dưới 500.000 đồng nhưng vẫn cấu thành tội tham ô. Đó là:

  Trường hợp 1: người có chức vụ quyền hạn chiếm đoạt tài sản có giá trị dưới 500.000 đồng nhưng lại gây hậu quả nghiêm trong thì cấu thành tội tham ô. Hậu quả nghiêm trọng có thể là hoạt động sản xuất của doanh nghiệp bị đình đốn hoặc bị cản trở, hoạt động tác nghiệp của các tổ chức xã hội không thực hiện được hoặc gây hậu quả nghiêm trọng khác cho xã hội (tính mạng, sức khoẻ…).

Trường hợp thứ 2: là người chiếm đoạt đã bị xử lý kỷ luật về hành vi này mà còn vi phạm.

Trường hợp thứ 3: người phạm một trong các tội được quy định từ Điều 278 đến Điều 284, đã bị Toà án kết án nhưng chưa được xoá án tích mà còn lợi dụng chức vụ quyền hạn chiếm đoạt tài sản có giá trị dưới 500.000 đồng.

- Chủ quan: người phạm tội có lỗi cố ý trực tiếp và có mục đích tư lợi nhằm chiếm đoạt tài sản thuộc sở hữu Nhà nước. Mục đích này bắt buộc phải có và có trước khi hành vi chiếm đoạt diễn ra. Nếu hành vi “chiếm giữ tài sản” không có mục đích này thì không cấu thành tội phạm.

- Chủ thể: đây là tội phạm đòi hỏi phải có dấu hiệu chủ thể đặc biệt. Chỉ những người có những dấu hiệu đặc biệt đã được quy định trong Điều 278 Bộ luật hình sự mới có thể trở thành chủ thể của tội Tham ô. Đó là dấu hiệu có chức vụ, quyền hạn quản lý tài sản.Những người không có chức vụ, quyền hạn này chỉ có thể là đồng phạm của tội tham ô với vai trò là người tổ chức hay giúp sức hoặc xúi giục. Chủ thể của tội tham ô, nếu nói một cách khái quát phải là những người có trách nhiệm quản lý tài sản. Trách nhiệm quản lý tài sản có thể là trách nhiệm quản lý về mọi mặt như trách nhiệm thủ trưởng của cơ quan, có thể chỉ là trách nhiệm quản lý trên thực tế như trách nhiệm giữ, bảo quản của thủ kho, thủ quỹ hoặc quản lý trên văn bản giấy tờ như kế toán.

2. Tội nhận hối lộ (Điều 279 Bộ luật hình sự)

Nhận hối lộ là hành vi của người có chức vụ, quyền hạn, lợi dụng chức vụ quyền hạn trực tiếp hoặc qua trung gian đã nhận hoặc sẽ nhận tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác dưới bất kỳ hình thức nào để làm hoặc không làm một việc vì lợi ích hoặc theo yêu cầu của người đưa hối lộ.

b. Dấu hiệu pháp lý

 - Khách thể: tội phạm này xâm phạm hoạt động đúng đắn của các cơ quan Nhà nước,tổ chức. Từ đó, hành vi này đã làm cho cơ quan, tổ chức suy yếu, mất uy tín. Đối tượng tácđộng của tội phạm này là  tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác. Về tiền hoặc tài sản thìkhông có vấn đề gì cần phải trao đổi nhưng đối với lợi ích vật chất khác ở đây được hiểu lànhững cái mà họ được người đưa hối lộ lại là một lợi ích vật chất, nhưng lợi ích này khôngtính ra tiền được hoặc chưa tính ra tiền.

- Khách quan: 

+ Trước hết, hành vi khách quan của tội nhận hối lộ phải là hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn sử dụng chức vụ, quyền hạn như một phương tiện thuận lợi  để thực hiện tội phạm. Nếu ở tội tham ô tài sản, hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn là để chiếm đoạt tài sản do mình có trách nhiệm quản lý, thì ở tội nhận hối lộ người phạm tội lợi dụng chức vụ, quyền hạn mà mình có để nhận tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác của người đưa hối lộ. Có thể nói thủ đoạn của hai tội phạm này như nhau chỉ khác nhau ở mục đích thực hiện hành vi.

+ Lợi dụng chức vụ, quyền hạn để nhận tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác của người đưa hối lộ là do người có chức vụ, quyền hạn thực hiện và hành vi nhận tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác của người đưa hối lộ có liên quan trực tiếp đến chức vụ, quyền hạn của họ, nếu họ không có chức vụ, quyền hạn đó thì họ khó có thể thực hiện việc nhậntiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác của người đưa hối lộ; chức vụ, quyền hạn là điều kiện thuận lợi để người phạm tội thực hiện việc nhận tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác của người đưa hối lộ một cách dễ dàng. Người phạm tội có hành vi lợi dụng chức vụ để nhận tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác của người đưa hối lộ thì mới bị coi là nhận hối lộ. Tuy nhiên, nếu hành vi để nhận tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác của người đưa hối lộ do người có chức vụ, quyền hạn thực hiện không liên quan gì đến chức vụ, quyền hạn của họ thì dù họ có chức vụ, quyền hạn thì cũng không bị coi là nhận hối lộ.

+ Qua trung gian để nhận tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác của người đưa hối lộ, là trường hợp người nhận hối lộ không trực tiếp nhận tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác của người đưa hối lộ. Qua trung gian không nhất thiết là chỉ qua người thứ ba mà có thể qua nhiều người, nhiều khâu nhưng cuối cùng thì tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác của người đưa hối lộ cũng đến với người nhận hối lộ. Người nhận hối lộ không nhất thiết phải biết người đưa hối lộ là ai, chỉ cần biết đó là của hối lội là đã bị coi là đã nhận hối lộ, còn nếu có căn cứ xác định người nhận tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác nhưng không biết đó là của hối lộ thì người nhận tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác đó không bị coi là nhận hối lộ. 

.  Hành vi nhận hối lộ để cấu thành tội phạm phải thỏa mãn một trong các dấu hiệu sau:

- Nhận hối lộ có giá trị từ 500.000 đồng trở lên;

- Giá trị dưới 500.000 đồng nhưng gây hậu quả nghiêm trọng hoặc đã bị xử lý kỷ luật về hành vi này hoặc đã bị kết án về một trong các tội được quy định từ Điều 278 đến Điều 284 Bộ luật hình sự mà vẫn còn vi phạm.

  - Chủ quan: lỗi của người phạm tội là lỗi cố ý trực tiếp. Động cơ của người phạm tội là động cơ tư lợi với mục đích nhận hối lộ. Nếu không có mục đích này thì dù người phạm tội có làm hoặc không làm một việc vì lợi ích hay theo yêu cầu của người khác cũng không cấu thành tội phạm này mà chỉ có thể cấu thành các tội phạm tương ứng với các hành vi làm trái pháp luật của người có chức vụ, quyền hạn (nếu có).

- Chủ thể: là chủ thể đặc biệt - người có chức vụ, quyền hạn. Đồng thời chức vụ, quyền hạn của chủ thể phải có liên quan đến việc giải quyết những yêu cầu của người đưa hối lộ.