a. Cơ sở tự nhiên của tâm lí con người

1.1.  Não và tâm lý

            - Tâm lý là chức năng của não, bộ não nhận tác động của TGKQ dưới dạng các xung động thần kinh, cùng với những biến đổi sinh lý, sinh hóa ở từng nơron, từng xinap, trung khu thần kinh, các tổ chức dưới vỏ làm cho não hoạt động theo quy luật của hệ thần kinh sinh ra các hiện tượng tâm lý theo cơ chế phản xạ.           

            - Vấn đề định khu tâm lý chức năng trong não

            Trên não có những vùng miền, các thùy... mỗi vùng miền là cơ sở vật chất của từng hiện tượng tâm lý tương ứng, mỗi vùng miền có thể tham gia vào nhiều hiện tượng tâm lý, nhiều vùng miền phục vụ một hiện tượng tâm lý tạo ra một hệ thống chức năng hoạt động một cách cơ động tùy theo yêu cầu của chủ thể.

            Hệ thống chức năng cơ động là tập hợp nhất thời của những cơ quan, những tổ chức trong hệ thần kinh liên kết hoạt động tùy theo yêu cầu của chủ thể.

1.2. Phản xạ có điều kiện và tâm lý

-         Phản xạ là phản ứng của cơ thể trả lời lại tác động của các kích thích phát sinh từ bên ngoài hoặc bên trong cơ thể được thực hiện bời hệ thàn kinh TƯ.

-          Có 2 loại phản xạ: Phản xạ không điều kiện và phản xạ có điều kiện.

            +  Phản xạ không điều kiện: là những phản ứng đáp lại có tính chất bẩm sinh của cơ thể với các kích thích, mang tính chất loài đảm bảo cho cơ thể thích nghi với những điều kiện ổn định của đời sống, ít biến đổi được thực hiện nhờ tủy sống và những bộ phận hạ đẳng của bộ não.

            + Phản xạ có điều kiện: là phản ứng của cơ thể được hình thành trong những điều kiện nhất định của đời sống cá thể ở người và động vật được dựa trên những phản xạ không điều kiện, nhằm đáp ứng lại với môI trường luôn thay đổi.

Đặc điểm của PXCĐK:

* Là phản xạ tự tạo trong đời sống của từng cá thể.

* Cơ sở sinh lý là được thực hiện trên vỏ não hoạt động bình thường.

* Thành lập với kích thích bất kì, ngôn ngữ.

* Báo hiệu gián tiếp kích thích KĐK sẽ tác động vào cơ thể.

* Không phải bất kì lúc nào cũng xuất hiện

            - Phản xạ và tâm lý có quan hệ chặt chẽ với nhau. Bởi theo Xêtrenôp; "tất cả các hiện tượng tâm lý cả có ý thức lẫn vô thức về nguồn gốc đều là phản xạ", đặc biệt là phản xạ có điều kiện.

            - Hoạt động phản xạ có điều kiện là cơ sở sinh lí hoạt động tâm lí.

            - Thói quen, nếp sống của con người có cơ sở sinh lý là phản xạ có điều kiện.

1.3.  Các quy luật của não và tâm lý

1.3.1.  Quy luật hoạt động theo hệ thống

 Bộ não nhận tác động của một tổ hợp các kích thích và phản ứng trả lời với tổ hợp các kích thích chứ không phản ứng một cách riêng lẻ với từng kích thích.                                         

- Hoạt động định hình

Là hệ thống PXCĐK hoạt động kế tiếp nhau theo một trật tự nhất định lặp đi lặp lại nhiều lần được xảy ra do kích thích tác động nhiều lần một cách không thay đổi.

1.3.2.  Quy luật lan toả và tập trung

 - Quy luật lan toả: Trên vỏ não có một điểm, một vùng HP hoặc ƯC thì dần dần nó sẽ lan toả sang một điểm khác, vùng khác.

- Quy luật tập trung : Sau khi lan toả HP hoặc ƯC lại tập trung vào một điểm nhất định làm cho hoạt động của vỏ não được tập trung hơn.

         Nhờ HP, UC lan toả mà dễ dàng thành lập các đường liên hệ thần kinh tạm thời, các phản xạ có điều kiện.

          Nhờ HP, UC tập trung mà con người có thể hình thành khả năng tập trung chú ý, có phản xạ mang tính chọn lọc, tính định hướng.

1.3.3.  Quy luật cảm ứng qua lại

Là hiện tượng HP, UC ảnh hưởng qua lại lẫn nhau trong HTK. Có 4 loại cảm ứng qua lại:

 - Cảm ứng qua lại đồng thời giữa nhiều trung khu là hiện tượng HP ở điểm này gây ra ƯC ở điểm kia và ngược lại.

 - Cảm ứng qua lại tiếp diễn là hiện tượng HP ở một điểm, một vùng chuyển sang ƯC ở chính điểm đó, vùng đó và ngược lại.       

- Cảm ứng qua lại dương tính là hiện tượng HP làm cho ƯC sâu hơn hoặc ngược lại ƯC làm cho HP mạnh hơn.

 - Cảm ứng qua lại âm tính là hiện tượng HP gây ra ƯC hoặc ƯC làm giảm HP.

1.3.4.  QL phụ thuộc vào cường độ kích thích

    Trong trạng thái bình thường, khỏe mạnh của vỏ não thì độ lớn của phản ứng tỉ lệ thuận với cường độ của kích thích. Cụ thể: KTmạnh - PƯ mạnh; KT yếu - PƯ yếu.

      Con người độ lớn của phản ứng còn phụ thuộc vào kinh nghiệm sống của cá nhân và sự ảnh hưởng của ngôn ngữ.

1.4. Hệ thống tín hiệu và tâm lý

      Tín hiệu là hệ thống kí hiệu khách quan quy ước để thông báo tin tức về SVHT.

*Hệ thống tín hiệu 1

            - Là một hệ thống bao gồm những tín hiệu do các SVHT và các thuộc tính của chúng được phản ánh trực tiếp vào não và để lại dấu vết trong vỏ não.

            - Là cơ sở sinh lí của hoạt động nhận thức cảm tính, trực quan, tư duy cụ thể và các xúc cảm ở người và động vật.

*Hệ thống tín hiệu 2

            - Chỉ có ở con người đó là ngôn ngữ: tiếng nói và chữ viết về SVHT trong HTKQ được phản ánh vào đầu óc con người, là tín hiệu của tín hiệu.

            - Là cơ sở sinh lí của tư duy ngôn ngữ, tư duy trừu tượng, ý thức và tình cảm.

 * Mối quan hệ giữa hai hệ thống tín hiệu

- HTTH 1 là cơ sở, tiền đề ra đời HTTH 2.

- HTTH 2 làm cho con người nhận thức rõ hơn bản chất của SVHT, tác động trở lại HTTH1  làm cho HTTH1 phản ánh chính xác SVHT.

1.5. Di truyền và tâm lý

            Di truyền là mối liên hệ kế thừa của cơ thể sống đảm bảo sự tái tạo ở thế hệ mới những nét giống nhau về mặt sinh vật đối với thế hệ trước, đảm bảo năng lực đáp ứng những đòi hỏi của hoàn cảnh theo một cơ chế định sẵn.

            Mỗi một cá thể sinh ra đã nhận được theo con đường di truyền từ các thế hệ trước một số đặc điểm về cấu tạo, chức năng của cơ thể (của các giác quan và não). Tư chất là một tổ hợp bao gồm những đặc điểm giải phẫu (các giác quan, hệ thần kinh, bộ não) tạo nên tiền đề vật chất cho sự phát triển năng lục của con người.

            Di truyền là yếu tố tiền đề cho sự hình thành và phát triển tâm lý con người

            Di truyền đóng một vai trò đáng kể trong sự hình thành và phát triển tâm sinh lý con người.